Τελετουργίες του νερού στην ελληνική Λαϊκή Εθιμοταξία – Β΄

Του Δρος Μ. Βαρβούνη

 

 

Το νερό λοιπόν πρωταγωνιστεί σε πολλά από τα ελληνικά τελετουργικά έθιμα της ελληνικής λαϊκής λατρείας. Ιδιαίτερη μάλιστα δύναμη πιστεύεται πως έχει το νερό από τη βρύση ή από την πηγή, το τρεχούμενο δηλαδή νερό, αφού πιστεύεται πως σε κάθε μια από τις πηγές αυτές ενοικεί και ένα δαιμονικό πνεύμα, συνήθως καλοποιό. Σε ορισμένα έθιμα του ελληνικού λαού, η δύναμη αυτή ενισχύεται με την τήρηση τελετουργικής σιωπής, οπότε και πρόκειται για «αμίλητο νερό».

 

Έτσι, αλείφουν τις βρύσες του χωριού με βούτυρο και μέλι, με την ευχή όπως τρέχει το νερό να τρέχει και η προκοπή στο σπίτι τον καινούργιο χρόνο και γλυκιά να είναι και η ζωή τους. Για να έχουν καλή σοδειά, όταν φτάνουν εκεί, την «ταΐζουν», με διάφορες λιχουδιές, όπως βούτυρο, ψωμί, τυρί, όσπρια ή κλαδί ελιάς. Όποια θα πήγαινε πρώτη στη βρύση, αυτή θα ήταν και η πιο τυχερή ολόκληρο το χρόνο. Έπειτα ρίχνουν στη στάμνα ένα «βατόφυλλο» και τρία χαλίκια, «κλέβουν νερό», αφού μόνο εξ αρπαγής μπορούν να δεσμευθούν τα πνεύματα, κατά πάγια λαϊκή θρησκευτική αντίληψη, και γυρίζουν στα σπίτια τους πάλι αμίλητες μέχρι να πιούνε όλοι από το «αμίλητο νερό». Με το ίδιο νερό ραντίζουν και τις τέσσερις γωνίες του σπιτιού, ενώ σκορπούν στο σπίτι και τα τρία χαλίκια.

 

Η ουσιαστική έννοια της τελετουργικής σιωπής, που αναφέρθηκε παραπάνω, είναι η αποφυγή του κρότου που θα μπορούσε, κατά την λαϊκή μεταφυσική αντίληψη, όπως όλοι οι κρότοι να αποδιώξει το πνεύμα που ζωοποιεί και ενδυναμώνει μαγικά το νερό. Αμίλητο νερό χρησιμοποιείται σε διάφορα ελληνικά λαϊκά έθιμα. Κυρίως σε μαντικές εθιμικές πράξεις, όπως στον κλήδονα της εορτής του Γενεσίου του αγίου Ιωάννη του Προδρόμου (24 Ιουνίου), αλλά και κατά την εορτή του δια κολλύβων θαύματος του αγίου Θεοδώρου (πρώτο Σάββατο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής), αλλά και την Πρωτομαγιά, στην Κύπρο. Στην περίπτωση αυτή, το νερό μέσα στο οποίο εμβαπτίζονται τα «σημάδια» μεταφέρεται την παραμονή από τη βρύση του χωριού, μέσα σε απόλυτη τελετουργική σιωπή του μεταφέροντος, την οποία προσπαθούν έντεχνα να διαταράξουν οι συγχωριανοί που τον συναντούν κατά την πορεία του από τη βρύση προς το σπίτι, με κάθε είδους πειράγματα.

 

Μάλιστα, στον κλήδονα το αμίλητο νερό ενισχύεται μαγικά με το κόκκινο πανί, με το οποίο σκεπάζουν το δοχείο που το τοποθετούν. Χρήση αμίλητου νερού, πάντα από πηγή ή βρύση, μαρτυρείται και σε διάφορες μαγικές συνταγές της ελληνικής χειρόγραφης μαγικής παράδοσης. Κάποτε μάλιστα, για να ενισχυθεί η δύναμή του, το αμίλητο νερό πρέπει να προέρχεται από τρεις βρύσες ή τρία πηγάδια, και να μείνει την παραμονή της τέλεσης του εθίμου στα άστρα, που με το φως τους ενισχύουν την υπερφυσική δύναμή του, όπως συνέβαινε στα έθιμα των Ρωμιών της Πόλης. Στη Λέσβο μάλιστα, το αμίλητο νερό προερχόταν από την θάλασσα, και μάλιστα έπρεπε να προέρχεται από σαράντα κύματα.

 

Αμίλητο νερό έπαιρναν στο σπίτι και στα διαβατήρια και ευετηρικά λαϊκά έθιμα της Πρωτοχρονιάς. Στους Μικρασιάτες μάλιστα ο αρχηγός της οικογένειας έπαιρνε το πρωί της Πρωτοχρονιάς το αμίλητο νερό, και με αυτό στα χέρια έκανε ποδαρικό στο σπίτι του. Κατόπιν έχυναν το μαγικά ενισχυμένο αυτό νερό μέσα στο σπίτι ή στο κατώφλι, πιστεύοντας συνειρμικά ότι με παρόμοιο τρόπο θα έτρεχαν άφθονα τα αγαθά και τα πλούτη στο σπίτι, σε όλη τη χρονιά που άρχιζε. Στο Σιτοχώρι των Σερρών η όλη τελετουργία γίνεται την δεύτερη μέρα του χρόνου, και μαζί με το νερό παίρνουν από την πηγή ή την βρύση και μια πέτρα με μούσκλια, μια «μαλλιαρή πέτρα», ώστε να εξασφαλιστεί στο σπιτικό σταθερότητα, υγεία και ευτυχία. Οι Σαρακατσάνοι έπαιρναν το αμίλητο νερό τα Χριστούγεννα, ενώ οι κάτοικοι των Φαράσων της Καππαδοκίας έκαναν παρόμοια τελετουργία κατά τα Φώτα, και οι παλαιοί Αθηναίοι κατά την 1^η Μαρτίου, οπότε εθιμικά και ευετηρικά καλωσόριζαν την άνοιξη.

 

Την Πρωτομαγιά έπαιρναν αμίλητο νερό σε χωριά του νομού Πέλλας, ενώ της Αναλήψεως έπαιρναν θαλασσινό αμίλητο νερό στον Πολιχνίτο της Λέσβου. Σε ορισμένες περιοχές, αμίλητο νερό χρησιμοποιούσαν και στην τέλεση ορισμένων μαγικών καταδέσμων και επωδών, ενώ στη Μεσσηνία χρησιμοποιούσαν αμίλητο νερό για το πιάσιμο του προζυμιού και το ζύμωμα των ψωμιών του γάμου. Στο Σκαλοχώρι Βοΐου με αμίλητο νερό πότιζαν τελετουργικά τα λίγα στάχυα που άφηναν αθέριστα στο χωράφι, μετά την ολοκλήρωση του θερισμού. Τέλος, αμίλητο νερό χρησιμοποιούσαν σε μαγικό έθιμο της αποδημίας, που αποσκοπούσε στην εξασφάλιση καλού ταξιδιού και ανάλογης τύχης στον ξενιτεμένο. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις είναι η τήρηση της τελετουργικής σιωπής που ενδυναμώνει το νερό και το κάνει μαγικά και υπερφυσικά αποτελεσματικό, σύμφωνα με μια πανάρχαιη αντίληψη για τη δύναμη της σιωπής, που απηχείται σε πολλές αντίστοιχες αναφορές αρχαίων ελληνικών και λατινικών πηγών.

 

Πηγή: https://www.dogma.gr/dialogos/teletourgies-tou-nerou-stin-elliniki-laiki-ethimotaksia

 

 

Ο Μήνας Σεπτέμβριος στην Ελληνική παράδοση

 

Ο Μήνας Σεπτέμβριος στην Ελληνική παράδοση

 

Οι 12 μήνες της Αλκης Κυριακίδου- Νέστορος

 Ο Σεπτέμβρης είναι ο ένατος μήνας του χρόνου. Το όνομά του, όμως, σημαίνει έβδομος, από το λατινικό septem= εφτά. Ήταν έβδομος ο Σεπτέμβρης, όταν το έτος των Ρωμαίων άρχιζε από τον Μάρτη· πριν δηλαδή καθιερωθεί ως πρωτοχρονιά η 1ηΙανουαρίου. Η 1ηΣεπτεμβρίου ήταν επίσης για τους Ρωμαίους η τρίτη πρωτοχρονιά (εκτός από την 1ηΜαρτίου), η οποία μάλιστα διατηρήθηκε και στο Βυζάντιο και είναι ακόμη, όπως ξέρουμε, η αρχή του εκκλησιαστικού έτους.

Την 1η Σεπτεμβρίου οι Ρωμαίοι την ονόμαζαν indictio (= ινδικτιώνα). Η λέξη αποδόθηκε στα ελληνικά με τον όρο επινέμησις και σημαίνει κατανομή των φόρων. Ινδικτιώνα δεν σημαίνει μόνο κατανομή των φόρων, αλλά είναι και ένας τρόπος υπολογισμού του χρόνου για την εκκλησιαστική χρονολόγηση. Η κάθε ινδικτιώνα αποτελεί έναν κύκλο δεκαπέντε χρόνων. Σε τι αντιστοιχεί αυτός ο κύκλος; Δεν συμφωνεί με τους κύκλους του Ηλίου, ούτε με τους κύκλους της Σελήνης.

Γιατί λοιπόν μετρούν το χρόνο ανά δέκα πέντε; Το ερώτημα αυτό απασχόλησε, φαίνεται και τους εκκλησιαστικούς ερμηνευτές. Στο συναξαριστή (αυτός που γράφει τους βίους των Αγίων) του Νικόδημου υπάρχει η ακόλουθη εξήγηση: «ότι η αιτία του να ανεβαίνει η ινδικτιώνα έως εις τας δεκαπέντε, είναι η εναλλαγή των ανθρωπίνων ηλικιών· κατά δεκαπέντε γάρ χρόνους αλλάττουν οι άνθρωποι μεγάλας εναλλαγάς. Διότι εις τους δεκαπέντε χρόνους αρχίζει ο άνθρωπος να τριχώνει· εις τους δις δεκαπέντε λαμβάνει το τέλειον της ηλικίας· εις τους τετράκις δεκαπέντε γίνεται λευκογενής· εις τους πεντάκις δεκαπέντε γίνεται ο άνθρωπος γέρων· και εις τους εξάκις δεκαπέντε γίνεται ο άνθρωπος εσχατόγερος».

Το Σεπτέμβρη όλες οι σοδειές έχουν πια συγκεντρωθεί. Γιαυτό και το κράτος μπορεί τώρα να κατανείμει τους φόρους στους υπηκόους ανάλογα με την παραγωγή που είχε ο καθένας. To Σεπτέμβρη αρχίζει η προετοιμασία της σποράς και παλιότερα γίνονταν οι αγροτικές συμβάσεις και τα ταξίδια των ναυτικών.

Σε πολλά μέρη της Ελλάδας η 1η Σεπτεμβρίου ονομάστηκε και ονομάζεται Αρκιχρονιά ενώ η παραμονή της, η 31η Αυγούστου Κλειδοχρονιά, γιατί κλειδώνει ο παλιός ο χρόνος καιξεκλειδώνει ο καινούργιος. Με την αρχή του καινούργιου πιστεύουνε πως ο άγγελος απογράφει τις ψυχές που θα πεθάνουνε μέσα στη χρονιά· γι’αυτό και η 1η Σεπτέμβρη λέγεται σε πολλά μέρη του χρονογράφου.

Τα έθιμα που συνδέονται με τα περάσματα (πέρασμα από κάτι που τελειώνει σε κάτι καινούργιο που αρχίζει) ονομάζονται στη Λαογραφία «διαβατήρια έθιμα». Ας δούμε ποια είναι αυτά που εντοπίζονται στην πρωτοχρονιά του Σεπτέμβρη.

Στη Χώρα της Κώ το βράδυ της παραμονής αστρονομούν,[...] Στην Σωζόπολη της Ανατολικής Θράκης την ημέρα αυτή το πρωί ράντιζαν ο καθένας με αγιασμό το σπίτι του, τα αμπέλια του και τα δίχτυα τους οι ψαράδες για να βλογηθούν και να δώσουν πολλά ψάρια. Τα διαβατήρια έθιμα, συνεπώς, αποσκοπούν στο να εξασφαλιστεί η ευημερία για την καινούργια εποχή που τώρα αρχίζει.

Η σημαντικότερη γιορτή του Σεπτέμβρη είναι η 14 του μήνα, του Σταυρού (ο μήνας λέγεται και Σταυριάτης, Σταυρός και η 1η του μήνα Πρωτοσταυριά). Την ημέρα αυτή έχουμε την φθινοπωρινή ισημερία και είναι σημαντικό χρονικό όριο για τις δουλειές των Ελλήνων χωρικών (γεωργών και ναυτικών).

Με τη γιορτή του Σταυρού στους περισσότερους ελληνικούς τόπους συνδέεται η προετοιμασία του σπόρου που θα ξαναγονιμοποιήσει στη γη. «Ηρθε Σταυρός, σταύρωνε και σπέρνε» λένε στο χωριό Δρυμός. Τότε κατεβάζουν το σταυρό των σταχυών, που το είχαν πλέξει με τα τελευταία στάχυα του θερισμού, τρίβουνε τα στάχυα και πηγαίνουνε τους σπόρους εκείνους μαζί με άλλους στην εκκλησιά. Το ίδιο κάνουνε και στη Νάξο.

Μια άλλη συνήθεια είναι να αναπιάνουν, όπως λένε, την ημέρα αυτή το προζύμι της χρονιάς. Στο χωριό Αργυράδες της Κέρκυρας οι γυναίκες παίρνουν ένα κλωνάρι βασιλικό από την εκκλησία και κάθε μια το πηγαίνει σπίτι, παίρνει αμίλητη νερό από το πηγάδι, και σε μια καδίνα παστρικιά σαν κουφέτο βάζει το αμίλητο νερό, αλεύρι, το κλωνάρι του βασιλικού, με μια ξύλινη κουτάλα το ανακατεύει, το κάνει ένα λείο μείγμα, μετά το πλάθει, το αφήνει να φουσκώσει, χωρίς καθόλου προζύμι. Αυτό το αποδίδουν στη θαυματουργή επίδραση του σταυρολούλουδου (βασιλικού) που φύτρωσε σύμφωνα με την παράδοση, στο μέρος που είχανε παραχώσει οι άπιστοι τον Τίμιο Σταυρό, και μοσχοβόλησε όλος ο κόσμος.[...]

Η γιορτή της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού είναι επίσης το χρονικό όριο για να δέσουν τα καράβια τους οι ναυτικοί.

Τέλος πρέπει να αναφέρουμε το πλέον γνωστό περιεχόμενο αυτού του μήνα: Τον Τρύγο. Η γιορτή του κρασιού είναι σήμερα από τις πιο γνωστές τουριστικές ατραξιόν των αμπελουργικών περιοχών.

Αλλωστε ο Σεπτέμβρης είναι γνωστός σαν Τρυγητής Τρυγομηνάς και Πετμεζάς. Στον τρύγο χρειάζεται μεγάλη προσοχή να μη «βασκαθούν» τα σταφύλια. Δεν τρυγούν Τρίτη και Παρασκευή, φροντίζουν να μη τελειώσουν Σάββατο και δεν δουλεύουν τις αργίες να μη τους τιμωρήσει ο Άγιος (8 Σεπτεμβρίου Γενέθλιο της Θεοτόκου, 26 του Σεπτέμβρη του Ιωάννη του Θεολόγου-τον λένε άγιο Γιάννη Ταλαρά ή Καλαθά).

Μπλε Υπερπανσέληνος: Έρχεται την Τετάρτη το μεγαλύτερο και φωτεινότερο φεγγάρι του 2023

 

Μπλε Υπερπανσέληνος: Έρχεται την Τετάρτη το μεγαλύτερο και φωτεινότερο φεγγάρι του 2023

 

Το σπάνιο φαινόμενο της "Μπλε Υπερπανσελήνου", που θα παρακολουθήσουμε σήμερα Τετάρτη, συμβαίνει κάθε 2 ή 3 χρόνια

Την Τετάρτη 30 Αυγούστου ο νυκτερινός ουρανός θα λάμψει από τη μεγαλύτερη και φωτεινότερη πανσέληνο του 2023. Ονομάζεται "Μπλε Υπερπανσέληνος".

Αξίζει να σημειώσουμε ότι υπάρχουν δύο τύποι μπλε φεγγαριού. Η "Μπλε Υπερπανσέληνος" του Αυγούστου ανήκει στην πρώτη κατηγορία(Ημερολογιακό Μπλε Φεγγάρι), όπου έχουμε δύο πανσελήνους μέσα στον ίδιο μήνα. Αυτό συμβαίνει περίπου κάθε δύο ή τρία χρόνια καθώς μια νέα πανσέληνος ανατέλλει κάθε 29,5 ημέρες. Το επόμενο μπλε φεγγάρι θα το δούμε στις 31 Μαΐου 2026, σύμφωνα με τον ιστότοπο timeanddate.

Σύμφωνα με τον ιστότοπο LiveScience, ο δεύτερος τύπος "Μπλε Υπερπανσέληνος", που ονομάζεται (εποχιακό μπλε φεγγάρι), περιγράφει την τρίτη πανσέληνο από τις τέσσερις κατά τη διάρκεια μιας αστρονομικής περιόδου. Αυτό συμβαίνει όταν ένα ημερολογιακό έτος έχει 13 πανσέληνους αντί για 12. Το επόμενο εποχιακό μπλε φεγγάρι, το οποίο επίσης συμβαίνει κάθε δύο ή τρία χρόνια, θα ανατείλει στις 19 Αυγούστου 2024.

Ο όρος "υπερπανσέληνος" συμβαίνει όταν η Σελήνη βρίσκεται στο πλησιέστερο σημείο της τροχιάς της γύρω από τη Γη. Η τροχιά του φεγγαριού γύρω από τη Γη είναι ελλειπτική, οπότε κάθε μήνα φτάνει σε ένα κοντινότερο σημείο (περίγειο) και ένα πιο μακρινό (απόγειο). Το φεγγάρι που βρίσκεται στο περίγειο ή εντός 90% του περιγείου σε ένα δεδομένο μήνα, ονομάζεται υπερ-σελήνη, σύμφωνα με τον Φρεντ Έσπενακ, αστρονόμο και πρώην υπολογιστή εκλείψεων της NASA.

Η δεύτερη πανσέληνος του Αυγούστου είναι η τρίτη και πλησιέστερη από τις τέσσερις υπερπανσέληνους του 2023. Σε απόσταση 357.344 χιλιομέτρων από τη Γη, θα είναι η μεγαλύτερη και φωτεινότερη υπερπανσέληνος του 2023.

Η επόμενη πανσέληνος, το "Φεγγάρι του Θερισμού" όπως είναι γνωστή, θα ανατείλει στις 29 Σεπτεμβρίου. Εκτός του ότι είναι μία από τις πιο γνωστές πανσελήνους του έτους, είναι και η τελευταία υπερπανσέληνος του 2023.

Πηγή  :  thetoc. gr