Οδοιπορικό στην Ηλεία του Χθες και του Σήμερα

Οδοιπορικό στην Ηλεία του Χθες και του Σήμερα

 

Γράφει η Κατερίνα Αναγνωστοπούλου-Σωτηροπούλου

 

Κάθε χωριό της Ηλείας έχει τη δική του φυσιογνωμία, το δικό του τρόπο ζωής, τις δικές του συνήθειες και έθιμα. Με βήματα αναζήτησης, καταγραφής και σεβασμού στις παραδόσεις, ξεκινώ σήμερα μια προσπάθεια για «επιστροφή στις ρίζες», με στόχο να αναδείξουμε παραδοσιακά στοιχεία του τόπου μας και να γνωρίσουμε την πλούσια πολιτιστική μας κληρονομιά…

 

Η γέννηση του παιδιού

Λίγους μήνες μετά το γάμο συγγενείς και φίλοι ρωτούσαν αν η νύφη είναι έγκυος! Είχαν κάνει τους υπολογισμούς τους και τους έτρωγε η περιέργεια αν το μωρό είχε συλληφθεί πριν από το γάμο! Αν πάλι η νύφη δεν μπορούσε να κάνει παιδιά, την έλεγαν στέρφα! Ούτε που τους περνούσε από το μυαλό ότι μπορεί να έφταιγε ο άντρας!

 

Η γέννηση πολλών παιδιών ήταν στα χωριά ο κανόνας. «Όσα θέλει ο θεός, καλοδεχούμενα!» έλεγαν, αφού δεν υπήρχαν μέτρα προστασίας από ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες!

 

Σπάνια μια οικογένεια έκανε κάτω από τέσσερα παιδιά, και το σημερινό οξύ δημογραφικό πρόβλημα της χώρας μας ήταν ανύπαρκτο. Το αγόρι, βέβαια, ήταν ο κρυφός καημός του πατέρα, κατάλοιπο της παλιάς ανδροκρατούμενης κοινωνίας.

Οι έγκυες γυναίκες δούλευαν ως την τελευταία στιγμή στο χωράφι. Εκεί συχνά τις έβρισκαν οι πόνοι του τοκετού και γεννούσαν μόνες τους! Έκοβαν τον ομφάλιο λώρο με πέτρα ή μαχαίρι, τύλιγαν το μωρό στην ποδιά τους και επέστρεφαν σπίτι.

Οι υπόλοιπες γεννούσαν με τη βοήθεια της πρακτικής μαμής. Μόλις το νεογνό “έπεφτε”, η μαμή έκοβε τον ομφάλιο λώρο με ένα καθαρό ψαλίδι και τον έδενε με μια κλωστή. Αν το νεογέννητο δεν έκλαιγε, το τσιμπούσε για να κλάψει ή το «τίναζε». Μετά το έπλενε σε χλιαρό νερό και με τριμμένο αλάτι πασπάλιζε το σώμα του, για να μην μυρίζει άσχημα, όπως έλεγαν, όταν μεγαλώσει.

 

Στη συνέχεια το τύλιγε στις “φασκιές” (λωρίδες πανιών) σφικτά, φροντίζοντας το κορμί, τα χέρια και τα πόδια να είναι σε ευθεία θέση, για να γίνει το παιδί ευθυτενές. Η μαμή, κάνοντας μαλάξεις με το χέρι της, προσπαθούσε να διορθώσει τυχόν δυσμορφία του κρανίου, της μύτης ή των χειλιών του μωρού. Μ’ ένα μαντίλι τύλιγε το κρανίο του για να “σφίξει”. Και μετά το τοποθετούσε σε αυτοσχέδια κούνια! Το φάσκιωμα του μωρού, τουλάχιστον στον ύπνο, θα έπρεπε να συνεχιστεί επί ένα χρόνο.

 

Το βράδυ της 3ης ημέρας πίστευαν ότι έρχονται οι μοίρες για να μυρώσουν το μωρό. Γι αυτό έβαζαν κάτω από προσκεφάλι του γλυκίσματα, για να τις καλοπιάσουν και να έχει καλή τύχη το μωρό!

 

Η λεχώνα έπρεπε υποχρεωτικά να μείνει κλεισμένη στο σπίτι για σαράντα μέρες. Η περίεργη αυτή «καραντίνα» είχε την εξήγησή της. Ήταν στοιχειώδη μέτρα υγιεινής για την προστασία της από μολύνσεις…

 

Επισκέψεις δέχονταν μέχρι τη δύση του ηλίου. Οι επισκέπτες έπρεπε να ασημώσουν το μωρό με ένα κέρμα, για να είναι γερό (σιδερένιο), να το “φτύσουν” για να μην βασκαθεί και να πάνε γλυκά στη λεχώνα.

 

Μετά την δύση του ήλιου η λεχώνα δεν επιτρεπόταν να αφήσει έξω απλωμένα ρούχα δικά της ή του μωρού.

 

Οι ιατρικές φροντίδες ήταν σχεδόν ανύπαρκτες γι’ αυτό κι η βρεφική θνησιμότητα ήταν πολύ υψηλή. Δεν υπήρχε οικογένεια που να μην είχε χάσει 1-2 παιδιά.

Ο θηλασμός του παιδιού από τη μητέρα ήταν κανόνας και κρατούσε πάνω από 1 χρόνο. Αν η μητέρα δεν είχε αρκετό γάλα, θήλαζε το μωρό μια άλλη γυναίκα που είχε γεννήσει πρόσφατα (παραμάνα).

 

Σαράντα μέρες από τη γέννηση του παιδιού, η μητέρα το πήγαινε στην εκκλησία συνοδευόμενη από ένα αγοράκι για να σαραντίσει, κάτι που συνεχίζεται μέχρι σήμερα…

 

 

Η βάφτιση, τα «βαφτίσια», όπως τα έλεγαν, ήταν μια απαραίτητη θρησκευτική τελετή που συνδύαζε την είσοδο του παιδιού στους κόλπους της εκκλησίας με την επίσημη ονοματοδοσία.

 

Την ευθύνη της βάφτισης κι όλων των σχετικών αναλάμβανε η νουνά ή ο νουνός. Η επιλογή τους γινόταν με κάποια κριτήρια. Συνηθιζόταν το ζευγάρι να επιλέγει ως νουνό το άτομο που τους πάντρεψε. Σύμφωνα με την παράδοση μάλιστα ήταν ο νουνός… του συζύγου. Σε άλλες περιπτώσεις ο νουνός επιλεγόταν από το πατέρα του παιδιού για να επισφραγίσει μια φιλία ή εκτίμηση ή για να κάνει φίλο της οικογένειας ένα δυνατό παράγοντα της τοπικής κοινωνίας.

 

Η πρόταση για να γίνει κανείς νουνός ήταν ύψιστη τιμή. Γι’ αυτό και η αρνητική απάντηση θεωρείτο ιδιαιτέρως προσβλητική, εκτός αν συνέτρεχαν λόγοι ανωτέρας βίας. Για να καλέσουν τον κουμπάρο να βαπτίσει το παιδί, έπρεπε να στείλουν ένα ζευγάρι κότες, ένα ταψί ψωμί, γλυκό και κρασί.

 

Η βάφτιση γινόταν πάντα Κυριακή, μετά τη Θεία Λειτουργία, στην κεντρική εκκλησία του χωριού και σπανιότερα σε μοναστήρι. Ο νουνός ή η νουνά με τη μαμή πήγαιναν το παιδί στην εκκλησία. Εκεί ο παπάς τελούσε το Μυστήριο.

Τα παλαιά χρόνια δεν πήγαιναν οι γονείς στο ναό και παρέμεναν στο σπίτι. Αργότερα άλλαξε το έθιμο και δεν πήγαινε η μητέρα του παιδιού.

 

Όσο ο ιερέας διάβαζε στο Νάρθηκα το Α’ μέρος της ακολουθίας, τα μικρά παιδιά, ηλικίας 8-12 χρόνων, περίμεναν με αγωνία ν’ ακούσουν το όνομα του παιδιού. Δεν προλάβαινε ν’ αποτελειώσει το όνομα η νουνά και οι νεαροί έφευγαν σαν αστραπή από την εκκλησία για να πάνε στο σπίτι, να πουν τα «συχαρίκια» στους γονείς. Το παιδί που θα έκανε πρώτο την αναγγελία του «επιθυμητού» ονόματος επιβραβευόταν με χρήματα από τον πατέρα, ενώ η μητέρα κερνούσε γλυκά.

 

Η νουνά έδινε στο παιδί όποιο όνομα ήθελε, χωρίς να ρωτά τους γονείς. Συνήθως, όμως, ακολουθούσε την ελληνική παράδοση που θέλει να δίνεται το όνομα των γονιών του πατέρα στο πρώτο παιδί, ενώ στο δεύτερο παιδί το όνομα από τους γονείς της μάνας.

 

Στην επαρχία, ακόμη και σήμερα ακολουθείται πιστά το έθιμο, ιδίως για τα αγόρια που θεωρείται ότι «συνεχίζουν» το όνομα της οικογένειας, καθώς στην αντίθετη περίπτωση μπορεί να δημιουργηθούν ακόμη και έριδες μεταξύ των δυο οικογενειών.

 

Κατά την Ορθόδοξη Εκκλησία, ο νουνός, που θεωρείται ο πνευματικός πατέρας του παιδιού, δεν επιτρέπεται να βαφτίσει παιδιά διαφορετικού φύλου. Ταυτόχρονα, απαγορεύεται η τέλεση γάμου σε ένα ζευγάρι το οποίο έχει τον ίδιο νουνό. Ο νουνός έχει την υποχρέωση να προσφέρει στο νεοφώτιστο το βαπτιστικό σταυρό.

Σύμφωνα με τα έθιμα απαγορεύεται το παιδί να κόψει τα μαλλιά του πριν από τη βάπτισή του. Μετά τη βάπτιση, η μητέρα δεν πρέπει να ξεπλύνει το παιδί από το λάδι. Μετά από τρεις ημέρες η μητέρα πλένει το βρέφος κρατώντας το νερό, το οποίο πρέπει να πετάξει στη θάλασσα για να το πάρουν τα 40 κύματα… Το ίδιο ισχύσει και για τα βαφτιστικά ρουχαλάκια που πρέπει να ξεπλυθούν με θαλασσινό νερό.

 

 

Πηγή: iliaoikonomia.gr/odoiporiko-stin-ileia-tou-chthes-kai-tou-simera