Καθαρά Δευτέρα – έθιμα
Η Καθαρά Δευτέρα είναι μια σημαντική ημέρα για την Ορθόδοξη Εκκλησία καθώς αποτελεί την έναρξη της Σαρακοστής.
Τι είναι η Καθαρά Δευτέρα
Η Καθαρά Δευτέρα αποτελεί μία από τις πιο σημαντικές ημέρες του Χριστιανισμού. Σηματοδοτεί το τέλος του καρναβαλιού και την έναρξη της Μεγάλης Τεσσαρακοστής ή Σαρακοστής, την αρχαιότερη από τις μεγάλες νηστείες της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Αποκαλείται “Καθαρά” λόγω του ότι συμβολίζει την έναρξη μίας “καθαρής” περιόδου, κατά τη διάρκεια της οποίας οι πιστοί αποφεύγουν την κατανάλωση κρέατος και γαλακτοκομικών προϊόντων κατά τη διάρκεια της νηστείας, προκειμένου να καθαρίσουν το σώμα και το πνεύμα τους. Συμβολίζει έτσι την κάθαρση του πνεύματος και του σώματος, την απόρριψη των κακών συνηθειών και την επαναφορά στις αρχές και τις αξίες της χριστιανικής ορθόδοξης θρησκείας. Αντιπροσωπεύει επίσης την αποκαθήλωση του Αδάμ και της Εύας από τον Παράδεισο.
Πότε πέφτει η Καθαρά Δευτέρα για το 2024
Πρόκειται για αργία και κινητή γιορτή, που εξαρτάται από την ημερομηνία του Πάσχα, καθώς πέφτει κάθε χρόνο στο ξεκίνημα της 7ης εβδομάδας, δηλαδή τη Δευτέρα 48 μέρες πριν το Ελληνορθόδοξο Πάσχα. Για το 2024 η Καθαρά Δευτέρα πέφτει λίγο αργά, στις 18 Μαρτίου.
Η ιστορία της Καθαράς Δευτέρας και τα έθιμα στην Ελλάδα
Η Καθαρά Δευτέρα είναι μια σημαντική γιορτή στην Ελλάδα, που σηματοδοτεί το τέλος της Αποκριάς και την έναρξη της μεγάλης νηστείας της Σαρακοστής. Έχει βαθιές ρίζες στην Ορθόδοξη θρησκεία και συνδέεται με την ιστορία του Χριστιανισμού. Σύμφωνα με την χριστιανική πίστη ονομάζεται «Καθαρά» γιατί οι πιστοί Χριστιανοί «καθαρίζονται» πνευματικά και σωματικά, αφήνοντας πίσω τις «αμαρτωλές» συνήθειες στο φαγητό και το πνεύμα. Κατά τη διάρκεια αυτής της ημέρας, τα έθιμα και οι παραδόσεις που συνοδεύουν την Καθαρά Δευτέρα προσδίδουν ένα ξεχωριστό χρώμα και πνοή στη γιορτή.
Κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι Έλληνες προσπάθησαν να διατηρήσουν την εθνική τους ταυτότητα και τις παραδόσεις τους μέσω της θρησκείας και των γιορτών. Η Καθαρά Δευτέρα ήταν μια από αυτές τις γιορτές που επέτρεπαν στους Έλληνες να εκφράσουν την εθνική τους ταυτότητα και να συνδεθούν με την κοινότητα.
Συνηθίζεται την Καθαρά Δευτέρα ο καιρός να είναι καλός και έτσι αποτελεί για τους Έλληνες επίσης μία ευκαιρία να απολαύσουν την οικογένεια, τους φίλους και το φαγητό ενώ ορισμένοι αποδρούν στην ύπαιθρο με αφορμή το τριήμερο, κάτι που αποκαλείται και “κούλουμα”. Τα κούλουμα είναι γνωστά και σαν κούλουμπα, κούμουλες, κουμουλάθες ή κούμουλα. Σύμφωνα με τον λαογράφο Νικόλαο Πολίτη η προέλευση της λέξης είναι λατινική, από το cumulus που εκτός από την σημασία του σωρού, σημαίνει και την αφθονία, το περίσσευμα, το πέρας, αλλά και τον επίλογο. Στη συνείδηση των Ελλήνων τα κούλουμα είναι ένα λαϊκό πανηγύρι που γιορτάζεται στην ύπαιθρο.
Ένα από τα πιο αγαπημένα έθιμα της Καθαράς Δευτέρας είναι το πέταγμα του χαρταετού. Η ιδέα για την κατασκευή του προέρχεται από τον 4ο αιώνα π.Χ. και τον αρχιμηχανικό Αρχύτα, που θεωρείται ο εφευρέτης του. Ο Αρχύτας, που ήταν οπαδός του Πυθαγόρα και φίλος του Πλάτωνα, χρησιμοποίησε τον χαρταετό για να μελετήσει την αεροδυναμική. Έτσι, θεωρείται ότι ήταν ο εφευρέτης του χαρταετού. Τον 18ο αιώνα, ο Βενιαμίν Φραγκλίνος ανακάλυψε την ηλεκτρισμό της ατμόσφαιρας με τη βοήθεια ενός αετού, κάτι που οδήγησε στη δημιουργία του αλεξικέραυνου. Έτσι, ο χαρταετός διατηρεί μια στενή σχέση με τη φύση και την επιστήμη.
Η Καθαρά Δευτέρα ονομάστηκε από τους Ποντίους “Σαχταροδευτέρα” γιατί οι νοικοκυρές έβραζαν σε ένα καζάνι νερό με στάχτη (αλισίβα) για να πλύνουν καλά και να γυαλίσουν όλα τα μεταλλικά και ξύλινα αντικείμενα προκειμένου να μην αναμιχθούν τα φαγητά της νηστείας με τα υπολείμματα προηγούμενων ζωικών τροφών.
Υπάρχουν διάφορα έθιμα της Καθαράς Δευτέρας από διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Κάποια από τα πιο γνωστά είναι ο “Βλάχικος Γάμος” στη Θήβα, το έθιμο του “Αγά” στα Μεστά της Χίου, το Λαϊκό Δικαστήριο Ανήθικων Πράξεων στην Κάρπαθο και άλλα.
ΤΥΡΝΑΒΟΣ
Πιστοί στην παράδοση οι κάτοικοι του Τυρνάβου, την Τρίτη, πριν από την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, ξεκινούν τις εκδηλώσεις προς τιμή του Διονύσου, που κορυφώνονται την Καθαρά Δευτέρα με το “Μπουρανί” (χορτόσουπα χωρίς λάδι) που γύρω από την προετοιμασία του στήνεται ολόκληρο το σκηνικό του παιχνιδιού με φαλλικά σύμβολα και τολμηρά πειράγματα από τους “μπουρανίδες”.
ΘΗΒΑ
Στη Θήβα κάθε Καθαρά Δευτέρα γίνεται η αναπαράσταση
του Βλάχικου Γάμου.
Είναι ένα έθιμο που φθάνει στις ημέρες μας από το 1830 περίπου, μετά την
απελευθέρωση των ορεινών περιοχών. Οι Βλάχοι, δηλ. οι τσοπάνηδες από την
Μακεδονία, την Ήπειρο, τη Θεσσαλία και τη Ρούμελη, εγκατέλειψαν τότε την άγονη
γη τους και βρήκαν γόνιμο έδαφος νοτιότερα. Το έθιμο αφομοιώθηκε και
διατηρήθηκε μόνο στην Θήβα, που είναι η πατρίδα του Διονύσου. Το θέαμα είναι
έξοχο, η γαμήλια πομπή πολύχρωμη, η μουσική που την συνοδεύει με πίπιζες και
νταούλια εξαιρετικά ζωντανή.
ΜΕΣΣΗΝΗ
Στην Μεθώνη Μεσσηνίας γίνεται του Κουτρούλη ο γάμος, αναπαράσταση ενός πραγματικού γάμου του 14ου αιώνα, ενώ στην Νέδουσα οι αγρότες προσκαλούν την ευημερία με το αγροτικό καρναβάλι τους. Την Καθαρά Δευτέρα το πρωί γίνεται η αναπαράσταση στην θέση “Κρεμάλα”, της εκτέλεσης μίας γερόντισσας της Μεσσήνης, της γριάς Συκούς, που κατά την παράδοση – αλλά και ιστορικά τεκμηριωμένα – κρεμάστηκε στην συγκεκριμένη τοποθεσία της πόλης με εντολή του Ιμπραήμ Πασά, επειδή είχε το θάρρος – εξηγώντας του ένα όνειρο που είχε δει – να του πει ότι η εκστρατεία του και ο ίδιος θα είχε οικτρό τέλος από την αντίδραση και το σθένος των επαναστατημένων Ελλήνων. Η αναπαράσταση γίνεται με την κατασκευή κρεμάλας και το στήσιμο θεατρικής σκηνής δίπλα της, όπου παιδιά του Πολιτιστικού Συλλόγου με ανάλογες ενδυμασίες και εξοπλισμό, αναπαριστούν από την αρχή μέχρι το τέλος το δράμα της γριάς Συκούς, ενώ μετά την αναπαράσταση, μπορεί κάθε επισκέπτης να “κρεμαστεί” από τους ψευτοδήμιους της κρεμάλας. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας έχουμε την κορύφωση των πολιτιστικών εκδηλώσεων, που περιλαμβάνουν: παρελάσεις μαζορετών, άρματα, μεταμφιεσμένους μικρούς και μεγάλους, χορευτικά συγκροτήματα, λαϊκά όργανα, φιλαρμονικές και τέλος εκφώνηση σατυρικού λόγου.
ΧΙΟΣ
Στα Μεστά και στους Ολύμπους της Χίου, αναβιώνει το Έθιμο του Αγά με τις ρίζες του στην Τουρκοκρατία, όπου σε ένα θεατρικό ο Αγάς ως δικαστής, καταδικάζει με χιούμορ τους θεατές.
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ
Άλλο έθιμο με ρίζες στην Τουρκοκρατία είναι εκείνο της μεταμφίεσης κάποιου κατοίκου της Αλεξανδρούπολης σε Μπέη και της περιφοράς του στην πόλη μοιράζοντας ευχές.
ΠΟΡΟΣ
Οι κάτοικοι του Πόρου καθαρίζουν τα μαγειρικά σκευάσματά τους από τα λίπη των κρεάτων που καταναλώθηκαν τις Απόκριες σε ένα έθιμο που αποκαλείται ξάρτυσμα.
ΚΕΡΚΥΡΑ
Σε ορισμένα χωριά της Κέρκυρας λαμβάνει μέρος ο Χορός των Παπάδων όπου οι Ιερείς στήνουν χορό που ακολουθείται από τους γέροντες.
ΚΑΡΠΑΘΟΣ
Στην Κάρπαθο οδηγούνται στο Λαϊκό Δικαστήριο Ανήθικων Πράξεων από τους Τζαφιέδες, δηλαδή τους χωροφύλακες, οι κάτοικοι που αντάλλαξαν απρεπείς χειρονομίες ώστε να αποδοθεί δικαιοσύνη από τους σεβάσμιους της πόλης.
ΓΑΛΑΞΙΔΙ
Το αλευρομουτζούρωμα στο Γαλαξίδι, όπου οι καρναβαλιστές πασαλείφονται με αλεύρι και χορεύουν κυκλικά.
ΒΟΝΙΤΣΑ
Στη Βόνιτσα ένας αχυρένιος ψαράς δεμένος σε γάιδαρο γυρνώντας μέσα από το χωριό καταλήγει σε μια φλεγόμενη βάρκα στο έθιμο του Αχυρένιου-Γληγοράκη.
Τι τρώμε την Καθαρά Δευτέρα;
Σαρακοστιανά με λαγάνα, χαλβά, ελιές. Πρώτη και καλύτερη η λαγάνα, η οποία είναι ένα είδος άζυμου ψωμιού που φτιάχνεται χωρίς προζύμι ή μαγιά. Μάλιστα έχει χαρακτηριστικό πλατύ σχήμα για να ψήνεται εύκολα.
Στο τραπέζι της Καθαράς Δευτέρας υπάρχει φυσικά ο αγαπημένος (και υγιεινότατος) σουσαμένιος Χαλβάς, ταραμάς, ελιές, λαχανικά κάθε λογής και τουρσιά (πίκλες) όλων των ειδών.
Οι μερακλήδες συνήθως το ρίχνουν στα θαλασσινά (καλαμάρια, χταπόδια, σουπιές κλπ), αλλά και τα όστρακα (μύδια, στρείδια κλπ), ενώ οι πιο παραδοσιακοί προτιμούν το εθνικό μας φαγητό, δηλαδή μια νοστιμότατη φασολάδα.
Το πέταγμα του χαρταετού
Όπως και να γιορτάσει κανείς την Καθαρά Δευτέρα, ότι κι αν επιλέξει να βάλει στο τραπέζι του, η ημέρα απαιτεί (αν το επιτρέπει και ο καιρός φυσικά) το παραδοσιακό πέταγμα του χαρταετού!
Το παραδοσιακό πέταγμα του χαρταετού την Καθαρά Δευτέρα, εκτός από ένα πολύ ωραίο έθιμο, καθώς γεμίζουν οι ουρανοί με φανταχτερά χρώματα και περίτεχνα σχέδια, είναι μια πρώτης τάξης ευκαιρία να ξεμουδιάσουμε λίγο από την καθιστική ζωή που κάνουμε οι περισσότεροι και να χαρούμε λίγο την φύση και την εξοχή.
Και αν δεν θέλουμε να αγοράσουμε έτοιμο αετό, μπορούμε να πρωτοτυπήσουμε και να φτιάξουμε τον δικό μας χαρταετό, εύκολα και γρήγορα! Το μόνο που χρειάζεται είναι φαντασία και καλή διάθεση!
Πηγή:
fonitisxanthis.gr
ekklisiaonline.gr
