Άη Γιάννης καλοκαιρινός

 

 

Η γιορτή του Κλήδονα είναι μια από τις αρχαιότερες παραδοσιακές γιορτές της ελληνικής υπαίθρου. Έχει τις ρίζες της βαθιά μέσα στους αιώνες, στην πυρολατρεία, τον παγανισμό και τις ειδωλολατρικές τελετουργίες κάθαρσης.

Συνδέεται με την ανάγκη του ανθρώπου να εξαγνιστεί, να γνωρίσει το μέλλον και το πεπρωμένο του. Η λέξη «κλήδων» ή «κλείδων» σημαίνει μαντεία ή προφητεία και προέρχεται από τις λέξεις κληηδών – κλεηδών – κληδόνα, τις οποίες συναντούμε στους ποιητές των αρχαϊκών χρόνων Όμηρο και Ησίοδο. Οι λέξεις αυτές είναι συνώνυμες με τις λέξεις οιωνός (θεϊκό σημάδι), χρησμός, μαντεία, προφητεία, θεϊκός λόγος, φήμη ή φωνή.

 

Ο προχριστιανικός κόσμος έδινε μεγάλη σημασία στη μαντική, την προφητεία και την ερμηνεία των ονείρων. Η μαντική συνδεόταν σχεδόν πάντα με κάποιο φυσικό στοιχείο, όπως το νερό και το πυρ, καθόσον οι άνθρωποι πίστευαν πως τα στοιχεία αυτά εξάγνιζαν τις ψυχές τους ή φανέρωναν σε αυτούς τα μελλούμενα. Η λέξη «κλήδων» εκφράζει την πίστη ότι το νερό έχει μαντικές ιδιότητες, εκτός από την ανάνηψη και την πνευματική εγρήγορση που προσδίδει στον άνθρωπο.

 

Οι αρχαίοι έλληνες πίστευαν ότι ορισμένες πηγές ήταν ιερές, ότι τις προστάτευαν οι θεοί και τις φύλασσαν οι νύμφες, οι νεράιδες. Ανάλογες αντιλήψεις διατηρούνται και σήμερα καθόσον πιστεύουμε ότι το αγίασμα ορισμένων παρεκκλησίων ή ο αγιασμός του ύδατος στις τελετές της Εκκλησίας μας έχουν θεραπευτικές και καθαρτικές ιδιότητες.

 

Εκτός από το νερό που ήταν βασικό στοιχείο της τελετουργίας, οι άνθρωποι άναβαν φωτιές και χόρευαν γύρω από αυτές, επειδή πίστευαν πως η φωτιά έχει καθαρτικές ιδιότητες και εξαγνίζει τους πιστούς από τα σφάλματά τους ή τους προστατεύει από διάφορες ασθένειες (η πίστη στο «καθαρτήριο πυρ»).

 

Το έθιμο του Κλήδονα εκφράζει την αγωνία του ανθρώπου και την ανάγκη να μαντέψει και να γνωρίσει το μέλλον του ή να πάρει κάποιες προφυλάξεις από ασθένειες και έτσι να ξεφύγει από την αβεβαιότητα της ύπαρξής του. Πολλές ειδωλολατρικές συνήθειες και αντιλήψεις αφομοιώθηκαν από τον Χριστιανισμό και ενσωματώθηκαν σε χριστιανικές εορτές. Ανάλογο συμβαίνει και με το έθιμο του Κλήδονα, το οποίο συνδέθηκε με την εορτή των γενεθλίων του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου στις 24 Ιουνίου.

 

Η λαϊκή φράση: «Ανοίξετε τον Κλήδονα στου Αη Γιαννιού τη χάρη» μαρτυρεί την αφομοίωση αυτή. Από την Αγία Γραφή γνωρίζουμε, εξάλλου, ότι ο Άγιος Ιωάννης ήταν ο τελευταίος προφήτης του Ιουδαϊσμού, ο οποίος κήρυττε την έλευση του Ιησού Χριστού, για αυτό και αποκαλείται Πρόδρομος. Το έθιμο συνδέθηκε με τη εορτή της γέννησης του Αγίου Ιωάννου κατά μια εκδοχή επειδή ο Άγιος Ιωάννης ήταν προφήτης, ενώ κατά μία άλλη εκδοχή, επειδή ο Ζαχαρίας, ο πατέρας του Αγίου, δεν μπορούσε να μιλήσει μέχρι τη γέννηση του παιδιού του.

Ιδιαίτερα, η γιορτή του Κλήδονα συνδέεται με την αγωνία των κοριτσιών να γνωρίσουν ποιος θα είναι ο σύντροφος της ζωής τους. Σύμφωνα με το έθιμο του Κλήδονα, τα νεαρά κορίτσια έριχναν ένα συμβολικό αντικείμενο μέσα σε μια υδρία (στάμνα), που περιείχε το "αμίλητο νερό" της ιερής πηγής, και άφηναν τη στάμνα με το αμίλητο νερό και τα συμβολικά αντικείμενα στο ύπαιθρο όλη τη νύχτα. Με τον χορό γύρω από τις φωτιές επεδίωκαν τον εξαγνισμό και συνάμα παρακαλούσαν τον θεό προστάτη της πηγής να αποκαλύψει την άλλη μέρα ποιος θα ήταν ο μελλοντικός σύντροφος στη ζωή τους.

Προς απάντηση στο ερώτημα: τι συμβολίζουν σήμερα οι φωτιές και το «αμίλητο νερό» του εθίμου του Κλήδονα, παραθέτουμε κάποιες κρητικές μαντινάδες:

«Με τση φωτιές του Αϊ-Γιαννιού είδα την ομορφιά σου,
κ' είπα να πέσω να καώ μέσα στην αγκαλιά σου.»

«Του Κλήδονα τα μυστικά κανείς δεν τα κατέχει,
μόνο τ' αμίλητο νερό που στο κουρούπι έχει».

«Μες στο σταμνί του Κλήδονα δυο κερασάκια βάνω
να δω αν βγουν αληθινά τα όνειρα που κάνω.»

 

Γάμος, προίκα, ένας "καλός" γαμπρός, είναι ζητήματα πάντα διαχρονικά! Τα δύο πρώτα αφορούσαν κυρίως τους γονείς και συγκεκριμένα τον πατέρα της ενδιαφερόμενης κοπέλας. Η αγωνία για το τελευταίο όμως, ήταν η αιτία που ξαγρυπνούσαν οι νεαρές κοπέλες της οικογένειας. Μια μικρή παύση στην αγωνία αυτή έδιναν μέχρι και τις προηγούμενες δεκαετίες τα κορίτσια της Λευκίμης κάθε φορά που το ημερολόγιο έδειχνε 24 Ιουνίου, με την αναβίωση του εθίμου του Άη Γιαννιού του καλοκαιρινού. Κάθε παραμονή λοιπόν, των γενεθλίων του Αγίου Ιωάννη του Πρόδρομου, παρέες κοριτσιών μαζεύονταν στις γειτονιές για να ξεκινήσει η διαδικασία πρόβλεψης του γαμπρού.

 

Το τελετουργικό είχε ως εξής: Κάθε κοπέλα έβγαζε μια από τις πιάστρες που φορούσε στα μαλλιά της και την έριχνε σ’ ένα δοχείο γεμάτο νερό. Το δοχείο αυτό έπρεπε να μείνει όλο το βράδυ κάτω από μια τριανταφυλλιά. Όταν πια ξημέρωνε, κάθε κορίτσι έπαιρνε από το δοχείο τυχαία, μια πιάστρα και την φορούσε πάλι στα μαλλιά της. Παράλληλα έπινε μια γουλιά νερό από το δοχείο, την οποία κρατούσε στο στόμα της μέχρι το τέλος της διαδικασίας, έτσι ώστε να μην μπορεί να μιλήσει. Στη συνέχεια, οι παρέες των κοριτσιών πήγαιναν σε κάποιο σταυροδρόμι του χωριού. Από εκεί η καθεμια, έπαιρνε διαφορετικό δρόμο. Το τελετουργικό τελείωνε όταν η κοπέλα άκουγε κατά τη διάρκεια της πορείας της, στον συγκεκριμένο δρόμο, ένα ανδρικό όνομα, το οποίο σύμφωνα με την παράδοση έμελε να είναι και το όνομα του μελλοντικού της συζύγου. Τη στιγμή που άκουγε το όνομα, έφτυνε και το νερό που κρατούσε στο στόμα της.

 

Από τη μαρτυρία της κυρίας Δήμητρας Μόκουτζια- Σπύρου

 

Πηγή: e-evros.gr

 

 

 

 

Το σπερβέρι

 

 

Πολύχρωμο κεντητό σπερβέρι με φυτικά θέματα, ανθοδοχεία και παγώνια, ένα από τα λίγα σωζόμενα πλήρη δείγματα του είδους. Ρόδος, 17ος-18ος αι. Ύψος 4 μ., περίμετρος της κάτω παρυφής 10 μ. Δωρεά Eλένης Σταθάτου (ΓΕ 7650)

 

Το σπερβέρι είναι ένας χορός της Ρόδου και των Δωδεκανήσων που είναι πολύ γνωστός στους χορευτές των παραδοσιακών συγκροτημάτων. Λίγοι όμως ξέρουν οτι συνδέεται με την προετοιμασία της νυφικής παστάδας…

 

Όπως μας γράφει ο Α. Βρόντης, «Το σπερβέρι είναι ένα είδος κουνουπιέρας από φαντό πανί με κεντήματα ωραία στο εμπρός μέρος όπου είναι το άνοιγμα και προπάντων στις πόρτες. Η τελετή του στολίσματος του σπερβεριού γίνεται με περισσοτέραν διάθεση στην Ασκληπιό. Σαν ποκρεμάσουν το σπερβέρι πάει απ’ έξω που το κρεβάτι, πάνω στον πάγκο, ένας γέρος και μια γρηά και σκεπασμένοι τάχα μ’ ένα ψιλό σεντόνι κάμνουν αναπαράσταση των όσων μέλλουν να εξελιχθούν στο νυφικό κρεβάτι. Ο κανακιστής στην Κρεμαστή την ώρα που κρεμούν το σπερβέρι τραγουδά: «Εστολίστην το σπερβέρι, λάμπει σαν το περιστέρι…». Στο τέλος κάθε στροφής για να ξεκουραστεί ο κανακιστής φωνάζει: «Κάνετε Μοναχικό, νά ‘ρτη στον νου μου τι να πω». Κι οι νέοι χορεύουν τον Μοναχικό, ένα είδος χορού που έχει τις κινήσεις της Σούστας αλλά τον χορεύουν ένας ένας.»

 

Το σπερβέρι λοιπόν, το είχε υφάνει η νύφη στον αργαλειό και μετά το κεντούσε και προοριζόταν για να στολίσει το κρεβάτι του γάμου. Το έπαιρναν δυο- τρεις κόρες ή παλικάρια για να το στολίσουν. Έπρεπε να το στολίσουν και να το κατεβάσουν εφτά φορές, ενώ τα όργανα έπαιζαν και οι τραγουδιστάδες τραγουδούσαν:

 

Να ‘ν’ η ώρα η καλή κι’ η ώρα του Χριστού,

ώρα του Χριστού και της Παναγιάς.

Κι’ ο Χριστός περνά και παντού ρωτά:

-Που ‘ν’ ο νιός παστός, να τον δω και ‘γω;

Να τον δω και ‘γω να του ευχηθώ,

Με πολλές ευχές για πολλές χαρές…

 

Εστολί-, βρ’ αμάν-αμάν-αμάν, εστολίσαν το σπερβέρι
Εστολίσαν το σπερβέρι, άσπρο σαν το περιστέρι
Γύρω τριγύ-, βρ’ αμάν-αμάν-αμάν, γύρω τριγύρω κεντητό
Γύρω τριγύρω κεντητό, στη μέση έχει το σταυρό
Στη μέση έ-, βρ’ αμάν-αμάν-αμάν, στη μέση έχει το σταυρό
Στη μέση έχει το σταυρό και στην κορφή χρυσόν αητό
Στη Βενετιά, βρ’ αμάν-αμάν-αμάν, στη Βενετιά το υφάνασι
Στη Βενετιά το υφάνασι, στην Πόλη το κεντήσασι
Στη Ρόδο το, βρ’ αμάν-αμάν-αμάν, στη Ρόδο το στολίσασι
Στη Ρόδο το στολίσασι, παπάδες το βλοήσασι

Σπερβέρι απο το Victoria and Albert Museum πηγη

 

 

Πηγή: greekcultureellinikospolitismos.wordpress.com

ΙΟΥΝΙΟΣ. «Αρχές τού θεριστή, τού δρεπανιού μας ή γιορτή».

 

ΙΟΥΝΙΟΣ. «Αρχές τού θεριστή, τού δρεπανιού μας ή γιορτή».

«Θέρος, τρύγος, πόλεμος, αποσταμό δεν έχουν».

 

 Στις 21 Ιουνίου έχουμε το  θερινό ηλιοστάσιο. Ο Ιούνιος  αντιστοιχεί με το τέλος του αρχαίου ελληνικού μήνα Θαργηλίωνα και με τις αρχές  του Σκιροφορίωνα. Είναι ο μήνας του θερισμού και πολλών άλλων γεωργικών εργασιών. Έχει πολλές ονομασίες, από τις οποίες η πιο διαδεδομένη είναι «θεριστής» που προέρχεται από τον θερισμό των σιτηρών. Επίσης Πρωτόλης ή Πρωτογιούλης, δηλ. πρώτος μήνας και αρχή του καλοκαιριού, Αλυθτσατσής (Κάλυμνος), Ρινιαστής (Πάρος), Ορνιαστής (Άνδρος), Λιοτρόπης, Κερασάρης (Γρεβενά) & Κερασινός (Πόντος), γιατί τότε ωριμάζουν τα κεράσια.

  ΕΘΙΜΑ-ΠΡΟΛΗΨΕΙΣ:

               ΤΟΥ ΘΕΡΙΣΜΟΥ: Στο Δρυμό θεσ/κης & αλλού, το πρώτο δεμάτι σταχυών που δένουν, το στήνουν όρθιο και το προσκυνούν, ενώ ο νοικοκύρης ρίχνει νομίσματα.

               Στη Σκύρο σαν αποθερίσουν, αφήνουν δύο λημάρια αποθέρι στο χωράφι άθερα, για χαρά του χωραφιού και για να φάνε τα πουλιά και τα αγρίμια.

               Στο Μανιάκι Πυλίας αφήνουν ένα κομμάτι αθέριστο και λένε ότι είναι τα γένια του νοικοκύρη, τον οποίο σηκώνουν στα χέρια ψηλά & τον αφήνουν να πατήσει στη γη, μόνο αν τάξει στους θεριστές κρασί και κότα.

               Στην Κάρπαθο χαράσσουν με το δρεπάνι ένα κύκλο, που περιλαμβάνει τα τελευταία στάχυα. Στον κύκλο μπαίνει η νεαρότερη θερίστρια, σταυροκοπιέται και πετάει επάνω το δρεπάνι της φωνάζοντας: «Και του χρόνου, καλαλωνεμένα, καλοφαωμένα, καλοπρουκισμένα!»

  

               ΤΟ ΤΖΙΤΖΙΡΟΚΛΙΚΟ (Νέο Σούλι Σερρών) Η λέξη είναι σύνθετη από το τζίτζιρας (= τζίτζικας) και το κλίκι (= τσουρέκι, το κικλίσκιον των Βυζαντινών). Το ζύμωναν, τον Ιούνιο με Ιούλιο, με το πρώτο αλεύρι από την καινούργια σοδειά σιταριού. Ήταν ένα μικρό καρβέλι, βάρους ενός κιλού περίπου, με μια τρύπα στη μέση, όπου έβαζαν ένα κλωνάρι βασιλικό. Το πήγαιναν στη βρύση της γειτονιάς, στο «σουλ’ ναρ», και πριν το τοποθετήσουν κάτω από τη βρύση, απ’ το «λουλά», έκοβαν βιαστικά, μικροί μεγάλοι, από ένα κομμάτι. Παράλληλα ακουγόταν και η ευχή: «όπως τρέχ’ του νιρό, να τρέχ’ κι του μπιρικέτ’ ». Ό,τι απέμενε, το άφηναν στη μια εσοχή της βρύσης, για να το φάει ο τζίτζικας το χειμώνα.

 ΕΡΓΑΣΙΕΣ:

               Θερίζουν σιτάρια, κριθάρια, όσπρια, σανά.

               Ποτίζουν & σκαλίζουν τα χωράφια.

               Φυτεύονται σπανάκια, φασόλια, κουνουπίδια.

               «Χαρακώνουν» τ’ αμπέλια. Καταπολεμούν τις ασθένειες τους.

               Μάζεμα ντομάτας, μελιτζάνας, πιπεριάς, κολοκυθιάς.

               Μεταφορά κυψελών στο θυμάρι.

               Απογαλακτισμός των ζώων, που είναι 3 μηνών.

               Πρώιμο ζευγάρωμα προβάτων.

 «Μη σε γελάσει ο βάτραχος και το χελιδονάκι, αν δε λαλήσει ο τζίτζικας, δεν είν' καλοκαιράκι».

Πηγή : laikiparadosi.blogspot.com