Έθιμα της Παναγίας σε όλη την
Ελλάδα - Γιατί λέμε «Καλή Παναγιά»;
«Έλα Κυρά και Παναγιά
με τ’ αναμμένα σου κεριά
Δώσε το φως το δυνατό
στον Ήλιο και στο Θάνατο»,
αναφέρεται στα «Ρω του Έρωτα» του 20ού αι.
από τον Οδυσσέα Ελύτη.
Μία από τις μεγαλύτερες γιορτές της
Χριστιανοσύνης είναι αγία Μετάσταση της Θεοτόκου η οποία εορτάζεται απ’ άκρη σε
άκρη της χώρας μας το Δεκαπενταύγουστο. Η ευχή στα στόματα όλων για την ημέρα
αυτή ΚΑΛΗ ΠΑΝΑΓΙΑ…
Το ιερό πρόσωπό της Παναγίας, της Μητέρας του
Ιησού Χριστού, έχει εμπνεύσει από βυζαντινούς υμνωδούς μέχρι νεοέλληνες
ποιητές, ζωγράφους και μουσικούς, πεζογράφους και τραγουδοποιούς…οι ονομασίες
της Παναγίας και προσωνύμια που της έχει δώσει ο λαός είναι χιλιάδες. Η Παναγιά
η Μεγαλόχαρη, η Κυρά, η Τσαμπίκα, η Καθολική, η Βρεφοκρατούσα, η Ελεούσα, η
Θαλασσινή, η Φανερωμένη, η Οδηγήτρια, η Γλυκοφιλούσα, η Γαλατούσα, η Γιάτρισσα,
η Μεγαλομάτα, η Θρηνούσα η Εκατονταπυλιανή, η Μυρτιδιώτισσα, του Σουμελά, η
Πολίτισσα κ.α. Ιδιαίτερα γνωστά είναι τα επίθετα Μεγαλόχαρη και Φανερωμένη. Η
δεύτερη προσωνυμία, αποδίδεται σε εικόνες που φανέρωσαν την ύπαρξη τους με
κάποιο θαύμα. Πολλές φορές, αυτό γίνεται μέσω κάποιου οράματος, όπως η εμφάνιση
της Παναγίας, στη μοναχή Πελαγία και η εν συνεχεία ανεύρεση της εικόνας της
στις 30 Ιανουαρίου του 1823.
Σύμφωνα με την παράδοση, όταν η Θεοτόκος έμαθε από τον Θεό για τον επικείμενο
θάνατό της, ανέβηκε σε ένα βουνό ανατολικά της παλαιάς πόλης της Ιερουσαλήμ,
στο όρος των Ελαιών, για να προσευχηθεί και να προετοιμαστεί, δίνοντας τα
υπάρχοντά της σε δύο χήρες γειτόνισσες. Από εκεί ειδοποίησε τους Αποστόλους να
είναι έτοιμοι για το γεγονός. Όμως επειδή κατά την ημέρα του θανάτου Της,
ορισμένοι Απόστολοι δεν βρίσκονταν στα Ιεροσόλυμα, λέγεται ότι μια νεφέλη τους
έφερε κοντά Της.
Η Κοίμηση της Θεοτόκου συνέβη στο σπίτι του
Ευαγγελιστή Ιωάννη, όπου διέμενε και η Παναγία και αφού της έκλεισαν τα μάτια,
μετέφεραν το νεκροκρέβατό της στον κήπο της Γεσθημανής, όπου και την έθαψαν.
Κατά τη μεταφορά του λειψάνου της, φανατικοί Ιουδαίοι αποπειράθηκαν να
ανατρέψουν το νεκροκρέβατό της, αλλά τυφλώθηκαν. Μόνο ένας από αυτούς κατόρθωσε
να το ακουμπήσει, όμως λέγεται ότι μια αόρατη ρομφαία του έκοψε τα χέρια.
Οι πρώτες μαρτυρίες για τον εορτασμό της Κοίμησης της Θεοτόκου εμφανίζονται τον
5ο αιώνα μΧ, γύρω στην εποχή που συγκλήθηκε η Γ’ Οικουμενική Σύνοδος της Εφέσου
(451), που καθόρισε το θεομητορικό δόγμα και έγινε αιτία να αναπτυχθεί η τιμή
στο πρόσωπο της Θεοτόκου. Για πρώτη φορά φαίνεται να γιορτάστηκε στα Ιεροσόλυμα
στις 13 Αυγούστου και λίγο αργότερα μετατέθηκε στις 15 του ίδιου μήνα.
Η Κοίμηση της Θεοτόκου δεν είναι ένα πένθιμο
γεγονός για το ελληνικό λαό, επειδή η Παναγία «μετέστη προς την ζωήν». Οι
γιορτές και τα έθιμα που τηρούνται σε όλη τη χώρα είναι πολλά.
Είναι δόκιμη η φράση «Καλή Παναγιά» και τι ακριβώς
εννοούμε όταν το ευχόμαστε;
Ανήμερα του Δεκαπενταύγουστου, σε μια από τις
μεγαλύτερες γιορτές της Χριστιανοσύνης και του Ελληνισμού, πολύς κόσμος εύχεται
«Χρόνια Πολλά» και «Καλό Δεκαπενταύγουστο» αλλά δεν είναι λίγοι και όσοι εύχονται «Καλή Παναγιά», σε μία ευχή που
μοιάζει να μη βγάζει και πολύ νόημα και προκαλεί αντιδράσεις.
Γιατί υπάρχουν αντιδράσεις;
Η ημέρα του Δεκαπενταύγουστου αποτελεί μία από τις
μεγαλύτερες και σημαντικότερες γιορτές της Ορθοδοξίας, όπου τιμάται η Παναγία,
η Μητέρα όλων των πιστών, που έχει μία ξεχωριστή θέση στη χριστιανοσύνη.
Η ευχή «Καλή Παναγιά» ακούγεται λάθος σε πολλούς αφού ο επιθετικός προσδιορισμός «καλή» προϋποθέτει
και την ύπαρξη «κακής» Παναγιάς,
όπως δεν υπάρχει «κακή επιτυχία» ή «κακός παράδεισος» ή «κακή απόλαυση».
Είναι δόκιμο το «Καλή Παναγιά»;
Έτσι όπως ακριβώς χρησιμοποιείται, η ευχή δεν στέκει
ούτε λεκτικά ούτε και θρησκευτικά, αφού όπως προαναφέρθηκε, η Παναγία δεν θα
μπορούσε να είναι κακή.
Ιστορική και θεολογική διάσταση
Ωστόσο μία εξήγηση που δικαιολογεί τη χρήση της φράσης
είναι ότι στην πραγματικότητα εννοούμε «Καλή
ημέρα της Παναγίας», συντομευμένα, παραλείποντας δηλαδή κάποιες λέξεις.
Ακόμη, παραδοσιακά, κάποιοι χρησιμοποιούν την έκφραση
για να ευχηθούν καλό προσκύνημα
σε ιερούς ναούς που είναι αφιερωμένοι στην Παναγία ή ή την καλή ολοκλήρωση του τάματος στην Παναγία
ή απλώς καλό εορτασμό της ημέρας της Παναγίας.
Τέλος, να αναφέρουμε ότι η λέξη «καλή» έχει συχνά
παρόμοια χρήση σε άλλες θρησκευτικές γιορτές, αφού λέμε για παράδειγμα «Καλά
Χριστούγεννα», «Καλή Ανάσταση» ή «Καλή Πρωτοχρονιά», ευχές που είναι ευρέως
αποδεκτές, ακόμα κι αν δεν υπάρχει «κακή» αντίστοιχη.
Αυτό ίσως δείχνει ότι η φράση «Καλή Παναγιά» ακολουθεί
ένα παρόμοιο γλωσσικό πρότυπο, όπου το «καλή» τονίζει τον καλό εορτασμό.
Τον Δεκαπενταύγουστο, συμβαίνει το πιο παράδοξο σε όλη
τη χώρα: ενώ είναι κανονικά μια ημέρα πένθους, γιορτάζεται παντού. Ενδεχομένως,
γιατί η ημέρα αυτή περιλαμβάνει την ανάσταση και τη μετάσταση της Παναγίας. Και
αυτή η νίκη της ζωής απέναντι στον θάνατο, είναι ένα γεγονός που εορτάζεται από
τους Ορθόδοξους Χριστιανούς.
Μάλιστα, σε πολλά μέρη της χώρας τον Δεκαπενταύγουστο
γίνονται πανηγύρια, ενώ σε κάποια μέρη έχουν έθιμα χρόνων για να γιορτάσουν την
ημέρα. Σε ορισμένα νησιά τα έθιμα έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον και αν βρεθείτε
σε ένα από αυτά, αξίζει να τα παρακολουθήσετε από κοντά.
Ας δούμε παρακάτω τα πιο ξεχωριστά έθιμα του
Δεκαπενταύγουστου στην Ελλάδα.
Φιδάκια της Παναγίας – Κεφαλονιά
Εδώ, συμβαίνει ένα θαύμα, το οποίο δεν μπορούν να
εξηγήσουν ούτε οι επιστήμονες. Κάθε Δεκαπενταύγουστο χιλιάδες πιστοί
καταφτάνουν στην Κεφαλονιά, για να γίνουν μάρτυρες ενός μυστήριου γεγονότος,
την εμφάνιση των φιδιών στον Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο χωριό
Μαρκόπουλο της νότιας Κεφαλονιάς.
Τα φιδάκια της Παναγίας, όπως είναι γνωστά,
εμφανίζονται κάθε χρόνο στο ναό και τα βλέπεις να κρέμονται ακόμα και από τις
εικόνες, τα καντήλια ή τα στασίδια. Είναι άκακα και οι πιστοί τα αγγίζουν χωρίς
κανέναν φόβο. Μάλιστα, είναι ακόμα πιο μυστήρια η εμφάνισή τους, καθώς κανένας
από τους ειδικούς που τα έχουν εξετάσει, δεν μπορεί να τα κατατάξει σε κάποιο
από τα γνωστά είδη. Είναι γκρίζα, λεπτά και ποτέ μεγαλύτερα από ένα μέτρο.
Σύμφωνα με την παράδοση, εμφανίστηκαν πρώτη φορά πριν
περίπου 470 χρόνια, όταν το νησί είχαν περικυκλώσει πειρατές και απειλούσαν να
βεβηλώσουν τη Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Οι μοναχές προσευχήθηκαν στην
Παναγία, η οποία εισακούοντας τις προσευχές τους, έστειλε φίδια που
περικύκλωσαν το μοναστήρι και έδιωξαν τους πειρατές, σώζοντας έτσι και τις
καλόγριες. Και από τότε τα φιδάκια της Παναγίας εμφανίζονται κάθε χρόνο τον
Δεκαπενταύγουστο.
Αν κάποια χρονιά δεν εμφανιστούν τα φιδάκια
προμηνύεται κάτι κακό για το νησί, όπως το 1940 και το 1953, οπότε η Κεφαλονιά
χτυπήθηκε από τους δύο μεγάλους σεισμούς.
Ο Κάτω Χορός – Όλυμπος Καρπάθου
Στην Όλυμπο στην Καρπάθο ο Δεκαπενταύγουστος
γιορτάζεται με διαφορετικό τρόπο, από άλλες περιοχές. Εδώ, οι θρησκευτικές
λειτουργίες είναι βαθιά συνδεδεμένες με το πένθος για την Κοίμηση της Θεοτόκου.
Μάλιστα, κάθε Δεκαπενταύγουστο στο χωριό αναβιώνουν
ένα παλιό έθιμο, τον Κάτω Χορό που ξεκινά από τους άντρες σε σταθερό αργόσυρτο
βήμα και κατανυκτικό βλέμμα και ακολουθούν οι γυναίκες που είναι ντυμένες με
παραδοσιακές στολές. Πρόκειται για ένα βαθιά εσωτερικό, αργό και κατανυκτικό
τελετουργικό, με τον Κάτω Χορό να διαρκεί αρκετή ώρα, που παρακολουθώντας το,
σε συνεπαίρνει η όλη κατάνυξη.
Το πανηγύρι στη Σέριφο
Στη Σέριφο είναι ξακουστό το πανηγύρι της Ξυλοπαναγιάς
γύρω από τη γέρικη ελιά στην πλατεία, στην παλαιότερη εκκλησία του νησιού, στο
χωριό Παναγιά. Το όνομα Ξυλοπαναγιά προέρχεται από τα «τσακώματα» με ξύλινες
ράβδους μεταξύ των ανδρών για την κατάκτηση της ομορφότερης γυναίκας.
Σύμφωνα με την παράδοση, όποιο ζευγάρι χόρευε πρώτο
γύρω από την ελιά μπροστά στην εκκλησία θα παντρευότανε μέσα στον χρόνο. Σήμερα
το έθιμο έχει σταματήσει αλλά το πανηγύρι είναι από τα σημαντικότερα της
Σερίφου και διαρκεί τρεις ημέρες.
Οι Εννιαμερίτισσες – Νίσυρος
Εδώ, έχουν το έθιμο με το «Νιάμερο της Παναγίας» που
γιορτάζεται από τις 6 Αυγούστου, τη Μεταμόρφωση της Σωτήρος. Πρωταγωνίστριες
του συγκεκριμένου εθίμου είναι οι μαυροντυμένες Εννιαμερίτισσες γυναίκες οι
οποίες για εννέα μέρες μένουν στο μοναστήρι της Παναγίας της Σπηλιανής.
Εκεί ακολουθούν ένα αυστηρό πρόγραμμα νηστείας κάθε
μέρα και κάνουν 300 μετάνοιες. Την ίδια στιγμή είναι υπεύθυνες για την
καθαριότητα του χώρου και των ιερών σκευών. Ανήμερα της Παναγίας οι
Εννιαμερίτισσες κρατούν δίσκους με κόλλυβα και προπορεύονται της πομπής της
λιτάνευσης της εικόνας από τους ιερείς. Οι ιερείς την οδηγούν στο χωριό για να
ευλογήσει το πανηγύρι. Οι γυναίκες αποσύρονται μόνο όταν ξεκινήσει το γλέντι με
τον τοπικό χορό της κούπας.
Τα «Κουκάνια» και ο «πετεινός» – Αστυπάλαια
Στην Αστυπάλαιατο πανηγύρι της Παναγίας της
Πορταΐτισσας διαρκεί τρεις μέρες με διάφορες εκδηλώσεις. Ξεκινούν το βράδυ της
παραμονής μετά τον Εσπερινό, στον περίβολο της εκκλησίας. Υπάρχουν μουσικές από
βιολί και λύρα και παραδοσιακοί χοροί.
Ανήμερα του Δεκαπενταύγουστου, οι κάτοικοι του νησιού
μαγειρεύουν και προσφέρουν στους επισκέπτες τοπικούς μεζέδες και αρνί γεμιστό.
Το εορταστικό τριήμερο κλείνει με τα Κουκάνια που διοργανώνονται στον Πέρα Γιαλό
και είναι μία σειρά από παιχνίδια με πρωταγωνιστές τα παιδιά.
Στη Σιάτιστα
της Κοζάνης έχουν το έθιμο των καβαλάρηδων προσκυνητών που κρατά από τα
χρόνια της Τουρκοκρατίας. Ανήμερα του Δεκαπενταύγουστου οι καβαλάρηδες
ανεβαίνουν στα στολισμένα άλογά τους και κατευθύνονται προς το μοναστήρι του
Μικροκάστρου. Αφού προσκυνήσουν την εικόνα που χρονολογείται από το 1603
(πρόσφατη έρευνα τη χρονολογεί το 13ο αιώνα) επιστρέφουν στο χωριό και το
πανηγύρι ξεκινά… και σταματά νωρίς το πρωί!
Στην Πάτμο, το νησί της Αποκάλυψης,
γίνεται η περιφορά του επιταφίου της Παναγίας ένα έθιμο με βυζαντινές
καταβολές. Οι μοναχοί από το ιστορικό μοναστήρι περιφέρουν τον επιτάφιο στα
σοκάκια του νησιού και οι πιστοί ακολουθούν την πομπή.
Στα Κουφονήσια
γιορτάζεται εν πλω. Κάτοικοι και επισκέπτες μπαίνουν στα καΐκια με
προορισμό το εκκλησάκι της Παναγιάς στο Κάτω Κουφονήσι, ενώ στην επιστροφή
γίνεται ένας ιδιότυπος «αγώνας», με τα καραβάκια να συναγωνίζονται για να δουν
ποιος θα καταφέρει να φτάσει πρώτα στο Πάνω Κουφονήσι και μετά ακολουθεί γλέντι
με μουσικές, χορούς και θαλασσινούς μεζέδες.
Στη Σκιάθο
το βράδυ της παραμονής του Δεκαπενταύγουστου γίνεται η έξοδος του επιταφίου της
Παναγίας με τους κατοίκους να ψάλλουν όλοι μαζί τα Εγκώμια της Θεοτόκου. Η μονή
της Ευαγγελίστριας ή της Βαγγελίστρας είναι πλάι στις πηγές του ρέματος του
Λεχουνιού, στην τοποθεσία Αγαλιανού, κάτω από την ψηλότερη κορυφή της Σκιάθου,
την Καραφλυτζανάκα. Η ανοικοδόμηση του μοναστηριού άρχισε το 1794 από μία μικρή
ομάδα μοναχών του κινήματος των «Κολλυβάδων», που αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν
από το Άγιο Όρος λόγω του αναβρασμού που υπήρχε τότε με αφορμή την επιστροφή
στην αρχαία παράδοση της Εκκλησίας. Την προηγούμενη μέρα οι γυναίκες στολίζουν
τον επιτάφιο με λουλούδια και η τελετή αρχίζει το βράδυ της ίδιας ημέρας στο
μοναστήρι της Ευαγγελίστριας με την περιφορά του Επιταφίου της Μεγαλόχαρης ένα
έθιμο που καθιερώθηκε το 1809 όταν ιδρύθηκε η μονή από τους αγιορείτες
μοναχούς. Η μονή είναι γνωστή για το σημαντικό ρόλο της στα προεπαναστατικά
κινήματα όσο και την επανάσταση του 1821. Σε αυτήν το 1807 σχεδιάστηκε,
υφάνθηκε, ευλογήθηκε και υψώθηκε η πρώτη ελληνική σημαία με το λευκό σταυρό στη
μέση του γαλανού φόντου. Στη μονή, ο ιερομόναχος Νήφων όρκισε και τους οπλαρχηγούς
Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, Ανδρέα Μιαούλη, Παπαθύμιο Βλαχάβα, Γιάννη Σταθά,
Νικοτσάρα, το σκιαθίτη διδάσκαλο του Γένους Επιφάνιο – Στέφανο Δημητριάδη και
άλλους, ύστερα από μεγάλη σύσκεψη που έκαναν στο μοναστήρι για να καταστρώσουν
το σχέδιο δράσης τους.
Στη Θήβα έχουν τη Μεγάλη Παναγιά,
στον Ορχομενό την Παναγία τη Σκριπού, στη Φθιώτιδα είναι οι μονές Αγάθωνος και
Δαμάστας, στη Φωκίδα η Παναγία της Βαρνάκοβας, στην Αρτάκη, η Παναγία της
Φανερωμένης και στην Ιστιαία η Παναγία της Ντινιούς που γιορτάζουν τη
Μεγαλόχαρη και συγκεντρώνουν πλήθος επισκεπτών.
Στην Ευρυτανία,
η Παναγία η Προυσσιώτισα «η κυρά της Ρούμελης» όπως τη λένε και η Παναγία της
Τατάρνας, αν και δεν εορτάζουν το Δεκαπεντάγουστο, συγκεντρώνουν κάθε χρόνο
χιλιάδες προσκυνητές.
Στη Βόρεια
Εύβοια, γνωστή για το πανηγύρι της, είναι η Παναγία της Λιχάδας ενώ έξω από
τη Χαλκίδα στη παραλία Χιλιαδού, γίνεται η καθιερωμένη λειτουργία στο απόμερο
αλλά πολύ όμορφο εκκλησάκι της Παναγίας. Πανηγύρι γίνεται επίσης στην Παναγία
της Περιβλέπτου στα Πολιτικά.
Στα Ψαχνά Ευβοίας είναι η μονή
Γοργοεπηκόου όπου γίνεται παραδοσιακή λιτανεία του Επιταφίου της Παναγίας
σύμφωνα με την τάξη του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων, ενώ στην εκκλησία της
Παναγίας στο Βασιλικό τελείται κάθε χρόνο πανηγύρι.
Στην Παροικιά
της Πάρου, οι πιστοί συγκεντρώνονται στον παλαιοχριστιανικό ναό της
Εκατονταπυλιανής ή «Καταπολιανής» και προσκυνούν την εικόνα του 17ου αιώνα.
Σύμφωνα με την παράδοση, η Κατοπολιανή έχει ενενήντα εννέα φανερές πόρτες, ενώ
η εκατοστή είναι κλειστή και δεν φαίνεται. Αυτή θα φανεί και θα ανοίξει όταν οι
Έλληνες πάρουν την Πόλη. Κάποιοι άλλοι θρύλοι θέλουν την Αγία Ελένη που στον
δρόμο για τους Άγιους Τόπους προκειμένου να βρει τον Τίμιο Σταυρό, έφτασε στην
Πάρο και προσευχήθηκε σε έναν μικρό ναό που βρισκόταν στη θέση της
Εκατονταπυλιανής και έκανε τάμα ότι αν βρει τον Τίμιο Σταυρό θα χτίσει στη θέση
αυτή έναν μεγάλο ναό. Η προσευχή της εισακούστηκε, βρήκε τον Τίμιο Σταυρό και
έκανε το τάμα της φτιάχνοντας τον μεγαλόπρεπο ναό της Εκατονταπυλιανής, ο
οποίος, όμως, στο μεγαλύτερο μέρος του καταστράφηκε, πιθανότατα από πυρκαγιά,
και ανακατασκευάστηκε επί Ιουστινιανού, στα μέσα του 6ου αι. Φημολογείται,
επίσης, ότι το τάμα της Αγίας Ελένης ολοκλήρωσε ο γιος της Άγιος Κωνσταντίνος,
αυτοκράτορας του Βυζαντίου, καθώς η ίδια δεν πρόλαβε. Στη Νάουσα, οι εορτασμοί
είναι πιο θαλασσινοί. Τα καΐκια καταφθάνουν στο λιμάνι και η νύχτα γίνεται
μέρα, καθώς οι πιστοί κρατούν αναμμένα δαδιά. Το πανηγύρι κρατά μέχρι τις
πρώτες πρωινές ώρες, με τους νησιώτικους χορούς να έχουν την τιμητική τους.
Στο Λεωνίδιο το μοναστήρι της Έλωνας
βρίσκεται σκαρφαλωμένο σε έναν απόκρημνο βράχο, προσφέροντας εντυπωσιακές
εικόνες σε όσους το επισκέπτονται. Δεν είναι λίγοι οι πιστοί που εκπληρώνουν
τάμα στην Παναγιά Βρεφοκρατούσα καταφθάνοντας γονυπετείς ή περπατώντας στο
μοναστήρι. Το προσωνύμιο της Παναγιάς «Έλωνα» προέρχεται από την τσακώνικη
διάλεκτο και σημαίνει «ελεούσα».
Η παράδοση του Δεκαπενταύγουστο στον Παλαιόπυργο Πωγωνίου χαρακτηρίζεται από
τα λεγόμενα «ντολιά», δηλαδή τις εντολές που δίνει ένας από τους μεγαλύτερους
κατοίκους του χωριού (ο «ντολής πασάς»), ο οποίος κρατά ένα ποτήρι κρασί και το
τσουγκρίζει με κάποιον παρευρισκόμενο. Σύμφωνα με το έθιμο πρέπει να πιει τρία
ποτήρια κρασί ή τρεις γουλιές και κάθε φορά να κάνει μια αφιέρωση σε τρία
διαφορετικά πρόσωπα. Σειρά παίρνουν οι υπόλοιποι, όπως θα τους ορίσει ο «ντολή
πασάς». Το έθιμο αυτό σκοπό είχε τη συμφιλίωση των χωριανών και τη λύση τυχόν
παρεξηγήσεων. Το βράδυ ξεκινά το πανηγύρι υπό τους ήχους τοπικών, παραδοσιακών
τραγουδιών.
Το Πυργί, στα περίφημα Μαστιχοχώρια
της Χίου, η γιορτή της Παναγίας γίνεται με ένα ξεχωριστό πανηγύρι στην πλατεία
του χωριού. Ο γρήγορος σκοπός του παραδοσιακού «Πυργούσικου» χορού παρασέρνει
τους κατοίκους και τους επισκέπτες.
Στα Ζαγοροχώρια
οι εκδηλώσεις είναι 3ήμερες με παραδοσιακούς χορούς της Ηπείρου, ενώ, παρόμοιες
εκδηλώσεις τριών ημερών γίνονται και στα περισσότερα χωριά της Πελοποννήσου.
Στη Θάσο
μετά τη λιτανεία της εικόνας μαζεύονται όλοι στο προαύλιο της εκκλησιάς και
στρώνουν γιορτινό τραπέζι.
Στην Κάρπαθο
η λειτουργία του Δεκαπενταύγουστου γίνεται στην εκκλησία της Κοιμήσεως της
Θεοτόκου στην Όλυμπο της Καρπάθου και οι εκδηλώσεις της ημέρας χαρακτηρίζονται
από κλίμα κατάνυξης και πένθους. Κάθε χρόνο τέτοια μέρα αναβιώνει το έθιμο του
Κάτω Χορού. Οι γυναίκες φορούν παραδοσιακές φορεσιές και ξεκινούν τον αργόσυρτο
χορό, συνοδεία λαούτου και λύρας. Οι άντρες έχουν ένα κομμάτι βασιλικού στο
πέτο τους και τραγουδούν με κατανυκτική διάθεση.
Στη Λέσβο, στην Παναγιά την
Αγιασώτισσα στην γραφική κωμόπολη της Αγιάσου, γίνεται ένα από τα ωραιότερα
πανηγύρια. Πολλοί προσκυνητές με αφετηρία την πόλη της Μυτιλήνης περπατούν 25
ολόκληρα χιλιόμετρα για να φτάσουν στην εκκλησία, όπου και διανυκτερεύουν.
Η Παναγιά
της Τήνου έχει κι αυτή την τιμητική της με χιλιάδες επισκέπτες και
προσκυνητές από την Ελλάδα και όχι μόνο να εκπληρώνουν το τάμα τους
ανεβαίνοντας γονατιστοί τα σκαλιά της Εκκλησίας της Μεγαλόχαρης. Αξίζει να
αναφερθεί ότι ο εορτασμός της Παναγίας στην Τήνο καθιερώθηκε με Βασιλικό
Διάταγμα του 1836 να είναι οκταήμερος και να διαρκεί έως τα «εννιάμερα της
Θεοτόκου», στις 23 Αυγούστου, όταν σε ατμόσφαιρα συγκίνησης ψάλλονται ύμνοι και
εγκώμια, μπροστά στον επιτάφιο και την εικόνα.
Στην Ικαρία είναι ξακουστά τα
πανηγύρια της σε όλη την Ελλάδα και φυσικά ο Δεκαπενταύγουστος γιορτάζεται με
ένα ξέφρενο γλέντι στο Γιαλισκάρι που όλοι μαζί χορεύουν τον περίφημο
Ικαριώτικο χορό.
Στην Παναγία
Σουμελά στις πλαγιές του Βερμίου, που αποτελεί σύμβολο της ποντιακής
πίστης, το προσκύνημα στην εικόνα της Παναγιάς, έργο του Ευαγγελιστή Λουκά,
στον σταυρό του αυτοκράτορα Εμμανουήλ Κομνηνού και το ιερό ευαγγέλιο του πατρός
Χριστοφόρου, επίσης δώρο του αυτοκράτορα Δαυίδ του Κομνηνού είναι έθιμο.
Χιλιάδες προσκυνητές, εκπρόσωποι Ομοσπονδιών και Ποντιακών Σωματείων από την
Ελλάδα και το εξωτερικό συμμετέχουν στις ιερές ακολουθίες και τις πολιτιστικές
εκδηλώσεις.
Στην Αμοργό
πάνω σε έναν γκρεμό 300 μέτρων βρίσκεται το ιστορικό μοναστήρι της Παναγίας
Χοζοβιώτισσας που τιμάται στις 15 Αυγούστου. Χτίστηκε το 1088 από το βυζαντινό
αυτοκράτορα Αλέξιο Α’ Κομνηνό, σύμφωνα με επιγραφή της μονής. Για το πως
βρέθηκε η εικόνα της Παναγίας εκεί υπάρχουν δύο θρύλοι. Ο ένας λέει ότι βρέθηκε
μέσα σε μία βάρκα εκεί ακριβώς όπου είναι χτισμένο το σημερινό μοναστήρι και
ότι την εικόνα τοποθέτησε μια ευσεβής κυρία μέσα σε βάρκα από την πόλη Χόζοβα
της Παλαιστίνης και την άφησε να ταξιδέψει μόνη της στη θάλασσα, για να
γλιτώσει από τα χέρια των εικονομάχων. Η δεύτερη εκδοχή λέει ότι την έφεραν
στην Αμοργό μοναχοί από το μοναστήρι του Χοτζεβά της Παλαιστίνης, κοντά στην
Ιεριχώ, οι οποίοι έφυγαν λόγω των διωγμών από τους εικονομάχους. Περνώντας από
την Κύπρο οι μοναχοί έπεσαν πάνω σε ληστές που βεβήλωσαν, έκοψαν στα δύο και
έριξαν στη θάλασσα την εικόνα. Τα δύο τεμάχια ήρθαν με θαυματουργό τρόπο κάτω
από το βράχο της Αμοργού και ενώθηκαν μόνα τους χωρίς να διακρίνεται τίποτε από
την τομή. Άλλοι λένε ότι συγκολλήθηκαν από τους μοναχούς που συνέχισαν το
ταξίδι τους, έφθασαν στην Αμοργό και έχτισαν το μοναστήρι στον τόπο που τους
υπέδειξε η Παναγία. Μάρτυρας για τον τόπο αυτό ήταν η σμίλη, που επί αιώνες
βρισκόταν σφηνωμένη στο βράχο και έπεσε το 1952.
Στο Χιλιομόδι
το μοναστήρι της Παναγίας της Φανερωμένης έχει χαρακτηριστεί ως σπουδαίο
βυζαντινό μνημείο και κορυφαίο αρχιτεκτονικό έργο. Χτίστηκε το 13ο αιώνα,
απέναντι από το βράχο εκεί όπου βρέθηκε η εικόνα της Παναγίας, από βοσκούς της
περιοχής και υπάρχει μεγάλος θησαυρός αγίων λειψάνων, όπως η κάρα του Αγίου
Σωφρονίου, πατριάρχη Ιεροσολύμων, τεμάχιο λειψάνου του Αγίου Νεκταρίου κ. ά.
Στο όρος Ιθώμη
είναι η ιερή μονή Βουλκάνου, που ιδρύθηκε το 17ο αιώνα και εκεί φυλάσσεται
εικόνα της Παναγίας της Βουλκανιώτισσας η οποία φέρει την επιγραφή «Η Οδηγήτρια
η επονομαζομένη τω όρει Βουλκάνω» και αποδίδεται στον Ευαγγελιστή Λουκά.
Στην Κέρκυρα
οι εκδηλώσεις ξεκινούν την παραμονή του Δεκαπενταύγουστου και διαρκούν ένα
δεκαήμερο έως τα Εννιάμερα της Παναγίας. Οι επιτάφιοι είναι στολισμένοι με
εκατοντάδες πολύχρωμες κορδέλες που συμβολίζουν την Τίμια Ζώνη που έδωσε η
Παναγία στους Αποστόλους. Πρόκειται για ένα έθιμο που αναβιώνει στην Κέρκυρα
κάθε χρόνο, με τις γυναίκες να δένουν, μέρες, τις κορδέλες στους επιταφίους της
Παναγίας ώστε να είναι έτοιμοι για την παραμονή της γιορτής, που θα «βγουν» στα
καντούνια και στις εκάστοτε γειτονιές του νησιού. Τους επιταφίους συνοδεύουν
φιλαρμονικές, ενώ ακολουθεί μεγάλη πομπή από κληρικούς και λαϊκούς. Οι «οι
ευλογημένες κορδέλες» μοιράζονται στους πιστούς ανήμερα της γιορτής της
Παναγίας μετά τη Θεία Λειτουργία και φυλάσσονται στο εικονοστάσι γιατί σύμφωνα
με του Κερκυραίους, φέρνουν υγεία και καλοτυχία σε κάθε σπιτικό.
Στους Οθωνούς
τιμούν την Παναγία στον ιερό ναό της Αγίας Τριάδας που βρίσκεται στον Άμμο.
Στα Κονάκια
Γυθείου την παραμονή, 14 Αυγούστου, τελείται πανηγυρικός εσπερινός και
ακολουθεί η περιφορά του Επιταφίου στο χωριό. Ανήμερα του Δεκαπενταύγουστου,
μετά τη Θεία Λειτουργία, στον παραδοσιακό οικισμό του Πολυαράβου
πραγματοποιούνται εκδηλώσεις μνήμης για την ιστορική επέτειο της μάχης, που
δόθηκε στην περιοχή κατά την επιδρομή του Ιμπραήμ, στις 28 Αυγούστου 1826 και
ολοκληρώνονται το βράδυ στην πλατεία με ένα παραδοσιακό μανιάτικο γλέντι.
Στην Πάτρα,
η ιερά μονή της Παναγίας της Γηροκομίτισσας ιδρύθηκε το 10ο αιώνα και είναι
χτισμένη σε λόφο κοντά στην πόλη. Κάθε χρόνο πλήθος πιστών συρρέει στο
μοναστήρι από την παραμονή της εορτής με κάποιους εξ αυτών να πηγαίνουν με τα
γόνατα μέχρι την εικόνα της Παναγίας.
Στη Ρόδο
ξεχωριστή είναι η Παναγιά η Καλόπετρα που βρίσκεται στην κορυφή της κοιλάδας
των Πεταλούδων και χτίστηκε το 1782 από τον ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας Αλέξανδρο
Υψηλάντη. Εκεί μαζεύονται κάτοικοι και επισκέπτες του νησιού και μετά τις
εκκλησιαστικές εκδηλώσεις ακολουθεί παραδοσιακό γλέντι.
Στην Ψέριμο
γιορτάζεται η Παναγία της Μελαχρινής, λόγω του σκούρου χρώματος της ρωσικής
τεχνοτροπίας εικόνας, είναι ιδιαίτερη. Με πλοιάρια κάτοικοι από την Κάλυμνο,
την Κω και τη Νίσυρο καταφθάνουν για να ζητήσουν τη χάρη της Παναγίας. Οι
καμπάνες χτυπούν πανηγυρικά στην ώρα της περιφοράς του επιταφίου της Θεοτόκου
μέσα στα σοκάκια του νησιού, όπου συμμετέχουν ντόπιοι και τουρίστες.
Στην περιοχή του Κορθίου, κοντά στο χωριό Κοχυλού είναι το κάστρο Φανερωμένης όπου
το Δεκαπενταύγουστο γίνεται μεγάλο πανηγύρι στην Παναγία τη Φανερωμένη, που
βρίσκεται μέσα στο κάστρο.
Στα Καλάβρυτα
γιορτάζει η ιστορική μονή του Μεγάλου Σπηλαίου, η οποία πρωτοστάτησε στους
αγώνες του έθνους μας. Η μονή χτίστηκε το 362, και είναι σκαρφαλωμένη στο δρόμο
που ενώνει την εθνική οδό Πατρών-Αθηνών με τα Καλάβρυτα, στο άνοιγμα ενός
μεγάλου φυσικού σπηλαίου της οροσειράς του Χελμού, επάνω από την απότομη
χαράδρα του Βουραϊκού ποταμού. Χιλιάδες κόσμου επισκέπτεται τη μονή για να
προσκυνήσει την εικόνα της Παναγίας της Μεγαλοσπηλαιώτισσας, που είναι έργο του
Ευαγγελιστή Λουκά. Ενώ, στην κοινότητα Λαπαναγοί λίγο έξω από τα Καλάβρυτα,
αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου είναι η ιερά μονή Μακελλαριάς που χτίστηκε
το 532 πάνω σε ένα απότομο βράχο. Τα τελευταία χρόνια κάτοικοι από το Μάνεσι
πάνε με τα πόδια στο μοναστήρι για να προσκυνήσουν, ακολουθώντας μία διαδρομή
μέσα από το δάσος της Κάνισκας ή το μονοπάτι κατά μήκος του ποταμού Σελινούντα,
διάρκειας περίπου τεσσάρων ωρών.
Στο ποντιακό χωριό Κυψέλη Αγρινίου τιμάται η Παναγία Σουμελά. Πριν από χρόνια έφθασε
στο χωριό ένα ακριβές αντίγραφο της ιερής εικόνας της Παναγίας Σουμελά και από
τότε κάθε Δεκαπενταύγουστο γίνεται πανηγυρικός εσπερινός την παραμονή και θεία
λειτουργία ανήμερα της εορτής. Μετά ακολουθεί η περιφορά της εικόνας από
ζιπκοφόρους νέους και το βράδυ ένα ποντιακό πανηγύρι το «πανοΰρ» όπως λέγεται
στα ποντιακά. Η ιστορία της περιοχής ξεκινά το 1923 όταν έφτασαν εκεί πόντιοι
πρόσφυγες από τις περιοχές Τιβάν και Κοτύλια Κερασούντος. Η νέα κοινότητα που
έφτιαξαν είχε την ονομασία Σφήνα, η οποία το 1986 μετονομάστηκε σε Κυψέλη.
Το έθιμο της μεταφοράς της εικόνας της
Παναγίας της Οδηγήτριας από το Αχλαδοχώρι
στην Οιχαλία μέσω της Κρήνης τηρούν χρόνια οι κάτοικοι της περιοχής. Ο ιερέας
του Αχλαδοχωρίου συνοδεύει την εικόνα μέχρι την εκκλησιά της Κρήνης και εκεί
τοποθετείται στο ιερό και οι πιστοί περνούν να προσκυνήσουν. Ακολουθεί πομπή
στην Κρήνη και ο ιερέας του χωριού παραδίδει την εικόνα στα σύνορα με την
Οιχαλία στον Άγιο Αθανάσιο στον ιερέα της Οιχαλίας, που περιμένει την Παναγιά
έξω από το ναό. Μετά τη δέηση η πομπή παίρνει το δρόμο της για την Οιχαλία,
όπου όλο το χωριό την αναμένει με μεγάλο θρησκευτικό ενδιαφέρον. Σύμφωνα με την
παράδοση, η εικόνα της Παναγίας βρέθηκε σε δύσβατο και δασώδες μέρος της
περιοχής από οκτώ κυνηγούς που κατάγονταν από τα χωριά Οιχαλία, Αχλαδοχώρι και
Κουτσίκοβο. Έτσι, αποφάσισαν κάθε χωριό να φιλοξενεί την εικόνα στην ενορία του
για τέσσερις μήνες το χρόνο. Όταν το Κουτσίκοβο έπαψε να υφίσταται,
αποφασίστηκε τους τέσσερις επιπλέον μήνες η εικόνα να παραμένει στην Οιχαλία.
Κατά την περιφορά η εικόνα μεταφέρεται από τους κατοίκους του Αχλαδοχωρίου, της
Κρήνης και της Οιχαλίας από ώμο σε ώμο, αναπαριστώντας τους κυνηγούς εκείνης
της εποχής που μετέφεραν την εικόνα διαδοχικά ο ένας μετά τον άλλον μέχρι τον
κάμπο.
Περίπου 28 χιλιόμετρα από την Ελατού της Ναυπακτίας είναι το
μοναστήρι της Παναγίας της Αμπελακιώτισσας. Η ιστορική και θρησκευτική αξία της
μονής είναι τέτοια, που την αποκαλούν «κιβωτό» της Ναυπακτίας. Η ιερή μονή
είναι γνωστή για την εικόνα της Παναγίας, τα άγια λείψανα, το χρυσοκέντητο
επιτάφιο και το λαμπρό πανηγύρι το Δεκαπενταύγουστο.
Στην Ηλεία
ένα από τα πιο σημαντικά μοναστήρια είναι του 18ου αιώνα η ιερά μονή Κοίμησης
της Θεοτόκου στη Λάμπεια (Δίβρη), ενώ το μοναστήρι της Παναγίας στη Σκαφιδιά
χρονολογείται από τον 10ο αιώνα.
Στη Γαστούνη
η μονή Καθολικής ανεγέρθηκε το 920 προς τιμήν της Παναγίας και θεωρείται
σημαντικό βυζαντινό μνημείο, που προσελκύει πολλούς πιστούς κάθε χρόνο. Επίσης,
η ιερά μονή της Κρεμαστής που έχει
χτιστεί πάνω σε βράχο, χρονολογείται από το 12ο αιώνα, ενώ ιστορικής αξίας
είναι και η μονή της Παναγίας στη Φραγκαβίλα στην Αμαλιάδα.
Στη νέα
Επίδαυρο οι κάτοικοι γιορτάζουν την Παναγίας Αγνούντος, όπου φυλάσσεται η
ομώνυμη θαυματουργή εικόνα της. Η Παναγία έλαβε αυτήν την προσωνυμία λόγω της
θέσης όπου βρίσκεται, δηλαδή πάνω σε ένα μικρό λόφο, δίπλα από την εθνική οδό
Ισθμού- Επιδαύρου.
Στο λιμάνι του Γάιου στους Παξούς υπάρχουν δύο νησάκια, ο Άγιος
Νικόλαος και η Παναγιά. Στο νησάκι της Παναγιάς, που οι ντόπιοι αποκαλούν και
νησάκι της Μαντόνα, δεσπόζει το μοναστήρι της Παναγιάς των Βελλιανιτών. Εκεί,
ανήμερα του Δεκαπενταύγουστου οι Παξινοί βράζουν το λεγόμενο «ζωμό», από ένα
μοσχάρι, και μοιράζουν σε όλους τους προσκυνητές, ντόπιους και επισκέπτες.
Στην Τεγέα
η εικόνα της Παναγία της Επισκοπής μαζεύει χιλιάδες πιστούς. Επίσης, εορτάζουν
η Παναγία η Πραστιώτισσα στον Πραστό
και η Παναγία της Μαλεβής στον Άγιο Πέτρο Κυνουρίας
όπου η εικόνα της Παναγίας της Μαλεβής θεωρείται έργο του Ευαγγελιστή
Λουκά. Επιπλέον, στις 17 Αυγούστου οι κάτοικοι αναβιώνουν στο Βαλτεσινίκο το
παραδοσιακό αλώνισμα, πάνω σε πλακόστρωτο αλώνι, πολύ κοντά στην ιερή μονή
Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
Μην ξεχάσουμε ωστόσο, ότι η ιερή ημέρα του
Δεκαπενταύγουστου έχει και σοβαρό εθνικό χαρακτήρα για τη χώρα μας διότι
τιμάται η ημέρα όσων χάθηκαν κατά τον τορπιλισμό του πολεμικού πλοίου «Έλλη»,
από τους Ιταλούς, μέσα στο λιμάνι του νησιού ανήμερα των Δεκαπενταύγουστο του
1940, αλλά και στο Βέρμιο Ημαθίας.
Πηγή:
newsbeast.gr
ekklisiaonline.gr
