Το πανηγύρι του Ταξιάρχη (κουλμπάνι) στον Μανταμάδο Λέσβου

 

   Το πανηγύρι του Ταξιάρχη (κουλμπάνι) στον Μανταμάδο Λέσβου 

Το πανηγύρι του Ταξιάρχη ή του ταύρου, γίνεται στον Μανταμάδο Λέσβου την Κυριακή των Μυροφόρων ,τη δεύτερη Κυριακή του Πάσχα και είναι ο δεύτερος εορτασμός του Ταξιάρχη μετά από αυτόν στις 8 Νοεμβρίου όπου είναι διπλός εορτασμός για τη Λέσβο, μια που εορτάζεται η απελευθέρωση του νησιού και ο προστάτης του, ο Ταξιάρχης.

Το κουλμπάνι ή κουρμπάνι, είναι μια προσφορά ζώου για λόγους ευχαρίστησης, για γονιμότητα, καλοτυχία, για επιστροφή από την ξενιτιά, για αποτροπή του κακού, για καλή σοδειά ή καλή υγεία. Το έθιμο  κρατάει από το 1800. Ο κουλμπατζής που προσφέρει το ζώο είναι αυτός που αναλαμβάνει και όλα τα έξοδα για το σφαγείο και τους μάγειρες. Το πανηγύρι πραγματοποιείται στο μοναστήρι όπου υπάρχει και η θαυματουργή εικόνα του Ταξιάρχη Μιχαήλ, η μοναδική ανάγλυφη εικόνα που δέχεται η εκκλησία μας. Σ' αυτό το πανηγύρι έρχονται προσκυνητές απ’ όλη τη Λέσβο αλλά και απ’ όλη την Ελλάδα. Μέχρι το 1923 έρχονταν κι από τα απέναντι παράλια κυρίως από  το Αϊβαλί. Όπως και για την Παναγιά της Αγιάσου, έτσι και για τη χάρη του Ταξιάρχη , πιστοί προσέρχονται με τα πόδια να προσκυνήσουν απ’ όλα τα χωριά της Λέσβου.

Την παραμονή του εορτασμού του Αγίου, στολίζουν έναν ταύρο(Ντανάς, Κουρμπάνι), ο οποίος συνήθως γίνεται δωρεά από μια οικογένεια (ζωοτρόφοι ή ξενιτεμένοι) , ως τάμα. Τον ταύρο τον στολίζουν με στεφάνι από λουλούδια -που φτιάχνεται από γυναίκες κι αυτή είναι και η μόνη τους συμμετοχή στο έθιμο- στο λαιμό και πολύχρωμα χαϊμαλιά και τον περιφέρουν με τη συνοδεία μουσικών και με λάβαρα στις γειτονιές του χωριού, τους μαχαλάδες, με τελικό προορισμό το μοναστήρι, όπου πραγματοποιείται η τελετουργική σφαγή του ταύρου.

                                       

 Εκεί ο παπάς διαβάζει ευχή και ο σφαγέας κάνει το σχήμα του σταυρού στο τράχηλο του ταύρου και έτσι το ζώο σφάζεται και προετοιμάζεται το παραδοσιακό κισκέκ – σφιχτή κρέμα-  από σιτάρι, μοσχάρι, πρόβατο, κρεμμύδια και το οποίο μαγειρεύεται όλο το βράδυ μέσα σε μεγάλα  καζάνια, περίπου 30,  και μοιράζεται στους παρευρισκομένους, την επόμενη ημέρα , ανήμερα δηλαδή της εορτής. 

 

Τα τελευταία χρόνια το ζώο καταλήγει με αεροβόλο. Το αίμα του ταύρου θεωρείται ότι περιέχει δύναμη και χαρίζει τόνωση και γονιμότητα. Το μαζεύουν με βαμβάκι και το κρατούν όλη τη χρονιά στο εικονοστάσι τους. Επίσης στολίζονται τα άλογα του χωριού με τους ιδιοκτήτες να κάνουν φιγούρες πάνω σε αυτά και να χορεύουν το χορό των αλόγων και διοργανώνονται και ιπποδρομίες, ενώ μικροπωλητές υπάρχουν στον μεγάλο περίβολο της εκκλησίας. Μετά η διασκέδαση συνεχίζεται στα καφενεία του χωριού, όπου παίζουν τοπικά μουσικά συγκροτήματα.

 

     Η ιστορία της εικόνας του Ταξιάρχη Μιχαήλ

Η ιστορία της εικόνας λαμβάνει χώρα στο μοναστήρι των Ταξιαρχών, κοντά στο Μανταμάδο της Λέσβου. Το νησί γνωστό για τον πλούτο του, υπήρξε επίμονος στόχος των Σαρακηνών πειρατών με αρχηγό τους τον αρχιπειρατή Σιρχάν. Έτσι, ανάμεσα στο 1000 - 1100μ.Χ., οι κουρσάροι μπαίνουν στο νησί με στόχο να κλέψουν από το μοναστήρι των Ταξιαρχών, το χρυσό ποτήρι που λειτουργούσαν οι καλόγεροι.

Ήταν βράδυ και οι καλόγεροι λειτουργούσαν αφοσιωμένοι μέσα στο Ναό, όταν οι πειρατές τούς επιτέθηκαν και τούς έσφαξαν. Ανάμεσα στους καλόγερους υπήρχε ένα νεαρό καλογεροπαίδι, ο Γαβριήλ που κατάφερε να ανέβει στη σκεπή του Ναού για να σωθεί. Οι πειρατές τον ακολούθησαν για να τον σκοτώσουν και λίγο πριν τον πιάσουν στα χέρια τους,  ακούστηκε μια δυνατή βουή και η σκεπή μετατράπηκε σε φουρτουνιασμένη θάλασσα.

Μέσα από αυτή ξεπρόβαλε ο Ταξιάρχης κρατώντας ένα σπαθί που άστραφτε φωτιές, έτοιμος να τούς επιτεθεί. Εκείνοι έντρομοι τράπηκαν αμέσως σε φυγή. Ο Γαβριήλ λιποθύμησε από το σοκ και μόλις συνήλθε κατάλαβε πως η μορφή που τον έσωσε ήταν ο Άγιος Αρχάγγελος Μιχαήλ και τού ζήτησε φώτιση και να τού υποδείξει τι να κάνει.

Τότε κατέβηκε κάτω στο ιερό όπου βρήκε τους υπόλοιπους μοναχούς σφαγμένους και συγκέντρωσε το αίμα τους σε μια λεκάνη, μαζί με ασπρόχρωμα. Έφτιαξε πηλό για να πλάσει την ανάγλυφη εικόνα του Ταξιάρχη. Είχε φτιάξει το πρόσωπο και τις φτερούγες του Αγίου όταν κατάλαβε πως ο πηλός λιγόστευε και δεν του έμεινε αρκετός παρά μόνο για να φτιάξει μέχρι και τον λαιμό του.

Παρά τα εκατοντάδες χρόνια που πέρασαν η εικόνα μένει αναλλοίωτη

πηγή:taxiarchismantamados.gr

 

 

 

Κρήτη: Αυτός Είναι Ο Λόγος Που Οι Κρητικοί Φορούν Μαύρο Πουκάμισο

 

Έχετε αναρωτηθεί ποτέ ποια είναι η σημασία του σαρικιού, για ποιο λόγο φορούν οι Κρητικοί μαύρο πουκάμισο; Δείτε τι κρύβεται πίσω από αυτά τα έθιμα..

 

Νομοθεσίες ενδυμασίας, επιρροές από τους διάφορους λαούς που κατοίκησαν στην Κρήτη και βεντέτες έδωσαν την τελική πινελιά στο σχέδιο της Κρητικής ενδυμασίας που γνωρίζουμε.

 

Η εξέλιξη της Κρητικής ενδυμασία στην πάροδο του χρόνου

 

Οι επιρροές από την δύση

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην ιστορία και εξέλιξη της κρητικής φορεσιάς παρουσιάζουν οι νομοθεσίες των Ενετών (και των Τούρκων, που θα συναντήσουμε παρακάτω), σύμφωνα με τις οποίες απαγόρευαν στις Κρητικές να φορούν πολυτελείς ενδυμασίες και να στολίζουν τα μαλλιά τους με διάφορους πολύτιμους λίθους. Από το στόχαστρο των Ενετών δεν ξέφυγαν ούτε οι άντρες, στους οποίους απαγορεύτηκε να ράβουν βελούδινα ρούχα και διακόσμηση με χρυσά κεντήματα. Μάλιστα, για να μην αφήσουν περιθώρια ανυπακοής, το 1394 αυξάνουν τους δασμούς των εισαγόμενων υφασμάτων στην Κρήτη. Μέχρι τότε οι ευκατάστατοι κάτοικοι του νησιού επηρεασμένοι από την βυζαντινή πολυτέλεια είχαν υιοθετήσει ρούχα μεγαλοπρεπέστατα, που όσο περισσότερα στολίδια είχαν, σε τόσο μεγαλύτερη κοινωνική τάξη ανήκαν. Η βυζαντινή ενδυμασία φορέθηκε μετά την απελευθέρωση των Κρητών από τους Σαρακηνούς, το 961. Με την άφιξη των Ενετών και τις απαγορεύσεις τους, η ενδυμασία των Κρητών επηρεάζεται από την δύση. Οι Κρητικές επιλέγουν φορέματα cotehardie, δηλαδή ένα φόρεμα μονοκόμματο, εφαρμοστό στο στήθος και στους γοφούς, για να τονίζει τις θηλυκές καμπύλες, μανίκια μέχρι τον αγκώνα και τετράγωνο άνοιγμα στο λαιμό. Αξιοσημείωτο της ενδυμασίας της εποχής είναι τα ψηλά τσόκαρα που ονομαζόταν calcagnetti και που για να τα περπατήσουν οι κυρίες θα έπρεπε να υποβαστάζονται από δύο υπηρέτριες. Οι άντρες ξεκινούν να φορούν κοντά ρούχα που φτάνουν περίπου μέχρι το γόνατο.

 

Η προέλευση της βράκας

Πιθανολογείται ότι οι Κρήτες υιοθέτησαν ένα είδος βράκας από τους Αλγερινούς πειρατές. Οι Κρητικοί δούλευαν ως ναυτικοί στα Ενετικά πλοία και για να παραπλανούν τους Αλγερινούς που λίμαζαν ολόκληρη την Μεσόγειο φορούσαν βράκα. Όταν εγκατέλειπαν τα καράβια συνέχιζαν να φορούν αυτήν την ενδυμασία, λόγω της κακής οικονομικής τους κατάστασης.

 

Οι Οθωμανοί καθορίζουν την παραδοσιακή Κρητική φορεσιά

Οι αλλαγές δεν σταματούν εδώ, καθώς το 1669 η Κρήτη καταλαμβάνεται από την Οθωμανική αυτοκρατορία και γίνεται δέκτης και άλλων νομοθετικών ρυθμίσεων που αφορούν την ενδυμασία των κατοίκων του νησιού. Οι Οθωμανοί επιτρέπουν την εισαγωγή υφασμάτων από τις μουσουλμανικές περιοχές κι έτσι οι Κρητικοί έχουν να επιλέξουν ανάμεσα σε μεταξωτά, ταφτάδες, δέρμα κ.ά. Η ενδυμασία των Κρητικών αρχίζει πλέον να θυμίζει τις παραδοσιακές φορεσιές που γνωρίζουμε μέχρι σήμερα. Οι γυναίκες φορούν φαρδιές φούστες, φαρδιές ζώνες, μεταξωτό συνήθως πουκάμισο, μαντήλι και ζιπόνι, δηλαδή το χρυσοκέντητο γιλέκο. Από την άλλη οι άνδρες καθιερώνουν την βράκα, το λευκό συνήθως πουκάμισο, τη ζώνη με το μαντήλι, το φέσι που αργότερα έγινε σαρίκι, το γιλέκο, το καπότο (είδος παλτού) και τα στιβάνια. Οι νομοθέτες ξανάρχονται να δώσουν εντολές στον Κρητικό λαό, επηρεάζοντας τα χρώματα που επικράτησαν στην Κρητική παραδοσιακή φορεσιά. Ο Κιαμίλ Αχμέτ Πασάς, διοικητής του Χάνδακα, απαγορεύει τα κόκκινα και λευκά σαρίκια, επιβάλει βράκες μπλε ή μαύρου χρώματος και τα κόκκινα παπούτσια. Μέχρι τότε τα στιβάνια των Κρητών ήταν μαύρου, κόκκινου αλλά και άσπρου χρώματος. Άσπρα στιβάνια συνέχισαν να φορούν οι ανυπότακτοι Κρήτες ως ένδειξη αντίστασης. Μάλιστα, τα άσπρα στιβάνια είχαν περάσει στην συνείδηση του κόσμου ως αντίσταση τόσο που αποτελούσε χαρακτηριστικό των καπετάνιων της εποχής. Μάλιστα, ο Νίκος Καζαντζάκης, στο βιβλίο του «Καπετάν Μιχάλης» γράφει: «ακούγαμε τους γέρους νά μιλούν γιά σφαγές, παλικαριές και πολέμους, γιά λευτεριά κι Έλλάδα, και καμαρώναμε, νά κατεβαίνουν άπό τά βουνά, μέ τις φουφοϋλες βράκες τους, μέ τ’ άσπρα στιβάνια τους, μέ το μαυρομάνικο παραχωμένο στη ζώνη, οι γέροι καπεταναίοι, σαν άγαθά θεριά, και νά κυκλοφορούν στα στενά σοκάκια του Μεγάλου Κάστρου», ενώ παρακάτω παρομοιάζει τον θεό με γέρο κρητικό πολεμιστή, που φορά και εκείνος τα ρούχα της εποχής «φορούσε κι αυτός φουφούλα βράκα, κρατούσε κι αυτός μα­χαίρι κι έφερνε γύρα το Κάστρο».

 

Η σημασία της Κρητικής ενδυμασίας

Το γνωστό πλεκτό κεφαλοκάλυμμα του Κρητικού, το σαρίκι έκανε την εμφάνιση του στο δεύτερο τέταρτο του 20ου αιώνα. Το σαρίκι με τα κρόσια σαν δάκρυα φανέρωνε την θλίψη των Κρητικών για τα πολλά χρόνια της Τουρκοκρατίας, καθώς και για το ολοκαύτωμα της μονής Αρκαδίου. Αναπόσπαστο κομμάτι της Κρητικής ενδυμασίας ήταν το μαχαίρι. Το μαχαίρι που κοσμούσε την γυναικεία φορεσιά φανέρωνε γυναίκα αρραβωνιασμένη ή παντρεμένη. Το μαχαίρι ήταν δώρο του συζύγου και αποτελούσε μικρογραφία ανδρικού μαχαιριού. Από την άλλη, το μαχαίρι των ανδρών, που βρισκόταν πάντα ζωσμένο στην ζώνη της φορεσιάς τους, φανέρωνε την κοινωνική τους θέση και την οικονομική τους κατάσταση. Όσον αφορά την σταδιακή αντικατάσταση του λευκού πουκαμίσου με μαύρο, η ιστορία ξεκινάει από τα Σφακιά, στα τέλη του 17ου αιώνα, όταν ακόμα η κατάρα των βεντετών κάλυπτε σαν μαύρο σύννεφο την περιοχή και ολόκληρο το νησί. Μαύρο πουκάμισο φορούσαν οι συγγενείς του νεκρού για να δείξουν την θλίψη τους αλλά ταυτόχρονα, με αυτόν τον τρόπο φανέρωναν την «υπόσχεση» τους για εκδίκηση. Όταν πραγματοποιούσαν την «υποχρέωση» τους τότε έβγαζαν και το μαύρο πουκάμισο. Ωστόσο, το μαύρο πουκάμισο καθιερώθηκε ως καθημερινή ενδυμασία των Κρητών το 1936, όταν πέθανε ο Ελευθέριος Βενιζέλος.

 

Πηγή: fanpage.gr

 

 

Ο «χορός της κούππας» και ο «χορός καμάρες» της Νισύρου

 

Ο «χορός της κούππας» και ο «χορός καμάρες» της Νισύρου εγγράφηκαν πρόσφατα στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας, διότι οι δύο χοροί συνιστούν σημαντική χορευτική έκφραση των Νισυρίων, όπου και αν κατοικούν. Επιπλέον, ο «Χορός της Κούππας» σε συνάρτηση με τον χαρακτήρα των Νισυριακών πανηγυριών στα οποία χορεύεται, προάγει την κοινωνική αλληλεγγύη και τη συνοχή της κοινότητας των Νισυρίων, όπου και αν διαβιούν.

Το πανηγύρι της Παναγιάς, τον Δεκαπενταύγουστο, είναι η σημαντικότερη ημέρα για τον όπου γης Νισύριο και γι’ αυτό επιδιώκει να βρίσκεται στο νησί την ημέρα αυτή για να συμμετάσχει στην πάνδημη χαρά. Το βράδυ της 15ης Αυγούστου, ημέρας που γιορτάζει το μοναστήρι της Παναγίας Σπηλιανής στο Μανδράκι Νισύρου, όλος ο κόσμος συγκεντρώνεται στην “τράπεζα”, το χοροστάσι, για το βραδινό γιορταστικό γλέντι, που αρχίζει πάντα με την “κούππα”.

 

Πρόκειτα για τον γνωστό χορό “εμπρός”, με τον οποίο εψυχαγωγούντο ανέκαθεν οι Νισύριοι, με την διαφορά ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση, ψυγαγωγούμενοι, ενίσχυαν και τα οικονομικά του μοναστηριού της Παναγίας Σπηλιανής, του οποίου ο ρόλος στην οικονομικο-κοινωνική ζωή του νησιού ήταν κυρίαρχος.

Κούππα, είναι το γνωστό, βαθύ οικιακό σκεύος, το οποίο στην προκειμένη περίπτωση αποτελεί ένα είδος εκκλησιαστικού σκεύους, στο οποίο ρίχνουν τον οβολό τους οι άντρες, τιμώντας τη γυναίκα που επέλεξαν για να κρατήσει το μπροστάρι του χορού, κρατώντας την. Σιγά– σιγά επικράτησε να ονομάζεται “κούππα” και ο αντίστοιχος χορός στον οποίο αποκλειστικά ως χορεύτριες συμμετέχουν γυναίκες, με ελάχιστες εξαιρέσεις, συμμετοχής ανδρών.

 

Παλιά, η θέση στο μπροστάρι του χορού δεν ορίζετο αυθαίρετα ούτε τυχαία. Ακουλουθείτο αυστηρό εθιμοτυπικό, σύμφωνα με το οποίο ο ιερέας ή ο ηγούμενος της Μονής έκανε την έναρξη δίνοντας στο Δήμαρχο το δικαίωμα να επιλέξει πρώτος. Μετά την έναρξη του χορού, η κούππα περνά από χέρι σε χέρι σε πολλές άλλες γυναίκες. Καθώς η γυναίκα που παίρνει το μπροστάρι χορεύει, ο άντρας ο οποίος την τιμά, ρίχνει τον οβολό του στην κούππα που εκείνη κρατά.

 

Χαρακτηριστικό των παλαιοτέρων αλλά και των προσφάτων ετών ήταν το ότι οι μετανάστες, κυρίως στην Αμερική, ευρισκόμενοι στο νησί, έριχναν στην κούππα πολλά δολάρια. Έτσι εκπλήρωναν το τάμα να τους αξιώσει η Παναγιά να γυρίζουν κάθε χρόνο στη χάρη της, γεμίζοντας την κούππα με λεφτά. Η επιλογή της γυναίκας που ηγείται του χορού κάθε φορά είναι δηλωτική των ποικίλων συναισθημάτων τα οποία τρέφει γι’ αυτήν ο “χορηγός” της.

 

Ο Χορός Καμάρες, επίσης, αποτελεί συστατικό στοιχείο της παράδοσης και θεωρείται αναπόσπαστο τμήμα των μουσικοχορευτικών εκδηλώσεων του νησιού.  Το γεγονός ότι τα βήματά του είναι διαφορετικά από τους κυκλικούς χορούς, που είναι οι συνηθισμένοι χοροί, τουλάχιστον για τα νησιά του Αιγαίου, αυτό προκαλεί ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις νέες γενιές.

 

Πηγή: aegeanews.gr