Έθιμα για τον θαυματουργό Άη Γιώργη

Γράφει ο π. Ηλίας Μάκος

 

Πολλά έθιμα διασώζονται σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, που έχουν σχέση με τον θαυματουργό Άγιο Γεώργιο. Ο Άη Γιώργης είναι συνδεδεμένος με τα ήθη των Ελλήνων.

Νικητής των πειρασμών του κόσμου, ήρθε μιμητής του αναστημένου Κυρίου, να αναδειχθεί και νικητής στο μαρτύριο. Τα φρικτά βασανιστήρια, το μαστίγιο, ο τροχός, ο λάκκος με ασβέστη δεν έκαμψαν το γενναίο φρόνημά του. Έμεινε πιστός μέχρι θανάτου και γι' αυτό αναδείχθηκε τροπαιοφόρος και μεγαλομάρτυρας του Χριστού και της νικηφόρου Ανάστασής Του.

 

ΤΑ ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΑΗ ΓΙΩΡΓΗ

Εκτός από το ότι είναι προστάτης του Στρατού Ξηράς, αφού υπήρξε αξιωματικός των Ρωμαίων με λαμπρή σταδιοδρομία, υπάρχουν έθιμα, που έχουν να κάνουν με το θρύλο του φόνου του δράκοντα και την προστασία της βασιλοπούλας.

Αλλά και έθιμα, που σχετίζονται με τους γεωργούς και τους κτηνοτρόφους και ειδικά τους Σαρακατσαναίους.

Στην πλατεία κάποιων χωριών, κυρίως στη Θράκη και στη Μακεδονία, οι κάτοικοι βάζουν ένα ομοίωμα δράκου, το οποίο σκοτώνει ο Άγιος Γεώργιος, που αναπαριστά συνήθως ένας νεαρός, που καταφθάνει με λευκό άλογο.

Αλλού, όπως στη Λήμνο, γίνονται ιπποδρομίες προς τιμή του αγίου.

Την περίοδο της εορτής του οι γεωργοί αρχίζουν να σπέρνουν.

Μάλιστα ανήμερα του Αγίου Γεωργίου αγιάζουν τα χωράφια τους, ενώ στήνουν και χορούς.

Μάλιστα συνδυάζουν το όνομά του Γεώργιος με το «γεώργιο», δηλαδή την καλλιέργεια.

Οι Σαρακατσαναίοι κτηνοτρόφοι, σφάζουν για την εορτή του το καλύτερο μαύρο κριάρι της στάνης τους. Μάλιστα κάνουν και αυτοί αγιασμό, γιατί είναι η εποχή που αφήνουν τα χειμαδιά και ανεβαίνουν στα βουνά.

 

ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΑΝΤΗΛΑΣ

Ανήμερα της εορτής του αγίου Γεωργίου αναβιώνει στο Καστράκι Καλαμπάκας το έθιμο των μαντηλιών, με επίκεντρο το εξωκλήσι του Άη Γιώργη του Μαντηλά.

Κάτοικοι του χωριού, της περιοχής, αλλά και επισκέπτες από όλη την Ελλάδα, τιμούν τον Άγιο προσφέροντας ένα μαντήλι και παίρνουν ένα κομμάτι ως φυλακτό από τα προηγούμενα μαντήλια, που έμειναν στο ερειπωμένο μοναστήρι.

Τα κατεβάζουν ορειβάτες και όσοι καταφέρνουν να σκαρφαλώσουν εκεί ψηλά, που είναι μια δύσκολη και ενίοτε επικίνδυνη ανάβαση, ενώ την ίδια στιγμή ανεβάζουν τα καινούργια μαντήλια.

Ταυτόχρονα με το ανεβοκατέβασμα των μαντηλιών τελείται η Θεία Λειτουργία στο μικρό εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου.

Το έθιμο ξεκίνησε από πολύ παλιά όταν ένας Τούρκος στρατιώτης, έκοβε δέντρα στο δασάκι του Αγίου Γεωργίου, που υπήρχε κάτω από το ομώνυμο ασκητήριο.

Κατά τη διάρκεια της κοπής, ένας κορμός τον καταπλάκωσε, με αποτέλεσμα να τραυματιστεί σοβαρά. Τότε η γυναίκα του Τούρκου, έβγαλε το μαντήλι της (φερεντζέ) και το «έταξε» (χάρισε) στον Άγιο για να γιάνει τον άντρα της. Αμέσως ένας κάτοικος του Καστρακίου ανέβασε το μαντήλι στο μοναστήρι και ο Τούρκος συνήλθε.

 

ΟΙ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΕΣ ΚΑΒΑΛΑΡΗΔΕΣ ΤΗΣ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ

Ο μεγαλομάρτυρας Άγιος Γεώργιος ο Τροπαιοφόρος αποτελεί γόνο της μικρασιατικής γης και συγκεκριμένα της Καππαδοκίας. Γι' αυτό άλλωστε τιμώνταν ιδιαίτερα στη Μικρά Ασία, τον ευλαβούνται ακόμη και σήμερα Μουσουλμάνοι, και κατ' επέκταση στις περιοχές όπου εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες στη μητροπολιτική Ελλάδα.

Οι πιο γνωστοί ναοί του Αγίου Γεωργίου στη Μικρά Ασία ήταν της Σμύρνης, της Προύσας, των Κυδωνιών και της Νεάπολης της Καππαδοκίας.

Στην πατρίδα του Αγίου Γεωργίου, την Καππαδοκία, συναντούμε τις πρώτες αγιογραφίες του έφιππου Αγίου Γεωργίου, αλλά και τραγούδια που τον εξυμνούν.

Στη Νέα Σελεύκεια Θεσπρωτίας, προς το τέλος του Εσπερινού, ξεκινούν καβαλάρηδες από το ναό του Αγίου Γεωργίου, κρατώντας εικόνες (του αγίου Γεωργίου, της Αναστάσεως και άλλες) και τους ακολουθούν ιερείς και πιστοί.

Οι καβαλάρηδες του Άη-Γιώργη της Ν. Σελεύκειας είναι ένα έθιμο, που έφεραν από τον τόπο τους, το Ανεμούριο Μικράς Ασίας, πριν από 95 χρόνια, οι πρόσφυγες Μικρασιάτες.

Στη θέση του ναού του Αγίου Γεωργίου υπήρχαν παλαιότερα δύο σπίτια προσφυγικών οικογενειών. Αυτές οι οικογένειες δώρισαν τα σπίτια και έγιναν ναός. Σε ειδική προθήκη μέσα στο ναό σώζονταν μέχρι το 1979, οπότε ξέσπασε φωτιά και καταστράφηκαν.

Εξάλλου στα Σύβοτα, οι ιππείς μεταφέρουν την εικόνα του Άη-Γιώργη από τον ενοριακό ναό, που βρίσκεται στο κέντρο του χωριού, σε εξωκλήσι αφιερωμένο στον Άγιο, περίπου 7 χιλιόμετρα μακρύτερα, στη διαδρομή Πλαταριάς - Συβότων. Φτάνοντας στο παρεκκλήσι περιφέρουν την εικόνα τρεις φορές γύρω από το εκκλησάκι και μετά την παραδίδουν στον ιερέα, ο οποίος ευλογεί τους «καβαλάρηδες». Το έθιμο έρχεται από πολύ παλιά και αναβιώνει την τελευταία 20ετία, οπότε και χτίστηκε το γραφικό εξωκλήσι.

 

ΠΑΝΗΓΥΡΙ ΤΗΣ ΑΝΟΙΞΗΣ

Η εορτή του είναι η κατ' εξοχήν πανηγύρι της Άνοιξης, της χαράς, της ευφροσύνης, του θριάμβου. Αιώνες τώρα, οι Χριστιανοί φέρουν με καύχηση το όνομά του, του χτίζουν ναούς, εορτάζουν την πανένδοξη μνήμη του, πανηγυρίζουν μέσα στην αναστάσιμη χαρά τη μνήμη του.

 

Και όσοι δεν πανηγυρίζουν μόνο, αλλά και μιμούνται τον Άγιο Γεώργιο στην αρετή και στην ψυχική ανδρεία, γίνονται και αυτοί μάρτυρες της Ανάστασης του Χριστού.

 

Πηγή: romfea.gr

 

Η Ασπροβδομάδα – η εβδομάδα αμέσως μετά το Πάσχα! – Τα έθιμα

Άλλη ονομασία των ημερών είναι τα « Λαμπρόσκολα»

Την ονομάζουν και Νέα (Ανανεωτική) ή Άσπρη εβδομάδα, επηρεασμένος ίσως ο λαός μας από τα ασπροφορέματα των παπάδων που, λόγω της Ανάστασης, τα φορούν ακόμα και στις κηδείες. Ίσως πάλι να έμεινε τούτη η ονομασία από τον ασβέστη που υπάρχει παντού τούτες τις μέρες, σ΄όλες τις  αυλές και τους δρόμους, ακόμα και στους στρατώνες και διατηρούνται  ακόμα κάτασπρα και καθαρά. To Ασπροβδόμαδο, λοιπόν, είναι η εβδομάδα της  Διακαινησίμου που ακολουθεί αμέσως μετά το Πάσχα.

 

Άλλη ονομασία των ημερών είναι τα « Λαμπρόσκολα». Όλες οι μέρες είναι «σκόλες» για να ξεκουράζονται οι άνθρωποι και να «αθρωπεύουν». Ντύνονται καλύτερα, συναντάνε πολλούς συγγενείς, πηγαίνουν σε γάμους και πολλές συγκεντρώσεις.  Ύστερα πάλι σκέπτονται και φοβούνται περισσότερο αυτές τις μέρες τα γεράματα και ιδίως το άσπρισμα των μαλλιών καθώς και το άσπρο χαλάζι που αν πέσει θα καταστρέψει τα νεαρά βλαστάρια στα αμπέλια και τα χωράφια τους. Οι τσομπάνηδες πάλι σκέπτονται το όψιμο χιόνι γιατί είναι η ώρα τους να ανέβουν στα βουνά.

 

Αυτή είναι η Ασπροβδομάδα ή Νιά – βδομάδα με τις παραδόσεις της, που οι γυναίκες δεν επιτρεπόταν να κάνουν πλύση ή να καθίσουν στον αργαλειό:

 

Την Νιά  – Δευτέρα οι χοροί και ο εορτασμός συνεχίζεται στα εξωκλήσια και στα νεκροταφεία, με διάφορες τελετές συνήθως λιτανευτικές γιορτές εικόνων και περιφορές τους. Πηγαίνουν κουλούρια και τσουρέκια στο νεκροταφείο σαν ένδειξη θύμησης στους νεκρούς. Κάποιες χρονιές γιορτάζεται και του  Αη Γιωργιού η χάρη, του ιππότη αγίου με το άσπρο άλογο, από τους πιο γνωστούς και αγαπητούς που γιορτάζεται πανηγυρικά σ ολόκληρη την Ελλάδα. Ο Αϊ Γιώργης είναι ο δρακοντοκτόνος των παραμυθιών που σκοτώνει το θεριό για να γλιτώσει η βασιλοπούλα και να αφήσει, συνήθως, το νερό της πολιτείας να τρέξει. Είναι κινητή γιορτή. Αν πέσει μέσα στην Μεγαλοβδομάδα, τη μεταφέρουν την Δευτέρα της Διακαινησίμου.

 

Την Νιά – Τρίτη γιόρταζαν την μνήμη της Παναγιάς που κι αυτή χαιρόταν με την Ανάσταση του Παιδιού της. Στα Μέγαρα, την Τρίτη της Διακαινησίμου χορεύουν τον χορό της Τράτας και στην Κοζάνη, σε ένα μικρό χωριό, τη Γαλατινή, το χορό της «Ρόκας». Ο χορός της Τράτας ξαναζωντανεύει κάθε Τρίτη μέρα του Πάσχα στην πλατεία του Αγίου Ιωάννη Γαλιλαίου (Χορευταρά) από γυναίκες με τα χέρια χιαστί σχηματίζοντας κύκλο, ντυμένες με τις παραδοσιακές ενδυμασίες, και στολισμένες με όμορφα κοσμήματα. Ανήκει στους αναγνωρισμένους Ελληνικούς χορούς και χορεύεται σε χρόνο 2/4. Είναι ομαδικός χορός και αποτελείται από έξι βήματα από τα οποία τα τέσσερα προς τα δεξιά με προβολή του δεξιού ποδιού και δύο προς τα αριστερά με προβολή του αριστερού ποδιού. Τα ιστορικά και επιστημονικά τεκμηριωμένα στοιχεία που αφορούν στο χορό είναι λίγα έως ανύπαρκτα, γεγονός που κάνει τους λαογράφους και μελετητές της λαϊκής μας παράδοσης να αναφέρονται μόνο στην προφορική παράδοση. Οι απαρχές του αναμφισβήτητα βρίσκονται πίσω στο χρόνο. Πολλοί υποστηρίζουν σήμερα πως ο χορός αυτός, μιμείται τον τρόπο με τον οποίο οι ψαράδες σέρνουν τα δίχτυα (τράτα). Το κυκλικό σχήμα του χορού, η μεγαλοπρέπεια και το σοβαρό ύφος των γυναικών, ο αργός ρυθμός και ο ρυθμικός βηματισμός, η ενδυμασία και το κάλυμμα του κεφαλιού (μπόλια) καθώς και η απεικόνιση του χορευτικού αυτού σχηματισμού στην τοιχογραφία ενός τάφου στους Ρούβους της Απουλίας, Ν. Ιταλία, (μια περιοχή όπου αποίκισαν οι αρχαίοι Μεγαρείς), που χρονολογείται το 400 π.Χ., είναι στοιχεία που φανερώνουν ότι ο χορός αυτός ετελείτο κατά την αρχαιότητα.

 

Η προφορική παράδοση αναφέρει ότι ο χορός της Τράτας ανανεώθηκε και καθιερώθηκε επί Τουρκοκρατίας. Τότε οι Μεγαρίτες, στην προσπάθειά τους να διατηρήσουν αναλλοίωτα τα θρησκευτικά τους ήθη, θέλησαν να έχουν δικό τους τόπο λατρείας. Ζήτησαν λοιπόν από τον Τούρκο διοικητή να τους επιτρέψει να κτίσουν μία εκκλησία στο χώρο που σήμερα είναι το εκκλησάκι του Άη-Γιάννη. Ο Τούρκος διοικητής τους έδωσε την άδεια, με την προϋπόθεση να την τελειώσουν αυθημερόν. Τότε, οι Μεγαρίτες, μεταφέροντας τα υλικά χέρι με χέρι και εκτελώντας τη μία εργασία μετά την άλλη, με μόνο όπλο την πίστη τους και την ισχυρή θέληση τους, κατάφεραν να ολοκληρώσουν το χτίσιμο της εκκλησίας μέσα σε μία ημέρα από ανατολής μέχρι τη δύση ήλιου. Για να γιορτάσουν το γεγονός, οι κοπέλες έστησαν το χορό και πιάνοντας τα χέρια χιαστί, όπως στο χορό της Τράτας χόρεψαν όπως λέγεται στο χορό αυτό, που καθιερώθηκε να χορεύεται την Τρίτη του Πάσχα.

 

Ο Χορός της Ρόκας πάλι, στη Γαλατινή, γινόταν κατά τη δύση του ηλίου και εξέφραζε την ανάγκη των γυναικών του χωριού να εκφράσουν τις χαρές και τις λύπες τους, την θρησκευτική τους πίστη, την αγάπη στην οικογένειά τους, γενικά τα βιώματά τους και τέλος γιατί όχι, την φιλέορτη διάθεσή τους. Το έθιμο του Χορού της Ρόκας ήταν και εκτόνωση και γλέντι ιδίως μετά από έναν μακρύ χειμώνα.

 

Στην Κάρυστο την Πέμπτη της Διακαινησίμου ή την Νιά – Πέμπτη χορεύεται ο αρχέγονος χορός του κυρ – Βοριά, χορός λατρευτικός για τον εξευμενισμό του Βοριά που στην περιοχή πνέει πράγματι με μανία. Τον χορό τον «σέρνει» ο ίδιος ο ιερέας και θυμίζει τους αντίστοιχους « βαρεασμούς » των αρχαίων Ελλήνων. Ανάλογο ανοιξιάτικο έθιμο υπάρχει στη Σίφνο κατά τη διάρκεια της Αποκριάς. Την Νιά – Πέμπτη ή Πέφτη πιστεύεται ότι ο άνεμος «πέφτει» . Και ίσως με τον μαγικό χορό των προηγούμενων ημερών να μειωθεί όλο το καλοκαίρι η δύναμή του, που με τόση ένταση φυσά στα νησιά των Κυκλάδων.

 

Την Παρασκευή, της Ζωοδόχου Πηγής συνηθίζεται πανηγύρι στην εξοχή, όπου συχνά υπάρχει και αγίασμα θαυματουργό.  Η παρουσία αγιασμάτων, γνωστή από την αρχαιότητα με άλλη μορφή, έχει σχέση με τη σημασία του νερού ως εξαγνιστικού και θεραπευτικού στοιχείου. Η Παναγία εικονίζεται σαν κρήνη που χαρίζει συμβολικά το νερό της ζωής.

Κέντρο της λατρείας αυτής είναι η Κωνσταντινούπολη όπου από τα πολύ παλιά χρόνια περίπου τον 5^ο αιώνα υπήρχε άγιασμα στην εκκλησία. Ήταν το περίφημο «ιστορικό άγιασμα του Βαρουκλή» στην Ζωοδόχο Πηγή του Μπαλουκλί ή Παναγία η Μπαλουκλιώτισσα που βρίσκονταν έξω από τη δυτική πύλη της Σηλυβρίας κι εκεί υπήρχαν τα λεγόμενα «παλάτια των πηγών» στα οποία οι Βυζαντινοί Αυτοκράτορες παραθέριζαν την Άνοιξη. Πήρε την ονομασία του από το τουρκικό όνομα Balık (= ψάρι) και περιλαμβάνει το μοναστήρι, την εκκλησία και το αγίασμα.

Ο μύθος λέει, πως όταν οι Τούρκοι πήραν την Πόλη το 1453, τα επτά μισό- τηγανισμένα ψάρια του καλόγερου πήδησαν στο νερό. Ανακαθισμένος πλάι σε ένα  το ρυάκι, τηγάνιζε σε μια φωτιά από ξύλα τα ψάρια του κι ήταν έτοιμος να τα γυρίσει από το άλλο μέρος, όταν του έφεραν τη μοιραία είδηση:

 

«-Μπήκαν στην Πόλη οι εχθροί…

-Ποτέ οι άπιστοι δε θα μπορέσουν να μπουν στην Πόλη, φώναξε ο καλόγερος, όπως δε θα μπορούσαν και τούτα τα ψάρια να ξαναζωντανέψουν… Όταν θα ξαναπάρουμε την Πόλη, ένας άλλος καλόγερος θα έρθει και τα επτά ψάρια θα πιαστούν από μόνα τους στο αγκίστρι του, για ν’ ανάψει -όπως ο παλιός- τη φωτιά του κοντά στο ρυάκι και να τα αποτηγανίσει.»

 

Για την εκδοχή του Αγιάσματος μια πρώτη πρώτη, που εξιστορεί ο Νικηφόρος Κάλλιστος αναφέρει ότι: Ο μετέπειτα Αυτοκράτορας Λέων ο Θράξ ή Λέων ο Μέγας (457-474 μ.Χ.), όταν ερχόταν ως απλός στρατιώτης στην Κωνσταντινούπολη, συνάντησε στη Χρυσή Πύλη έναν τυφλό που του ζήτησε νερό. Ψάχνοντας για νερό, μια φωνή του υπέδειξε την πηγή. Πίνοντας ο τυφλός και ερχόμενο το λασπώδες νερό στα μάτια του θεραπεύτηκε. Όταν αργότερα έγινε Αυτοκράτορας, του είπε η προφητική φωνή, πως θα έπρεπε να χτίσει δίπλα στην πηγή μια Εκκλησία. Πράγματι ο Λέων έκτισε μια μεγαλοπρεπή εκκλησία προς τιμή της Θεοτόκου στο χώρο εκείνο, τον οποίο και ονόμασε «Πηγή». Η δεύτερη εκδοχή, που εξιστορεί ο ιστορικός Προκόπιος, τοποθετείται στις αρχές του 6ου αιώνα και αναφέρεται στον Ιουστινιανό. Ο Ιουστινιανός κυνηγούσε σ’ ένα θαυμάσιο τοπίο με πολύ πράσινο, νερά και δένδρα. Εκεί, σαν σε όραμα, είδε ένα μικρό παρεκκλήσι, πλήθος λαού και έναν ιερέα μπροστά σε μια πηγή. «Είναι η πηγή των θαυμάτων» του είπαν. Και έχτισε εκεί μοναστήρι με υλικά που περίσσεψαν από την Αγιά Σοφιά.

Πάνω από τον ερειπωμένο χώρο του Αγιάσματος που ξαναϊδρύθηκε στα 1833 με άδεια του Σουλτάνου Μαχμούτ Β΄ κτίστηκε μεγάλος ναός και καθιερώθηκε η γιορτή της « Ζωοδόχου Πηγής».

 

Την Δευτέρα ή το Νιό – Σάββατο στα Μέγαρα τα παλιά χρόνια γίνονταν τα Ρουσάλια. Μια ομάδα παιδιών ή ανδρών πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι μ΄ ένα σταυρό από λουλούδια μπηγμένο στην κορυφή μια σημαίας και τραγουδούν ειδικά τραγούδια. Οι νοικοκυρές στους δίνουν δώρο αυγά.

 

Στη Θράκη υπάρχει η παράδοση πως τούτη τη μέρα « η Παναγιά έπλυνε τα νεκρικά ρούχα του Χριστού». Για το λόγο αυτόν το Ασπροσάββατο ούτε πλένονται οι άνθρωποι ούτε μπορούν να πλύνουν τα ρούχα τους.

 

Και η εβδομάδα κλείνει αρχίζοντας πάλι με την Κυριακή του Θωμά που μια καινούργια αρχινά, αυτή του Αντιπάσχα  ή η Παλιά που ξαναφέρνει τους  ανθρώπους στην καθημερινή επαγγελματική τους ζωή.

 

Της Ελένης Μπετεινάκη/ cretalive.gr

ΠΗΓΕΣ

Γ. Ν. Αικατερινίδη “Νεοελληνικές αιματηρές θυσίες” 1979.

Γ.Α. Μέγα, “Ελληνικαί εορταί και έθιμα λαϊκής λατρείας”, Αθήναι 1963.

Αικ. Πολυμέρου – Καμηλάκη, “Σήμερα, Δέσπω μ’ Πασχαλιά”,  εφημ. “Καθημερινή”

megaraonair.gr

Wikipedia.org

Συμπληρωματικά του χειμώνα και της Άνοιξης, Δημ. Λουκάτος, εκδ. Φιλιππότη

Cretalive.gr

Dogma.gr