«ΤΑ ΧΙΟΝΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΚΡΟΥΣΤΑΛΛΑ» - Χρώμιο Κοζάνης [Μακεδονία]

«ΤΑ ΧΙΟΝΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΚΡΟΥΣΤΑΛΛΑ» - Χρώμιο Κοζάνης [Μακεδονία]

 

 

 

Υπέροχο, καθιστικό τραγούδι της αγάπης από το Χρώμιο Κοζάνης, το οποίο τραγουδούσαν σε διάφορες περιστάσεις στον κύκλο του χρόνου, αλλά περισσότερο στα χειμωνιάτικα νυχτέρια. Ο βαρύ χειμώνας που φέρνουν τα χιόνια και τα κρύσταλλα παρομοιάζονται με τα βάσανα της αγάπης, μέσα από πολύ όμορφες και εύστοχες παρομοιώσεις.

 

Το Χρώμιο Κοζάνης, το παλιό Σφίλτσι, χωριό χτισμένο σε κομβική περιοχή μεταξύ των νομών Κοζάνης, Γρεβενών και όχι μακριά από το όριο της Θεσσαλίας αποκρυσταλλώνει στην μουσική του παράδοση επιρροές από όλες αυτές τις όμορες περιοχές. Εν προκειμένω, το τραγούδι αυτό είναι γνωστό σε πολλές περιοχές του στεριανού ελλαδικού χώρου, ιδιαιτέρως δε στη Θεσσαλία.

 

Τραγούδι: Βάια Ρούση από το Χρώμιο Κοζάνης

 

 

Ακούστε το τραγούδι:

https://www.youtube.com/watch?v=DZOnfmwKTSg

 

 

Οι στίχοι:

Τα χιόνια και, κόρη μ', τα κρούσταλλα

βαρύ χειμώ- χειμώνα φέρνουν

 

τα δάκρυα και τα κλιάματα

πολύ μαράζι βάζουν.

 

Μαράζια σε μια έμορφη

για 'ναν καλόν λιβέντη,

 

τον αγαπά, δεν αγαπεί

τον θέλει, δεν τη θέλει,

 

του στέλνει χαιρετίσματα

χεριές-χεριές λουλούδια.

 

- Δεν θέλω ιγώ, τα 'λούδια σου

τα τσαλοπατησμένα

 

μον' θέλω το κορμάκι σου

το μοσκομυρισμένο.

 

Αηδόνια, χελιδόνια, να μη λαλήσετε

κοιμάται η αγάπη και την ξυπνήσετε.

 

 

Πηγή: Youtube - #Greek_folk_music #Macedonian_folk_song #Greek_Macedonia

Φωτογραφία: enagro.gr

Οι Έλληνες Ζεϊμπέκηδες (Φρύγες) και ο χορός των αετών της Μικράς Ασίας

Οι Έλληνες Ζεϊμπέκηδες (Φρύγες) και ο χορός των αετών της Μικράς Ασίας

 

 

Το ζεϊμπέκικο (ή ζεϊμπέκικος) είναι ελληνικός λαϊκός χορός. Το όνομά του οφείλεται στον εξισλαμισμένο ελληνικό πληθυσμό των Ζεϊμπέκων. Αναφέρεται ότι διαδόθηκε στα ελλαδικά αστικά κέντρα στα τέλη του 19ου αιώνα. Ωστόσο, η εμφάνισή του ανάγεται στα τέλη του 17ου αιώνα σε αστικά κέντρα όπως η Κωνσταντινούπολη και η Σμύρνη.

 

Ο Εβλιγιά Τσελεμπή αναφέρει ότι χορευόταν στη Μαγνησία και το Αϊδίνιο σε τοπικές γιορτές. Όντας αρχικά αντικριστός χορός δύο ατόμων που έφεραν οπλισμό, εξελίχθηκε σε «μονήρη αυτοσχεδιαστικό ανδρικό χορό».

 

Ο ζεϊμπέκικος ως παλιός χορός είναι αυστηρά αντρικός γι αυτό και ορισμένες φορές αποκαλείται εξαιτίας των χορευτικών του κινήσεων από άνδρες, ως «χορός του αετού». Είναι χορός που δεν έχει βήματα αλλά μόνο φιγούρες και μία συγκεκριμένη κυκλική κίνηση.

 

Ο ρυθμός ακολουθεί το βυζαντινό μέτρο που είναι στα 9/8, ενώ η συνηθισμένη ρυθμική του διάταξη είναι: 2/4+2/4+2/4+3/4 ή 4/4+2/4+3/4. Ο Τούρκος περιηγητής και συγγραφέας Εβλιά Τσελεμπί (Evliya Çelebi) υποστηρίζει πως ο «ζειμπέκικος είναι χορός σύνθετος που συνδυάζει στοιχεία και από άλλους χορούς το τσάμικο και ιδίως με τον καλαματιανό που φαίνεται να έχει και τον ίδιο ρυθμό αλλά ανάποδα».

 

Ο χορός αντλεί την καταγωγή του από εξισλαμισμένους Ζεϊμπέκους. Οι Ζεϊμπέκοι ως ιδιαίτερη μειονότητα του πληθυσμού της Προύσας, του Αϊδινίου και της Ερυθραίας της Μικράς Ασίας, επονομαζόμενοι και «ιππότες των όρεων», ήσαν υπό διωγμό εξαιτίας της παραβατικής συμπεριφοράς τους.

 

Κατά τον Ηρόδοτο, η λέξη Ζεμπέκος παράγεται από την αρχαία Θρακική λέξη μπούκο που προερχόμενη από την φρυγική λέξη βέκος σημαίνει βούκα=μπουκιά η οποία με πρώτο συνθετικό την κλητική του Ζεύς, Ζευ, παράγει τη λέξη Ζεϊμπέκηδες, επίσης θεωρεί ότι συμβολίζει κατά κάποιο τρόπο μια αναζήτηση για την ένωση του πνεύματος με το σώμα, του θεού με τον άνθρωπο και χορευόταν στην απώτερη αρχαιότητα προς τιμήν της Κυβέλης της μητέρας θεάς.

 

Κατά τον λαογράφο και συγγραφέα Θάνο Βελλούδιο η λέξη Ζεϊμπέκικος προέρχεται κατά το πρώτο συνθετικό από την φρυγική λέξη Ζεϋ εκ του Ζευς που συμβολίζει το πνεύμα και κατά το δεύτερο από τη λέξη μπέκος ήβέκος που σημαίνει άρτος και συμβολίζει το σώμα.

 

Ο ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης σε μια συνομιλία του με τον ρεμπέτη Τάκη Μπίνη έχει υποστηρίξει ότι «οι Ζεϊμπέκηδες ήταν Έλληνες κυρίως από την Μακεδονία και αλλού και Θρακιώτες, που ακολούθησαν τον Μέγα Αλέξανδρο στην εκστρατεία του στα βάθη της Ασίας. Τους ονόμαζαν Ζεϊμπέκια δηλαδή ζωέμπορους και Μακελάρηδες γιατί έσφαζαν ζώα και τα πουλούσαν. Στο πέρασμα των χρόνων θέλησαν να απαθανατίσουν τον ηρωισμό τους και να διατηρήσουν τις παραδόσεις και έτσι δημιούργησαν αυτόν το χορό το ζεϊμπέκικο, που τον χόρευαν ένας ένας με σπαθιά στα χέρια και πότε πότε και στο στόμα: βγάζοντας μουγκρητά ή αλαλαγμούς, σαν τα σημερινά όπα, άλα, γιάλα και διάφορα άλλα.

 

Σύμφωνα με άλλες θεωρίες ο χορός πρόκειται για κατεξοχήν αρχαίο ελληνικό – θρακικό που τον μετέφεραν και τον διέδωσαν στην Ασία οι αρχαίοι Αργείοι-Θράκες, όταν ίδρυσαν αποικία στις Τράλλεις (Αϊδίνιο) της Μικράς Ασίας (σημερινό Αϊδίνιο).

 

Ο Σίμων Καράς υποστήριζε πως ο χορός είχε κληρονομιά αρχαιοελληνική (ρυθμική – χορευτική) αφού το ρυθμικό τους σχήμα των 9 χρόνων διαφαίνεται στις ωδές της Λεσβίας Σαπφούς. Κατά τον Θ. Μουρράη-Βελλούδιο, η προέλευση του χορού ανάγεται στον αρχαίο χορό «Αρτο-ζήν». Η λέξη «Ζεϋ» (από το Ζευς) συμβολίζει κατ’ αυτόν το πνεύμα, ενώ το «μπέκος», το ψωμί δηλαδή, το σώμα. Έτσι, με το ζεϊμπέκικο κερδίζει ο άνδρας «την απαλλαγή του από κάθε καταθλιπτικό σύμπλεγμα που μπορεί να τον καταπιέζει» κι αποκτά την σύνθεση της δωρικής και της φρυγικής αρμονίας, μέσα από την κατανυκτική ορχηστική περισυλλογή του στον χώρο που εντοπίζεται μεταξύ του χρόνου και του διαστήματος (και μακριά απ’ το Καλό και το Κακό), δηλαδή στο «χάος – φάος».

 

Στη Μικρά Ασία, εμφανίζονται οι λησταντάρτες, γνωστοί ως ζεϊμπεκοι, οι οποίοι αντιστέκονται με ζήλο στην κεντρική οθωμανική εξουσία. Είναι ριψοκίνδυνοι, γενναίοι, βοηθούν τους φτωχούς (ο ληστής Τσακιτζής έμεινε γνωστός ως Ρομπέν της Ανατολής). Οι ζεϊμπέκοι συμμετέχουν ενεργά στην κοινωνική ζωή, χτίζουν τεμένη, γέφυρες, σχολεία, επισκευάζουν βρύσες και κρήνες, ανοίγουν πηγάδια, τιμωρούν τους χαφιέδες και τους αυταρχικούς τοπικούς ηγέτες, ληστεύουν κρατικές χρηματαποστολές και εύπορους έμπορους, παίρνουν λύτρα από γαιοκτήμονες.

 

Η σύγχρονη αντίληψη για τους ζεϊμπέκους είναι ότι στην πλειονότητά τους διακρίνονται από αντικρατική και αντιεξουσιαστική συμπεριφορά, στρέφονται εναντίον των προεστών, οι οποίοι φέρονται άδικα κι απάνθρωπα, και εναντίον της κρατικής βίας και καταπίεσης καθώς και της κακής διοίκησης και διεκδικούν τη δικαίωση των λαϊκών τάξεων. Στην πλειονότητά τους παίρνουν ενεργό μέρος στους κοινωνικούς και μπορεί, ίσως, να θεωρηθεί ότι είναι τυπικά δείγματα επαναστατών…

 

Η αντιεξουσιαστική και αντικρατική δράση τους ορίζεται ως πραγμάτωση συγκεκριμένων αξιών- απονομή δικαιοσύνης, προάσπιση του δικαίου των καταπιεζομένων και φτωχών, διαρκής αγώνας εναντίον της απανθρωπιάς και της τυραννίας. Είναι ιδεολόγοι επαναστάτες με αδιαμόρφωτη, από θεωρητικής άποψης, πρωτογενούς μορφής, αντικαταπιεστική-αντικρατική αντίληψη, οι οποίοι προσδοκούν μια κοινωνία ισότητας, κοινωνικής ελευθερίας και οικονομικής άνεσης.

 

Η δράση των κοινωνικών ληστών στη Μικρασία ξεκινά το 16ο αιώνα, όπου η λαϊκή απήχηση είναι τόσο έντονη, ώστε ο έλεγχος χάθηκε από την κυβέρνηση και δημιουργήθηκε «ατύπως ανεξέλεγκτη κοινωνική ατμόσφαιρα, καθώς οι ποικίλες συμμορίες ληστών αποκτούν μεγάλη δύναμη και επεμβαίνουν στη ζωή του λαού της περιοχής».

 

Το 1624 ο ληστής Τζεννέτογλου μαζεύει πλήθος χωρικών και επαναστατεί ανοιχτά κατά της κρατικής αδικίας. Η λαϊκή εξέγερση πνίγεται στο αίμα και ο Τζεννέτογλου δολοφονείται- το 1658 ο Μπουλούμπακση οργανώνει συμμορία, αλλά δολοφονείται απ΄ το διώκτη των ανταρτών Σερντάρ Αλή Πασά. Οι «μπουλουμπακσήδες» αντεπιτίθενται στα 1672 και ως το 1699 κάνουν επιθέσεις κατά της κεντρικής διοίκησης του Αϊδινίου και των διπλανών κωμοπόλεων. Ο ληστής Μουσταφά τρομοκρατούσε από το 1735 ως το 1739 τους κοτζαμπάσηδες της δυτικής Μ. Ασίας .

 

Ως τις αρχές του 20ου αιώνα οι εξεγέρσεις και οι ληστείες ήταν πάμπολλες (μόνο στο βιλαέτι της Σμύρνης στις αρχές του 20ου αιώνα υπήρχαν 39800 ζεϊμπέκοι!). Η αντίστοιχη όμως κρατική καταστολή είναι τεράστια : «Στο Αϊδίνι έσφαξαν τους ζεϊμπέκηδες κατά ένα τρόπο που η ανείπωτη θηριωδία του θυμίζει τις άγριες σφαγές των αρμενίων… Ούτε αιχμαλώτους έκαναν ούτε πληγωμένοι υπήρχαν: κάθε ζεϊμπέκης που έπεφτε στα χέρια των Τούρκων, σφάζονταν.» «Αφού έκοψαν τα κεφάλια των σκοτωμένων τα πέρασαν στα κάγκελα του κονακιού σαν παράδειγμα προς αποτροπήν.»

 

Όμως, δεν ήταν μόνο η έντονη καταστολή. Πολλοί ζεϊμπέκοι πέρασαν στην αντίπερα όχθη και γίναν διώκτες ληστών για να εξασφαλίσουν αμνηστία και άλλα προνόμια (όπως ακριβώς έγινε και με τους κοινωνικούς ληστές του ελλαδικού χώρου). Τελευταία αναλαμπή ήταν ο Τσακιτζής, που στα 1899 οργάνωσε λησταντάρτικη συμμορία με έντονη φιλολαϊκη και αντιεξουσιαστίκη δράση. Ο Τσακιτζής σκοτώθηκε έπειτα από πεισματική μάχη 48 ωρών στην περιοχή Ναζιλλί το 1912. Η φήμη του απέκτησε και διατηρεί διαστάσεις θρύλου. Ο θάνατος του Τσακιτζη οριοθετεί και την λήξη της κοινωνικής ληστείας με πρωταγωνιστές τους ζεϊμπέκους στη σύγχρονη Τουρκία».

 

Εκτός από τους ζεϊμπέκους, στην περιοχή της Σμύρνης έδρασαν και αρκετοί Έλληνες ληστές. Γνωστότερος ήταν ο Κατιρτζίγιαννης: «Με τη συμμορία του επιτίθεται κυρίως εναντίον καραβανιών και ταχυδρομείων. Αιχμαλωτίζει εμπόρους, τους απαγάγει στο βουνό και απαιτεί λύτρα για την απελευθέρωση τους». Το 1852 ένας Γερμανός τυχοδιώκτης έγραψε στις σημειώσεις του « στην Σμύρνη και στα περίχωρα κυβερνούν ουσιαστικά οι αντάρτες, οι οποιοί κυκλοφορούν με μαχαίρια και όπλα και τρομοκρατούν τον πληθυσμό».

 

Το δίκτυο επικοινωνίας του Καρτιτζίγιαννη ήταν τόσο οργανωμένο ώστε ήταν σχεδόν αδύνατο να διερευνηθεί από τις αρχές και να διαλυθεί. Η εξόντωσή του έγινε κατορθωτή με τεράστιους κόπους γιατί ο Καρτιτζίγιαννης είχε συνεργάτες ξενοδόχους, παντοπώλες, καφετζήδες, πολλούς ξένους ακόμα και προξένους ξένων κρατών στη Σμύρνη. Οι Έλληνες ληστές του δυτικού Αιγαίου ληστεύουν πλούσιους λεβαντίνους της Σμύρνης, απαγάγουν εισαγωγείς, αιχμαλωτίζουν γνωστούς εμπόρους και παίρνουν λύτρα απ το κράτος. Η έξαρση του εθνικισμού, όμως, στην περιοχή οδήγησε τους Έλληνες αντάρτες στην προσχώρηση της Μεγάλης Ιδέας και τους ζεϊμπέκους στον Κεμαλικό επεκτατισμό.

 

Έτσι, με τον συνδυασμό της καταστολής, της προδοσίας από μέσα και του εθνικισμού το φαινόμενο της κοινωνικής ληστείας μαράθηκε σταδιακά στο Βαλκανικό και μικρασιατικό χώρο.

 

[pro-dance.gr, wikipedia, greekhistoryandprehistory]

 

Πηγή: Olympia.gr

 

Ο Σεπτέμβριος στην Παράδοση: το όνομα, οι συνήθειες, οι παραδόσεις

Ο Σεπτέμβριος στην Παράδοση: το όνομα, οι συνήθειες, οι παραδόσεις

 

 

Ο Σεπτέμβριος ή Σεπτέμβρης είναι ο πρώτος μήνας του φθινοπώρου και ένατος όλου του χρόνου στο Ιουλιανό και το Γρηγοριανό ημερολόγιο.  Είναι ένας από τους 4 μήνες που έχουν 30 μέρες (Απρίλιος, Ιούνιος, Νοέμβριος οι άλλοι τρεις).

 

Από που πήρε το όνομά του: Η ονομασία του προέρχεται από το λατινικό September, -bris. Septem είναι το επτά και septimus ο έβδομος. Αυτό το septem, από την ινδοευρωπαϊκή ρίζα septm- τροφοδότησε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες (sette στα ιταλικά, sept στα γαλλικά, siete στα ισπανικά, seven στα αγγλικά,  sieben στα γερμανικά κ.ο.κ).

 

Γιατί ονομάστηκε «έβδομος» αφού είναι ο ένατος;
Στο ρωμαϊκό ημερολόγιο πρωτοχρονιά ήταν η 1^η Μαρτίου, έτσι ο Σεπτέμβριος ήταν ο έβδομος μήνας του έτους. Το 153 π.Χ. η Σύγκλητος καθιέρωσε ως πρώτο μήνα τον Ιανουάριο και έτσι ο Σεπτέμβριος έγινε ο ένατος μήνας ενώ το 46. π.Χ. καθιερώθηκε το νέο Ιουλιανό ημερολόγιο από τον Ιούλιο Καίσαρα όπου οι Σεπτέμβριος, Οκτώβριος, Νοέμβριος, Δεκέμβριος διατήρησαν τα ονόματά τους παρά την αλλαγή σειράς τους (ένατος, δέκατος, ενδέκατος, δωδέκατος).

 

Πως αλλιώς λέγεται:
Τρυγητής/Τρυγομηνάς: είναι ο μήνας του τρύγου του πολύτιμου καρπού των Ελλήνων και όλων των μεσόγειων λαών, του σταφυλιού. "Αύγουστος φέρνει την αυγή κι ο Τρυγητής τη μέρα", δηλαδή τα γεωργικά εισοδήματα αρχίζουν από τον Αύγουστο αλλά το κύριο μέρος της συγκομιδής των γεωργικών προϊόντων γίνεται τον Σεπτέμβριο.
Σταυριάτης/Σταυρίτης: γιατί την 14^η μέρα του γιορτάζεται από τους χριστιανούς η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού.
Ορτυκολόγος: λόγω της αφθονίας των ορτυκιών που κάθε Σεπτέμβρη ετοιμάζονται να αποδημήσουν σε θερμότερα κλίματα.
Χρονογράφος: λόγω της αρχαίας δοξασίας ότι ο χάρος κάθε Σεπτέμβρη έγραφε στο τεφτέρι του όσους επρόκειτο να πεθάνουν όλη τη χρονιά.

 

Κάνοντας το συσχετισμό με το "σέμπρο" - τον κολίγο στη σπορά των χωραφιών - στη Λακωνία λένε το γνωμικό: "Στέμπρης σέμπρο γύρευε, ζυγάλετρα 'κονόμα".
Επειδή θεωρήθηκε ότι το "Θεσέβρης" είναι σύνθετο από το «βρίσκω», στη Ρόδο λένε: "Θεσέβρης, θέσε να βρεις" ως προτροπή για σπορά.

 

Με ποιες συνήθειες/φαινόμενα συνδέεται:
-Άνοιγμα των σχολείων όλων των βαθμίδων σε όλη την επικράτεια
-Η γιορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου)
-Ο τρύγος θεωρείται ακόμη εξαιρετικά σημαντικός σε πολλές περιοχές με αμπέλια.
-Πρώτες δειλές βροχές, πρώτες απόπειρες της φύσης να φύγει από τις υψηλές θερμοκρασίες και το καλοκαίρι. Αυτό βέβαια τα τελευταία χρόνια μάλλον θεωρητικό είναι αφού οι θερμοκρασίες του Σεπτέμβρη θυμίζουν πολύ έντονα Αύγουστο.
-Βασικές αγροτικές εργασίες: όργωμα χωραφιών, συλλογή καπνών, μάζεμα ξύλων, κάψιμο ξερών.
-Φυτεύονται κυρίως τα εξής: μαρούλι, ραδίκι, ρόκα, μαϊντανός, αντράκλα, σπανάκι λάχανο, κουνουπίδι, μπρόκολο, φράουλα.
-Πέφτουν τα μελτέμια του Αυγούστου και προσφέρεται για όσους αγαπούν τη θάλασσα, τα θαλάσσια σπόρ και το ψάρεμα.

 

Παροιμίες:

• Αν ίσως βρέξει ο Τρυγητής, χαρά στον τυροκόμο.
• Βοηθάει ο Άη- Γιάννης και ο Σταυρός, γιομίζει το αμπάρι κι ο ληνός.
• Θέρος, τρύγος, πόλεμος.
• Μάρτη και Σεπτέμβρη ίσια τα μεσάνυχτα (λόγω των ισημεριών, χειμερινής και εαρινής). Στη Θήρα λέγεται μεταφορικά για ανθρώπους που φέρονται στους ανωτέρους τους ως ίσοι προς ίσους.
• Στον Τρυγητή σιτάρι σπείρε και στο πανηγύρι σύρε (το Σεπτέμβρη διεξάγονται πάρα πολλά πανηγύρια ανά την Ελλάδα).
• Τον Σεπτέμβρη τα σταφύλια, τον Οκτώβρη τα κουδούνια.
• Τον Τρυγητή τ' αμπελουργού πάνε χαλάλι οι κόποι.
• Του Σεπτέμβρη οι βροχές, πολλά καλά μας φέρνουν.
• Του Σταυρού αρμένιζε και του Σταυρού δένε.
• Του Σταυρού κοίτα και τ' Άη Γιωργιού ξεκίνα.
• Του Σταυρού σταύρωνε και δένε.
• Του Σταυρού σταύρωνε και σπέρνε.

 

Έθιμα:

Στις Σαράντα Εκκλησιές, τότε που ζούσαν πολλοί Έλληνες εκεί, καλλιεργούσαν πολλά αμπέλια. Την πρώτη μέρα δε του τρύγου, αχολογούσε ο τόπος απ' τα τραγούδια και τους ήχους των τυμπάνων, σωστό πανηγύρι. Μερικούς αιώνες πιο πίσω, στα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ο τρυγητός, ο τρύγος, εκτός απ' τις λαϊκές εκδηλώσεις έπαιρνε κι ένα επίσημο χαρακτήρα.

Στην Κωνσταντινούπολη, στα τέλη Αυγούστου, γινόταν τελετή όπου έπαιρνε μέρος ο αυτοκράτορας με την αυλή κι ο πατριάρχης. Ο τελευταίος ευλογούσε πρώτα τα σταφύλια, ύστερα τα δοκίμαζε ο αυτοκράτορας και μοίραζε με τη σειρά σ' όλους τους αυλικούς από ένα τσαμπί, ενώ ο λαός τριγύρω ζητωκραύγαζε και φώναζε διάφορες ευχές.

Μέσα στις γενικές συνήθειες του Σεπτέμβρη δεν πρέπει να παραλείψουμε μια καθαρά αστική συνήθεια, που είναι πολύ χαρακτηριστική. Οι Πειραιώτες και οι Αθηναίοι, που δεν είχαν ιδιόκτητα σπίτια και έμεναν με ενοίκιο, μόλις γύριζαν απ' την εξοχή, απ' τις καλοκαιρινές διακοπές τους, φρόντιζαν ν' αλλάξουν σπίτι, έτσι συνηθιζόταν. Έβλεπες, λοιπόν, στους δρόμους ένα ασταμάτητο πηγαινέλα από κάρα, σούστες, καρότσια γεμάτα απ' τα υπάρχοντα των νοικοκυραίων που μετακόμιζαν. Μετά τον πόλεμο του ΄40 η συνήθεια αυτή κάπως περιορίστηκε, γιατί και οι μετακομίσεις ήταν δύσκολες και δαπανηρές, αλλά και γιατί καθιερώθηκε ο θεσμός του ενοικιοστασίου, που προστάτευε τους νοικάρηδες για πολλά χρόνια.

ΕΘΙΜΑ-ΠΡΟΛΗΨΕΙΣ:
1η ΣΕΠΤΕΜΒΡΊΟΥ (εορτή του αγίου Συμεών του Στυλίτη): Οι έγκυες γυναίκες απείχαν από κάθε εργασία, για να μην γεννηθεί το παιδί τους με το σημάδι του αγίου (Συμεών/ σημαδεύω). Την ίδια μέρα γιορταζόταν η «Αρχιχρονιά», ένα έθιμο, κατάλοιπο των βυζαντινών χρόνων, καθώς οι βυζαντινοί τον είχαν ως πρώτο μήνα του επίσημου ημερολογίου.

I. Στη Χώρα της ΚΩ, το βράδυ της 31ης Αυγούστου, δηλ. της τελευταίας ημέρας του μήνα, αστρονομούν, όπως λένε, δηλ. αφήνουν κάτω από τ' άστρα ένα μεγάλο καρπούζι, με πολλά σπόρια, ένα ρόδι, μια σκελίδα σκόρδο, ένα κυδώνι, ένα φύλλο από τον «πλάτανο του Ιπποκράτη» κι ένα τσαμπί σταφύλι. Το πρωί της «Αρχιχρονιάς» γυναίκες και παιδιά σηκώνονται πριν βγει ο ήλιος και κατεβαίνουν στην παραλία παίρνοντας μαζί, τους «αστρονομημένους» αυτούς καρπούς που φύλαγαν για ένα χρόνο στο εικονοστάσι, τους πετούν στη θάλασσα και βουτάνε στο νερό τους καινούργιους. Βρέχουν το πρόσωπό τους, μαζεύουν θαλασσινό νερό από σαράντα κύματα και βότσαλα από την ακρογιαλιά. Στο δρόμο για το σπίτι σταματούν στον «πλάτανο» και αγκαλιάζουν τον κορμό του για να πάρουν τα χρόνια του και τη δύναμή του.

Στο σπίτι πια κρεμούν την καινούρια «Αρχιχρονιά» στο εικονοστάσι, σα σύμβολο αφθονίας για την καινούρια χρονιά. Ρίχνουν λίγα βότσαλα στα μπαούλα, να μην τρώνε οι ποντικοί τα ρούχα, βάζουν λίγα στις τσέπες τους «για το καλό», σκορπίζουν μερικά στην αυλή και ραντίζουν το σπίτι με θαλασσινό νερό για την γλωσσοφαγιά.

II. Στη ΡΟΔΟ, τη μέρα αυτή κρεμούν στο μεσιά - το μεσαίο χοντρό δοκάρι, που βαστάζει τη στέγη - τη δική τους «Αρχιχρονιά»: ένα άσπρο σακουλάκι γεμάτο στάχυα και σιτάρι. Γύρω απ' αυτό δένουν μια αρμαθιά καρύδια, ένα κρεμμύδι, ένα σκόρδο, ένα κεχρί, καρπό βαμβακιού κι ένα τσαμπί σταφύλι. Αν δεν κάνουν την «Αρχιχρονιά», δεν αρχίζουν καμιά αγροτική εργασία. Την «Αρχιχρονιά» αυτή την ξεκρεμούν από το μεσιά την Πρωτοχρονιά το πρωί. Τα καρύδια και το τσαμπί που γίνεται σταφίδα το τρώνε, ενώ το σιτάρι, το σκόρδο και το κρεμμύδι τα φυλάγουν για να τα ρίξουν μέσα στο σπόρο, όταν θα αρχίσουν τη σπορά. Το θεωρούν καλό ν' ανακατευτούν με το σπόρο οι καρποί της «Αρχιχρονιάς».

III. Στο άλλο άκρο της Ελλάδας, στη ΣΩΖΟΠΟΛΗ ΘΡΑΚΗΣ, οι κάτοικοι, το πρωί της 1ης Σεπτεμβρίου, ράντιζαν ο καθένας με αγιασμό το σπίτι του, τα αμπέλια του και τα δίχτυα του, για να ευλογηθούν και να δώσουν πολλά σταφύλια και πολλά ψάρια αντίστοιχα.

Ένας δάσκαλος, πριν αρκετά χρόνια, στα Χάσια Κοζάνης, διηγείται τι συνέβαινε την πρώτη μέρα που άνοιγαν τα σχολεία:

Στα σχολεία των χωριών τούτων, όταν ανοίξει το σχολείο, έρχονται οι μαθητές, φιλούν το χέρι του δασκάλου. Τους καταγράφει. Έπειτα αρχίζουν με τη σειρά και φέρνουν οι μαθητές μια πίτα, ένα ψωμί, κρασί.

Όταν όμως θα αλλάξουν τα βιβλία ή τις τάξεις, τότε ο κάθε μαθητής θα παρουσιάσει τα νέα βιβλία του στο δάσκαλο να τα ράψει κι ο δάσκαλος τα ράφτει όλα τα βιβλία και τα φυλάγει επάνω στον πάγκο. Οι μαθητές φέρνουν τότε ένα δώρο στο διδάσκαλο, μαντίλι ή τσιράπια ή κότα ή αρνί, ό,τι θέλει ο καθένας, στους δε μαθητές φέρνουν μύγδαλα ή καρύδια ή ζαχαρωτά. Όλοι φέρνουν μικροί και μεγάλοι.

Τότε οι μαθητές σηκώνονται όρθιοι, έρχονται στην παράδοση, στρώνουν μια βελέντζα ή παλτό καταγής. Σηκώνεται ο δάσκαλος, παίρνει το βιβλίο ενός μαθητή της δευτέρας ή της τρίτης κ.λ.π. τάξης στα χέρια και λέγει: «να αξιώσετε το μαθητή αυτό στην Β ή Γ ή Δ τάξη». Όλοι τότε οι μαθητές σηκώνουν εκείνον το μαθητή με τη βελέντζα καθισμένο μέσα και τον σύρουν άνω κάτω και φωνάζουν «άξιος», τον ανεβάζουν και τον κατεβάζουν 3 φορές. Κατόπιν εκείνος φιλεί το χέρι του δασκάλου και παίρνει τα βιβλία. Ο δάσκαλος του εύχεται Καλή Πρόοδο και μοιράζει στα παιδιά ό,τι φρούτα έφερε ο μαθητής. Έτσι όλοι οι μαθητές αξιώνονται, όχι την ίδια μέρα, αλλά τις άλλες. Τέλος με τη σειρά φέρουν ο καθένας στο δάσκαλο το κανίσκι του με το ψωμί, πίτα, αυγά, κρασί, ρακή κ.ά.

Πηγή: elniplex.com

          i-diadromi.gr

 

«ΠΕΝΤΟΖΑΛΙ» - Κρητικός χορός

«ΠΕΝΤΟΖΑΛΙ» - Κρητικός χορός 

 

 

 

 

Ακούστε τη μουσική – στη Λύρα ο Χαράλαμπος Γαργανουράκης:

 

https://www.youtube.com/watch?v=viF5qtfUhHs

 

 

Ένας από τους πλέον εντυπωσιακούς και αγαπητούς χορούς της Κρήτης, ο «Πεντοζάλης» ή αλλιώς «Πεντοζάλι», χορός κατά βάση αντρικός, ο οποίος συνοδεύεται από πλήθος μελωδιών, τις λεγόμενες «κοντυλιές».

 

Λέγεται πως ονομάστηκε «πεντοζάλι», γιατί συμβολίζει το πέμπτο ζάλο (δηλαδή βήμα), όπως ειπώθηκε η θεωρούμενη πέμπτη κατά σειρά ελπίδα των Κρητικών για απελευθέρωση της Κρήτης από τους Τούρκους, κατά τα τέλη του 18ου αιώνα.

 

Σύμφωνα με την παράδοση, ο χορός έλαβε τη σημερινή μουσικοχορευτική μορφή και ονομασία του την περίοδο της Επανάστασης του Δασκαλογιάννη (Ιωάννη Βλάχου) στα 1770 -71 και αποκτώντας συμβολισμούς στην ονομασία, το βηματισμό και τη μουσική του. Λέγεται ότι ο Δασκαλογιάννης διεμήνυσε στον οργανοπαίχτη Κιώρο από την Ανώπολη Σφακιών να του συνθέσει ένα πολεμικό χορό με δώδεκα γυρίσματα (όσοι ήταν και οι αρχηγοί που έπαιρναν μέρος στο ξεσηκωμό).

 

Ο χορός χορεύτηκε όπως και σήμερα με τους στρατιώτες πιασμένους από τους ώμους συμβολίζοντας την αλληλοϋποστήριξη την συνεργασία και την εμπιστοσύνη των πολεμιστών.

 

Στο νομό Χανίων, ο χορός είναι γνωστός ως Πεντοζάλι, ενώ στο νομό Ρεθύμνου συναντάται ως Πεντοζάλης ή Πενταζάλης. Ο γρήγορος Πεντοζάλης λέγεται κυρίως «Πηδηχτός», ενώ στο νομό Ηρακλείου και Λασιθίου «Πηδηχτός» λέγεται ο εκάστοτε τοπικός πηδηχτός χορός (π.χ. Μαλεβιζώτης, Στειακός κ.λ.π.).

 

Στο Μυλοπόταμο Ρεθύμνου ο πηδηχτός καταγράφηκε ως «δυνατός πεντοζάλης». Κατά μία άλλη εκδοχή «Πεντοζάλια» και «πεντοζαλάκια» ονομάζονται, ουσιαστικά, οι κοντυλιές του Σιγανού, χορός ο οποίος συνήθως προηγείται του γρήγορου πηδηχτού.

 

Η παλαιότερη αναφορά στον χορό προέρχεται από το 1840. Ο Εμμανουήλ Βυβιλάκης από τις Βρύσες Αμαρίου του νομού Ρεθύμνου στην εργασία του «Neugriechisches Leben, verglichen mit dem Altgriechischen; zur Eriduterung beider» (Βερολίνο 1840), καταγράφει στους χορούς των σύγχρονων Κρητικών μεταξύ άλλων: «Πεντοζαλίτης (ο χορός με τα πέντε βήματα). Πρόκειται για έναν άλλο χορό η εντοπιότητα του οποίου βρίσκεται στις ανατολικές περιοχές της Κρήτης, Κνωσό και Λασίθι. Το χορό αυτό, που δεν είναι άλλος από τα αυτοδαή ορχήματα του Σοφοκλή» (Σοφοκλ. Αίας 693-701) ενώ παραθέτει περιγραφή από την Ιλιάδα του Ομήρου (Σ 590-605).

 

ΔΙΣΚΟΣ: Μάνα Κρήτη, 1997

Λύρα: Χαράλαμπος Γαργανουράκης

Επιμέλεια παραγωγής: Στέλιος Αεράκης

 

 

 

Πηγή: youtube - #greek_folk_music

Φωτογραφία: maleviziotis.gr

 

 

Έθιμα Ανατολικής Ρωμυλίας για χτίσιμο σπιτιού

Έθιμα Ανατολικής Ρωμυλίας για χτίσιμο σπιτιού

 

 

Οι Έλληνες της Ανατολικής Ρωμυλίας όταν επρόκειτο να κτίσουν το σπίτι τους, θυσίαζαν έναν πέτ'νου {κόκορα}.

 

Από το αίμα του, έριχναν λίγες σταγόνες σε τέσσερις γωνιές μαζί με λίγο αγίασμα και ύστερα έκαναν τη θεμελίωση.

 

Τον κόκορα τον μαγείρευαν με αρμιά {ξινό λάχανο} ή με μπλιγούρι και φίλευαν τους μαστόρους.

 

Όταν το σπίτι βρισκόταν στα τελειώματα, και ο μάστορας κάρφωνα τα τσιάμια {τα ξύλινα καδρόνια} στην οροφή σε σχήμα κωνικό, έφτιαχνε έναν ξύλινο σταυρό, τον στόλιζε με ένα ματσάκι βασιλικό και τον τοποθετούσε στην κορυφή του κώνου.

 

Ο νοικοκύρης σύμφωνα με το έθιμο, κερνούσε τον αρχιμάστορα ρακί ή κρασί και του έδινε δώρο, ανάλογο με την οικονομική του κατάσταση. Αν ήταν ζιγκίντ΄ς {ευκατάστατος} του δώριζε πουκάμισο, σε άλλη περίπτωση δώριζε πετσέτα ή μαντίλι.

 

Ο αρχιμάστορας, αφού έπαιρνε το δώρο, ανέβαινε στη σκεπή, το κρατούσε ανοιχτό και φώναζε με όλη του τη δύναμη, ώστε να ακούσουν όλοι όσοι είχαν διάθεση να μιμηθούν το νοικοκύρη και να σπεύσουν να φέρουν το κάτι τι, για το καλορίζικο του σπιτιού και να ακουστεί και το δικό τους όνομα.

 

Επιδεικνύοντας το δώρο έλεγε :

"Καλώς μας ήρθεν το δώρο τούτο, από τον νοικοκύρη κύριο {και έλεγε το όνομα του νοικοκύρη ή του δωρητή}.

Όσα άστρα έχει ο ουρανός , τόσα καλά και αγαθά να του δώσει ο θεός. Τον ευχαριστούμε".

 

Το παράδειγμα του νοικοκύρη, ακολουθούσαν οι γείτονες, οι συγγενείς και οι φίλοι.

 

{Αντίλαλοι της Ανατολικής Ρωμυλίας - Θεοδώρα Μηνούδη}

 

Πηγή:  facebook - Ανατολική Ρωμυλία Έβρου