Οκτώβριος: όνομα, συνήθειες, παραδόσεις, λαϊκή σοφία

 

 

 

Ο Οκτώβριος ή Οκτώβρης είναι ο δεύτερος μήνας του φθινοπώρου και δέκατος όλου του χρόνου στο Ιουλιανό και το Γρηγοριανό ημερολόγιο. Είναι ένας από τους 7 μήνες που έχουν 31 μέρες (Ιανουάριος, Μάρτιος, Μάιος, Ιούλιος, Αύγουστος, Δεκέμβριος οι άλλοι).

 

Ο Οκτώβριος του νότιου ημισφαιρίου: Ο Οκτώβριος αντιστοιχεί στον Απρίλιο. Δηλαδή όταν στο βόρειο ημισφαίριο (όπου ανήκει και η Ελλάδα) είναι 1^η Οκτωβρίου και φθινόπωρο, στο νότιο ημισφαίριο είναι σε αντιστοιχία 1^η Απριλίου, δηλαδή άνοιξη. Και ασφαλώς όταν στο νότιο ημισφαίριο είναι Οκτώβριος, στην Ελλάδα είναι Απρίλιος.

 

Από που πήρε το όνομά του: Η ονομασία του προέρχεται από το λατινικό October, -bris. Octo είναι το οκτώ και ottavo ο έβδομος. Αυτό το otto τροφοδότησε και όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες (otto στα ιταλικά, ocho στα ισπανικά, eight στα αγγλικά,  acht στα γερμανικά κ.ο.κ). Οι Ρωμαίοι τον ονόμαζαν και Sementilius (semen = σπόρος), από την σπορά, βασική ασχολία της εποχής.

 

Γιατί ονομάστηκε «όγδοος» αφού είναι ο δέκατος;
Στο ρωμαϊκό ημερολόγιο πρωτοχρονιά ήταν η 1^η Μαρτίου, έτσι ο Οκτώβριος ήταν ο όγδοος μήνας του έτους. Το 153 π.Χ. η Σύγκλητος καθιέρωσε ως πρώτο μήνα τον Ιανουάριο και έτσι ο Οκτώβριος έγινε ο δέκατος μήνας ενώ το 46. π.Χ. καθιερώθηκε το νέο Ιουλιανό ημερολόγιο από τον Ιούλιο Καίσαρα όπου οι Σεπτέμβριος, Οκτώβριος, Νοέμβριος, Δεκέμβριος διατήρησαν τα ονόματά τους παρά την αλλαγή σειράς τους (ένατος, δέκατος, ενδέκατος, δωδέκατος).

 

Πώς αλλιώς λέγεται:
Οχτώβρης, Αηδημητριά​της από τη μεγάλη γιορτή του Αγίου Δημητρίου που αποτελεί το ορόσημο του χειμώνα.
Σπαρτής ή Σπαρτάς ή Σποριάς γιατί σπέρνουμε πολλά στις μέρες του και είναι η βασική γεωργική ασχολία.
Παχνιστής γιατί καλύπτονται από πάχνη οι αγροί
Μπρουμάρης​ δηλαδή ομιχλώδης και σκοτεινός.
Τρυγομηνάς (από τον τρύγο) τον ονομάζουν οι Έλληνες του Πόντου, αν και έτσι είναι γενικώς γνωστός ο Σεπτέμβριος και όχι ο Οκτώβριος.
Νειαστής (αρχ.): με πολλά οργώματα (νεάω = οργώνω χέρσα γη).

 

Η χριστιανική παράδοση είναι άμεσα συνδεδεμένη με την γιορτή του Αγίου Δημητρίου στις 26 του μήνα, μεγάλου αγίου της Ορθόδοξης και Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και πολιούχου της Θεσσαλονίκης. Η γιορτή του Αγίου Δημητρίου με εκείνη του Αγίου Γεωργίου χώριζαν το γεωργικό έτος σε δύο εξάμηνα (τέταρτος, δέκατος μήνας) και πραγματικά σήμαιναν την έλευση του χειμώνα.

 

Στην αρχαία Ελλάδα ισοδυναμούσε με το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Βοηδρομιώνα και το πρώτο δεκαπενθήμερο του Πυανεψιών. Η περίοδος αυτή ήταν πλούσια σε γιορτές (Πυανέψια, Θησεία, Θεσμοφόρια κ.α.). Ο Πυανεψιών ήταν ο τέταρτος στη σειρά μήνας στο Αττικό ημερολόγιο και αντιστοιχούσε με το χρονικό διάστημα από μέσα Οκτωβρίου μέχρι μέσα Νοεμβρίου. Ο Πυανεψιών πήρε το όνομά του από τη γιορτή Πυανέψια (Πυάνος+έψω=βράζω κουκιά) που γίνονταν προς τιμήν του θεού Απόλλωνα. Η παράδοση αναφέρει ότι ο Θησέας, πηγαίνοντας στην Κρήτη για να σκοτώσει τον Μινώταυρο, σταμάτησε στη Δήλο και έκανε θυσία στον Απόλλωνα, υποσχόμενος ότι αν κερδίσει την μάχη με τον Μινώταυρο θα του πρόσφερε στολισμένα κλαδιά ελιάς. Επιστρέφοντας ο Θησέας στην πατρίδα του, εκπλήρωσε την υπόσχεσή του με αυτήν την γιορτή. Και πού κολλάνε τα κουκιά; Κατά την επιστροφή του στην πατρίδα, τα τρόφιμα τελείωσαν και οι σύντροφοί του μάζεψαν ό,τι μπορούσαν και το μαγείρεψαν κάνοντας φασολάδα. Αυτό το έθιμο διατηρήθηκε προς τιμή του Απόλλων ως Πυανέψια και από εκεί πήρε το όνομά του και ο μήνας.

 

Με ποιες συνήθειες/φαινόμενα συνδέεται:
Τα πρωτοβρόχια: οι πρώτες αξιοσημείωτες βροχές που τόσο τις έχει ανάγκη το χώμα, τα φυτά, όλα.
Τα σύννεφα πυκνώνουν, τα φύλλα αρχίζουν να πέφτουν, η φύση ξεκινά να χάνει πολύ από το πράσινο χρώμα της, ο ήλιος μικραίνει.

3 Οκτωβρίου: Διονυσίου του Αρεοπαγίτη, πολιούχου Αθηνών.
18 Οκτωβρίου: του Ευαγγελιστή Λουκά.
26 Οκτωβρίου: του Αγίου Δημητρίου, γιορτή που έδωσε τα προσωνύμια «Αι-Δημητριάτης» και «Αι-Δημήτρης» στον μήνα.

 

Φρούτα και λαχανικά:

Ακτινίδια, αχλάδια, λεμόνια, μήλα, ρόδι, σταφύλια, φραγκόσυκα, ροδάκινα, κουνουπίδι, καρότα, κολοκύθια, ραδίκια, κρεμμύδι, λάχανο, μαρούλια, μελιτζάνες, ντομάτες, πατάτες, παντζάρια, πιπεριές, σέλινο, σπανάκι, φασολάκια.
Μαζεύουμε: σπανάκι, κουνουπίδια, λάχανα
Φυτεύουμε: σέλινα, πράσα, μαϊντανό, κρεμμύδια, κουκιά, σκόρδα.
Ανθίζουν: Είναι η εποχή που πρωτανθίζουν τα κυκλάμινα ή αλλιώς αϊδημητριάτικα. «Κυκλάμινο, κυκλάμινο, στου βράχου τη σχισμάδα που βρήκες χρώματα κι ανθείς, που μίσχο και σαλεύεις;» (Γιάννης Ρίτσος)

 

Η Περπερούνα: ένα από τα πιο γνωστά έθιμα «μαγείας» ήταν η Περπερούνα, με την οποία προσπαθούσαν να προσελκύσουν τη βροχή. Η Περπερούνα γίνεται είτε προς το τέλος της άνοιξης λόγω της ανομβρίας της εποχής είτε αυτήν την εποχή, τον Οκτώβριο, πάλι για προσέλκυση της απαραίτητης βροχής. Στόλιζαν λοιπόν ένα μικρό, φτωχό κορίτσι, κάπου 8-10 ετών, με λουλούδια και πρασινάδες ώστε να πρασινίσει ο κάμπος σαν την Περπερού, το κορίτσι δηλαδή. Τα υπόλοιπα κορίτσια του χωριού, με την περπερούνα στη μέση, πηγαίνουν στα σπίτια και τραγουδούν το τραγούδι της (από Δόμνα Σαμίου οι στίχοι):

Περπερούνα περπατεί
και το Θιό παρακαλεί
για να βρέξει μια βροχή,
μια βροχή, μια σιγανή
για να γέν’ τα στάρια μας
κι τα καλαμπόκια μας.
Μπάρις, μπάρις τα νιρά,
μπάρις, μπάρις τα κρασιά.

(μπάρις=λακκούβες με νερό)

 

Όταν τελειώσει το τραγούδι, η νοικοκυρά χύνει ένα μικρό κανάτι νερό στο κεφάλι της Περπερούνας και της λέει «καλή βροχή να δώσει ο Θεός» και της δίνει κάτι για το καλό (νόμισμα ή καλούδι).

 

Παροιμίες:
Όποιος σπέρνει τον Οκτώβρη, έχει οκτώ σειρές στ’ αλώνι, ή Οκτώβρης και δεν έσπειρες οκτώ σωρούς δεν έκανες.
Οκτώβρη και δεν έσπειρες καρπό πολύ δεν παίρνεις.
Οκτώβρης και δεν έσπειρες, σιτάρι λίγο θα ‘χεις.
Οκτώβρη και δεν έσπειρες λίγο ψωμί θα πάρεις.
Οκτώβρη και δεν έσπειρες, οκτώ σακιά δε γέμισες.
Οκτώβρη και δεν έσπειρες, τρία καλά δεν έκαμες.
Οκτώβρης βροχερός, Οκτώβρης καρπερός.
Τον Σεπτέμβρη τα σταφύλια, τον Οκτώβρη τα κουδούνια.
Άη Δημητράκη μου, μικρό καλοκαιράκι μου.
Αν δε χορτάσει ο Οκτώβριος τη γη, πούλησε τα βόδια σου και αγόρασε σιτάρι.
Άσπορος μη μείνεις, άθερος δε μένεις.
Οκτώβρης-Οκτωβροχάκης το μικρό καλοκαιράκι.
Τ’ άη – Δημητριού, τι είσαι ‘σύ και τι ‘μαι εγώ λέει το νιο κρασί στο παλιό.
Τ’ Άη Λουκά σπείρε τα κουκιά.
Τα σταφύλια τρυγημένα και τα σκόρδα φυτεμένα.

 

Αργίες: 28 Οκτωβρίου, γιορτή του ΟΧΙ

 

 

Πηγή: elniplex.com

 

 

 

 

 

Επτανησιακή μουσική, η αιώνια αγαπημένη!

 

Από τις γλυκιές μελωδίες της παίρνει δύναμη και η πιο αδύναμη ψυχή… Μια μοναδική μουσική παράδοση, γεμάτη ευγένεια, χάρη και λυρισμό!

 

Τα Επτάνησα δεν γνώρισαν τουρκική κατοχή, γνώρισαν όμως την ενετική και την αγγλική. Αυτός είναι ο λόγος που τα νησιά του Ιονίου ανέπτυξαν τα ευρωπαϊκά μουσικά ρεύματα και κυρίως το ιταλικό. Μια παράδοση λέει ότι τα Επτάνησα δέχτηκαν και την επιρροή των Κρητικών που έφυγαν από το νησί τους τον 17ο αιώνα και γι’ αυτό στα χωριά των Ιονίων συναντάμε ένα μουσικό ιδίωμα – μείγμα ιταλικού και κρητικού είδους.

 

Στα νησιά του Ιονίου αναπτύχθηκαν οι συμφωνικές ορχήστρες, οι φιλαρμονικές, οι μαντολινάτες και οι χορωδίες, καθώς είδος έκφρασης των νησιών ήταν η όπερα, η καντσονέττα, το ιταλικό bel canto, η χορωδιακή μουσική και η μαντολινάτα, λίγο αργότερα. Μικρή εξαίρεση αποτελεί η Λευκάδα, στην οποία είχε αναπτυχθεί κυρίως το παραδοσιακό κλαρίνο, λόγω της μικρής απόστασης που τη χώριζε από τη Στερεά Ελλάδα και την Ήπειρο.

 

Με την Ενετοκρατία παρουσιάζονται στα τρία μεγάλα νησιά, Κέρκυρα, Κεφαλλονιά και Ζάκυνθο, λυρικά θέατρα. Οι πρώτοι επτανήσιοι συνθέτες γράφουν πρώτα όπερα και μετά άλλα είδη μουσικής. Μάλιστα το λυρικό θέατρο της Κέρκυρας, το San Giacomo, είναι διάσημο και πέραν των συνόρων της Ιταλίας. Ήδη από τον 18ο αιώνα έχουμε πληθώρα συνθετών οι οποίοι συμβάλλουν τα μέγιστα στην ίδρυση της Επτανησιακής Μουσικής Σχολής: Στέφανος Πογιάγος, Νικόλαος Μάντζαρος, Σπυρίδων Ξύνδας, Ιωσήφ Λιβεράλης, Παύλος Καρρές, Διονύσιος Ροδοθεάτος, Σπύρος Σαμάρας, Γεώργιος Λαμπελέτ, Διονύσιος Λαυράγκας κ.ά.

 

Ιδιαίτερη αναφορά οφείλουμε και στους παραδοσιακούς χορούς των Ιονίων Νησιών που συνδυάζουν στοιχεία ευρωπαϊκής και ντόπιας παράδοσης και κουλτούρας. Η συμβίωση Ελλήνων και Ενετών συνετέλεσε στη διάδοση ορισμένων δυτικών χορών (Gaillarde, Rigaudon κ.ά.) αλλά και πολυφωνικών τραγουδιών με δυτική εναρμόνιση (αριέτα, καντάδα, σερενάτα). Στην ορχήστρα (ζυγιά), που συνοδεύει τον χορό, κυριαρχούν η κιθάρα και το βιολί αλλά και το λαούτο (με μακρύ χέρι, το ελληνικό). Στη Ζάκυνθο προστίθενται η πίπιζα και το νταούλι. Στη Λευκάδα η παραδοσιακή ορχήστρα είναι όπως στη στεριανή Ελλάδα: κλαρίνο, βιολί, λαούτο (ή κιθάρα).

 

Το ύφος χαρακτηρίζεται από πολλά δυτικά στοιχεία, παιγμένα όμως με λαϊκό τρόπο. Τα όργανα παίζουν την ίδια μελωδία με τη φωνή και αυτό δείχνει τη στενή σχέση που έχει η φωνή με τα όργανα. Φυσικά δεν λείπουν τα γεμίσματα και οι φιοριτούρες. Η χρήση του δοξαριού στο βιολί δεν είναι κοφτή, δεν αλλάζουν δοξαριά σε κάθε νότα. Ο τρόπος παιξίματος είναι δυτικός. Οι μουσικοί επιζητώντας το πολυφωνικό στοιχείο, παίζουν πολλές φορές σε 3ες (πρίμο – σεκόντο). Η κιθάρα είναι συνοδευτικό όργανο. Το λαούτο πότε συνοδεύει και πότε ακολουθεί τη μελωδία του βιολιού, ενώ κυρίαρχα όργανα είναι το μαντολίνο και η κιθάρα.

 

Ως προς τη θεματογραφία των έργων των επτανησίων συνθετών, αν και συναντάμε συχνά τίτλους από την Επανάσταση του 1821 και τον αγώνα για την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα, υπάρχει και εδώ έντονη η δυτική επιρροή.

 

 

Η επτανησιακή καντάδα (ή καντάτα)

 

Έξοχο δείγμα επτανησιακού λαϊκού αστικού τραγουδιού είναι η καντάδα. Το όνομά της προέρχεται από το λατινικό ρήμα cantare, που σημαίνει τραγουδώ. Οι καντάδες χαρακτηρίζονται από τη δυτική πολυφωνία τύπου πρίμο – σεκόντο – μπάσο και η κάθε φωνή εκτελείται συνήθως από πολλά πρόσωπα και όχι «σόλο». Αρκετές καντάδες δημιουργήθηκαν από συνθέτες που κατά κύριο λόγο ανήκουν στην Επτανησιακή Μουσική Σχολή και στη Νεοελληνική Εθνική Μουσική Σχολή, όπως ο Διονύσιος Λαυράγκας, ενώ στίχους έγραψαν πολλοί ποιητές μεταξύ των οποίων και ο Διονύσιος Σολωμός. Για αρκετές καντάδες όμως δεν γνωρίζουμε από ποιους δημιουργήθηκαν. Οι καντάδες συνοδεύονταν συνήθως από κιθάρες και μαντολίνα, ενώ συχνά οι παρέες τις τραγουδούσαν και χωρίς τη συνοδεία οργάνων.

 

Η επτανησιακή καντάδα πέρασε στην ηπειρωτική Ελλάδα μετά την ένωση το 1863. Διαδόθηκε ταχύτατα και έγινε ιδιαίτερα αγαπητή στα αστικά κέντρα, γεγονός που σηματοδοτεί τη γέννηση της «Αθηναϊκής καντάδας», που συνδέεται με τους Αθηναίους ρομαντικούς ποιητές του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, όπως ο Γεώργιος Δροσίνης, ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, ο Ιωάννης Πολέμης κ.ά. Η Αθηναϊκή καντάδα δημιουργήθηκε, καλλιεργήθηκε και εξελίχθηκε παράλληλα με το Αθηναϊκό τραγούδι. Αθηναϊκές καντάδες συνέχισαν να γράφονται, ευνοημένες από το ρομαντικό κλίμα της εποχής, μέχρι και τη δεκαετία του 1930. Η Αθηναϊκή καντάδα διαφέρει από την Επτανησιακή στο ότι η πρώτη διαθέτει λόγιο χαρακτήρα, ενώ η δεύτερη φέρει πιο έντονα το λαϊκό στοιχείο.

 

 

Η Μαντολινάτα

 

Η μαντολινάτα αποτελεί ένα είδος πολυπρόσωπης ορχήστρας με βασικά όργανα τα μαντολίνα και τις κιθάρες. Το μουσικό αυτό σύνολο συνοδεύει την αστική λαϊκή μουσική (επτανησιακή και αθηναϊκή) από τα τέλη του 19ου αιώνα, ενώ υπάρχει ένα πλούσιο ρεπερτόριο έργων για μαντολινάτες. Το επίπεδο των συνθέσεων αυτών των έργων καλύπτει πολλές περιοχές μουσικής έκφρασης: Λαϊκά τραγούδια, καντάδες, αλλά και έργα πρωτότυπα ή διασκευασμένα από τη φιλολογία της ευρωπαϊκής μουσικής. Πολύ συχνά η μαντολινάτα συνδυάζεται με χορωδία, οπότε αναλαμβάνει τον ρόλο της ορχηστρικής συνοδείας των τραγουδιών της.

Η μαντολινάτα πρωτοεμφανίστηκε στη Γένοβα το 1892. Στην Ελλάδα υπάρχει μια πολύ αξιόλογη παράδοση ορχηστρών μαντολινάτας. Η Αθηναϊκή μαντολινάτα, με ιδρυτή τον Νικ. Λάβδα (1900-1940), ήταν μια από τις φημισμένες ορχήστρες του είδους και βοήθησε πολλές φορές στην ανάπτυξη του μουσικού αισθήματος των Ελλήνων. Σήμερα, πολλές αξιόλογες μαντολινάτες δραστηριοποιούνται με πολύ σημαντική καλλιτεχνική παρουσία και έργο. Η μαντολινάτα εκφράζει ένα από τα πλέον αγαπημένα είδη μουσικής. Με τη γλυκιά μελωδία της παίρνει δύναμη και η πιο αδύναμη ψυχή καθώς η τέχνη της είναι ξεχωριστή, γεμάτη ευγένεια, χάρη και λυρισμό! Είναι ένα εξαίρετο σχήμα μουσικής που συνδυάζει πολλές μελωδίες που εκτελούν ταυτόχρονα το ίδιο τραγούδι μέσα από υπέροχες καντάδες.

 

Πηγές: limniakoodeio.com, music-art.gr, lifo.gr, musicportal.gr

kimintenia.wordpress.com