Το έθιμο του Κλήδονα, οι φωτιές του Αϊ Γιάννη και το «αμίλητο νερό»

 

Γυναίκα κουβαλά το αμίλητο νερό, σύμφωνα με το έθιμο του Κλήδονα

 

 

Στις 24 Ιουνίου, ανήμερα του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, αναβιώνει το έθιμο του Κλήδονα. Αποτελεί το δημοφιλέστερο έθιμο του καλοκαιριού και διατηρεί τις ρίζες του από την αρχαιότητα.

Ανήμερα της γιορτής, οι κάτοικοι σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας ανάβουν φωτιές καταμεσής του δρόμου, ενώ ο «Κλήδονας» αποκαλύπτει στις άγαμες κοπέλες τον μελλοντικό τους σύζυγο.

 

Το «αμίλητο νερό»

Σύμφωνα με το έθιμο, την παραμονή του Αϊ Γιαννιού, οι ανύπαντρες κοπέλες επιλέγουν σε ποιο από τα σπίτια του χωριού θα «ανοιχτεί ο Κλήδονας».

Το απόγευμα της παραμονής, ένα μικρό κορίτσι, του οποίου ζουν και οι δύο γονείς, πηγαίνει σε μια πηγή και παίρνει το «αμίλητο» νερό με ένα πήλινο δοχείο, με το «δοχείο του Κλήδονα», όπως ονομάζεται. Έπειτα το μεταφέρει στο σπίτι χωρίς να μιλήσει σε κανέναν, ακόμα κι αν επιχειρήσουν να της αποσπάσουν την προσοχή οι περαστικοί ή της μιλήσουν. Γι’ αυτό και το νερό ονομάζεται «αμίλητο» ή «βουβό».

Αν μιλήσει, το νερό πρέπει να χυθεί και να μεταφερθεί άλλο, «αμίλητο». Όταν τελικά η κοπέλα φτάσει στο σπίτι, τοποθετεί το νερό σε δοχείο με στενό λαιμό και η κάθε κοπέλα ρίχνει μέσα ένα προσωπικό της αντικείμενο. Ακολουθεί το κλείδωμα και η ασφάλιση του δοχείου.

Ο Κλήδονας σκεπάζεται με πανί ή με μαντίλι κόκκινου χρώματος και στεφανώνεται με φύλλα δάφνης, μυρτιάς και λυγαριάς.

Παράλληλα, οι άγαμες κοπέλες προσεύχονται στον Αϊ Γιάννη και τοποθετούν το δοχείο σε ανοιχτό χώρο, όπου μένει όλη τη νύχτα. Την ίδια νύχτα, λέγεται ότι τα κορίτσια βλέπουν στα όνειρά τους το μελλοντικό τους σύζυγο.

Μετά τη δύση του ηλίου, οι κοπέλες βγάζουν το κλειδωμένο αγγείο, σκεπασμένο και στεφανωμένο στο ύπαιθρο, για να αστρονομιστεί ή να αστριστεί. Επίσης, τοποθετείται σε δώμα του σπιτιού ή κάτω από μια τριανταφυλλιά, προκειμένου οι νύχτες να είναι μυρωδάτες.

Τα άστρα, θεωρείται πως θα επιδράσουν πάνω στο αγγείο και ο Κλήδονας θα λάβει μαντική και τελεστική δύναμη. Τα κορίτσια φυλάνε με βάρδιες το αγγείο.

Πριν την ανατολή του ηλίου και για να μην καταστρέψει το φως του ήλιου το μαγικό πλέγμα, που η προηγούμενη νύχτα έχει δημιουργήσει, το αγγείο μεταφέρεται εντός του σπιτιού, σε σκιερό μέρος, μέχρι να ανοίξει ο Κλήδονας.

 

Το άνοιγμα του Κλήδονα

Όταν προσέλθουν στο σπίτι τα κορίτσια που έχουν ρίξει τα «ριζικάρια» τους, αρχίζει η τελετή του ανοίγματος. Ο Κλήδονας ανοίγει από αυτόν που το κλείδωσε.

Η ριζικάρισσα δίνει το κόκκινο ύφασμα σε ένα μικρό παιδί, που το βάζει στο κεφάλι ή στο λαιμό του και αφού βάλει το χέρι του μέσα στο αγγείο, αρχίζει να βγάζει ένα-ένα τα αντικείμενα σε τυχαία σειρά.

Τα αντικείμενα, καθώς βγαίνουν με τυχαία σειρά, στο κάθε ένα απαγγέλλεται ένα αυτοσχέδιο δίστιχο-προφητεία για τον κάτοχο του σημαδιού. Τα δίστιχα δεν είναι μόνο ερωτικά ή προφητικά, αλλά και με ελευθεροστομίες και σκωπτικά, σατιρικά. Μετά το πέρας της συγκέντρωσης ακολουθεί κέρασμα και χορός.

Όταν οι κοπέλες επιστρέφουν στα σπίτια τους, προσέχουν ποιο όνομα ή λέξη θα πρωτακούσουν στο δρόμο για να το συσχετίσουν με την «ανοικτή τύχη» τους, εκείνη τη βραδιά.

 

Γιατί η αλαλία και το κόκκινο πανί;

Το αμίλητο νερό σχετίζεται με την αλαλία, που είχε ο πατέρας του Ιωάννη Προδρόμου μέχρι να γεννηθεί το παιδί. Γι’ αυτό έγραψε το όνομά του σε μια πινακίδα, αφού δεν μπορούσε να μιλήσει.

Στη λαϊκή παράδοση, η διαδικασία του αμίλητου νερού θεωρείται μεγάλης μαντικής αξίας, επειδή μεταφέρεται με απόλυτη σιωπή, που προσδίδει μυστήριο και ιερότητα.

Το παιδί που έχει και τους δύο γονείς του παραπέμπει στον αμφιθαλή παίδα της Αρχαίας Ελλάδας, ο οποίος έκοβε τα κλαδιά με τα οποία στεφανώνονταν οι νικητές των Ολυμπιακών Αγώνων.

Το κόκκινο χρώμα ταυτίζεται με την ταχύτητα, η οποία θα βοηθήσει να φτάσει η τύχη γρήγορα σε όσους την έχουν ανάγκη.

 

Η κάθαρση

Στις 23 Ιουνίου, παραμονή του Αϊ Γιαννιού, μετά τη δύση του ηλίου, οι κάτοικοι ανάβουν φωτιές στα σοκάκια και τις πλατείες των χωριών. Ανταγωνίζονται για τη μεγαλύτερη φωτιά, την οποία αναζωπυρώνουν με άχρηστα αντικείμενα και κυρίως με τα στεφάνια του Μάη.

Άνδρες και γυναίκες πηδούν πάνω από τις φωτιές και φωνάζουν: «Να πηδήξω τη φωθιά, μη με πιάσει η αρρωστιά».

Σύμφωνα με την παράδοση, η φωτιά επιφέρει την κάθαρση και οι άνθρωποι απαλλάσσονται από το κακό.

Φυσικά, αποτελούσε τρόπο διασκέδασης ακόμη και στα αστικά κέντρα, όσο υπήρχαν αλάνες και καύσιμη ύλη. Οι πολυκατοικίες που έπιασαν όλους τους ελεύθερους χώρους και τα αυτοκίνητα που είναι παρκαρισμένα στους δρόμους, είναι από τις αιτίες που, στις μεγάλες πόλεις, το έθιμο έχει εξαφανισθεί.

Αντίστοιχα έθιμα αναβιώνουν και στη Βόρεια Ευρώπη και συνδέονται με την έναρξη του καλοκαιριού και το Θερινό Ηλιοστάσιο.

 

Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα

Το έθιμο του Κλήδονα έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα. Στην εποχή του Ομήρου, λέγεται ότι χρησιμοποιούσαν τη μαγεία του Κλήδονα για να μαντέψουν τα μελλούμενα.

Ο Παυσανίας έγραφε σχετικά με τον Κλήδονα: «Ο Βωμός του Απόλλωνα σχηματίστηκε από τη στάχτη των σφαγίων. Εδώ συνηθίζεται μαντική από κληδόνων («μαντική δε καθέστηκεν αυτόθι από κληδόνων»), την οποία ξέρω ότι τη χρησιμοποιούν οι Σμυρνιοί περισσότερο απ’ όλους τους Έλληνες και οι Σμυρνιοί έχουν πάνω από την πόλη, έξω από το τείχος, ιερό των κληδόνων («κληδόνων ιερόν»). Παλιά οι Θηβαίοι θυσίαζαν ταύρους στον Σπόδιο Απόλλωνα».

Με την πάροδο του χρόνου, ο Κλήδονας έχασε τον χαρακτήρα της γενικής μαντικής και περιορίστηκε στους ερωτικούς χρησμούς.

Η θεά Κλήδονα σταδιακά αποσύρθηκε, δίνοντας τη θέση της στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Κάτι συνηθισμένο, καθώς ο χριστιανισμός συνέχισε τις παραδόσεις, αλλάζοντας το χαρακτήρα των εθίμων.

Στους βυζαντινούς χρόνους, την παραμονή του Αγίου Ιωάννη, οι άνθρωποι συναθροίζονταν σε κάποιο σπίτι ή στη γειτονιά, όπου γινόταν τραπέζι σαν να επρόκειτο για γαμήλιο δείπνο. Εκεί παρευρισκόταν κάποιο νεαρό κορίτσι ντυμένο νύφη.

Στο τέλος της βραδιάς, ο κάθε παριστάμενος έριχνε ένα αντικείμενο σε ειδικό αγγείο με νερό, από όπου το ανέσυρε στη συνέχεια η «νύφη» υπό μορφή κλήρου, ως απάντηση στην ερώτηση του καθένα για το τι επιφύλασσε το μέλλον.

 

Το έθιμο που καταδίκασε η Εκκλησία

Τον 7ο αιώνα, η εν Τρούλλω Στ’ Οικουμενική Σύνοδος, υπό τον Ιουστινιανό τον Β’, καταδίκασε μεταξύ άλλων εθίμων και τον Κλήδονα.

Ζητούσε να αντικατασταθεί με αγιασμό και ευχές, ενώ προσδιόριζε και τις ποινές για όσους συμμετείχαν ή απλώς παρακολουθούσαν τον Κλήδονα.

Αν ο παραβάτης ήταν λαϊκός, απλός πολίτης, τότε αυτόματα αφοριζόταν και αν ήταν κληρικός, καθαιρούνταν.

Η πολεμική που ασκήθηκε από την Εκκλησία αποτυπώθηκε σε φράσεις όπως «αυτά τα λεν στο Κλήδονα», «τέτοια να τα λες στον Κλήδονα», «τέτοια εγώ τα ακούω στον Κλήδονα», δηλαδή απαξιωτικές εκφράσεις για το δρώμενο, που καταντά συνώνυμο της ελαφρότητας.

Ωστόσο, παρ’ όλη την αρνητική στάση της Εκκλησίας, το έθιμο του Κλήδονα επιβίωσε μέχρι σήμερα.

Έχει περισσότερο θεατρικό χαρακτήρα με έντονο το φολκλορικό στοιχείο, καθώς ο ορθολογισμός έχει κερδίσει περισσότερο έδαφος και έχει αποδομήσει τις μεταφυσικές λειτουργίες του εθίμου.

 

Πηγή: Μηχανή του Χρόνου – In.gr

 

 

Ο καλυμνιώτικος «χορός του μηχανικού» και το έθιμο του «χορού του συγχώριου» μέσα από τη Λαογραφική Παράδοση

Της Μαριάννας Αδάμ Γκρόγκου

 

Ο δημοφιλέστερος και παραδοσιακός χορός της Καλύμνου είναι ο λεγόμενος «χορός του μηχανικού» ή αλλιώς «χορός των σφουγγαράδων», ένας χορός πολύ αγαπητός στην Κάλυμνο που χορεύεται βασικά από άνδρες σε διάφορες τοπικές εκδηλώσεις, όπως σε γάμους, σε βαφτίσια, σε γλέντια, σε γιορτές και σε Καλυμνιώτικα παραδοσιακά πανηγύρια, σε ανάμνηση της μεγάλης τους αγάπης και της κυριαρχίας τους στην θάλασσα, την αλίευση των σπόγγων και ιδιαιτέρως των προβλημάτων αναπηρίας που αντιμετώπιζαν από τις καταδύσεις τους στον ανεξερεύνητο χώρο του βυθού.

 

Ονομάστηκε, έτσι, διότι αποτελεί αναπαράσταση του «σακατεμένου» μηχανικού, δηλαδή του «πιασμένου» σφουγγαρά δύτη, που βουτούσε με ειδική στεγανού τύπου υποβρύχια στολή για το υδάτινο θαλάσσιο περιβάλλον το λεγόμενο «σκάφανδρο» για να αλιεύσει τα σπάνια και πολύτιμα σφουγγάρια, που πολλές φορές απέβαιναν εκδικητικά για την σωματική του υγεία.

 

Πιο συγκεκριμένα, το «σκάφανδρο» αποτελούνταν από άσπρη ολόσωμη στολή φτιαγμένη από καραβόπανο που συνδεόταν άρρηκτα με χάλκινη περικεφαλαία εξαρτώμενη από τον ομφάλιο λώρο, δηλαδή ενός σωλήνα, που σύνδεε την περικεφαλαία που βρισκόταν στο υδάτινο θαλάσσιο περιβάλλον με την χειροκίνητη αντλία που βρισκόταν στο καΐκι στην επιφάνεια της θάλασσας για να τροφοδοτείται ο σφουγγαράς δύτης με καθαρό φυσικό αέρα από αυτή, αλλά έδινε και την δυνατότητα επικοινωνίας με το ανθρώπινο δυναμικό του καϊκιού σε περίπτωση απρόοπτου μηχανικής βλάβης της αντλίας ή του σωλήνα, ώστε να ειδοποιήσει το σφουγγαρά δύτη να αναδυθεί εγκαίρως δίχως να υπάρξει ατύχημα. Η στολή αυτή συμπεριελάμβανε ακόμη θώρακα, παπούτσια και βαρίδια στο στήθος. Μέσω αυτής της στολής υπήρχε η δυνατότητα στον επαγγελματία σφουγγαρά να κατεβαίνει σε βαθιά νερά άνω των 50 μέτρων και να παραμένει στο βυθό για αρκετά χρόνο άνω των 5 λεπτών και να κάνει την επιλογή των καλών σφουγγαριών και όχι των άχρηστων, ώστε να είναι πιο παραγωγικός και κερδοφόρος.

 

Η ημιπαράλυση ήταν μια συνηθισμένη νόσος των δυτών και ειδικά στην Κάλυμνο, που όπως είναι γνωστό έχει μια μεγάλη παράδοση με τους σφουγγαράδες. Λόγω της παντελούς άγνοιας των κανόνων κατάδυσης, ή λόγω της εγκληματικής παράτασης του χρόνου κατάδυσης τους από τους καπετάνιους, με στόχο την αύξηση των ποσοτήτων σπογγαλιείας, ή λόγω της υπερτίμησης των δυνατοτήτων τους, ή λόγω εκτίμησης των κινδύνων του βυθού, προέκυπταν πολλά ατυχήματα του τύπου του «πιασίματος» στα μέλη του σώματός τους.

 

Τη νόσο αυτή, μάλιστα, την θεωρούσαν «κατάρα» ως μιας μυστηριώδους και ανεξήγητης ασθένειας. Αυτή η νόσος προκαλείται λόγω της αποσυμπίεσης, σύμφωνα τον νόμο του Άγγλου Χημικού William Henry, διότι «σε σταθερή θερμοκρασία η ποσότητα ενός αερίου που διαχέεται σ’ ένα υγρό είναι σχεδόν ανάλογη ως προς την μερική πίεση του αερίου». Πριν την κατάδυση οι ιστοί του σώματος, δηλαδή το αίμα και ο νευρικός ιστός του δύτη, έχουν απορροφήσει άζωτο στο φυσικό τους περιβάλλον και ύστερα κατά την κατάδυση απορροφούν επιπλέον άζωτο λόγω της αύξησης της πίεσης. Για όσο διάστημα δεν υπάρχουν «γρήγορες» μεταβολές πιέσεων το άζωτο παραμένει «εγκλωβισμένο» στους ιστούς του σώματος του και όταν ο δύτης ξεκινήσει την άνοδο του, δηλαδή την αποσυμπίεση του, απελευθερώνονται όλο και περισσότερα μόρια του αζώτου από τους ιστούς του δύτη. Αν οι ταχύτητες του δύτη είναι σταθερές δεν προκαλείται πρόβλημα, γιατί η αποσυμπίεση είναι σταθερή. Αντιθέτως, η παροδική αύξηση της ταχύτητάς του, λόγω της γρήγορης μεταβολής της αποσυμπίεσης μπορεί να προκαλέσει την δημιουργία φυσαλίδων αερίων στο αίμα του δύτη, με αποτέλεσμα να σακατευτεί με παράλυση μέλους του σώματος του, συνήθως του ποδιού.

 

Με αφορμή την επικοινωνία που είχαμε με τον Καλύμνιο καθηγητή, τον εντιμολογιώτατο Άρχοντα Μαΐστορα της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας κύριο Γεώργιο Χατζηθεοδώρου, μας μίλησε μετά χαράς για τον παραδοσιακό «χορό του μηχανικού» που χορεύεται κατ’εξοχήν στην Κάλυμνο, καθώς και για το εντυπωσιακό έθιμο του χορού της Τυρινής, που πραγματοποιείται  κάθε χρόνο, το απόγευμα αυτής της Κυριακής στον αυλόγυρο του Καθεδρικού και ιστορικού ναού του νησιού, της Παναγίας της Κεχαριτωμένης Χώρας Καλύμνου, που  βρίσκεται κάτω από το Μεγάλο Κάστρο της Καλύμνου κάπου διακόσια πενήντα χρόνια.

 

Σύμφωνα με πληροφορίες που αντλήσαμε από τον ίδιο τον κύριο Γεώργιο Χατζηθεοδώρου, ο «χορός του μηχανικού» είναι δίκοπος παλιός που τώρα χορεύεται σαν ίσιος βαδίζοντας από άνδρα και μιμείται τα βήματα αναπήρου από την μηχανή του δύτη. Παλιά όμως ήταν μόνο χορευτικός σκοπός. Αργότερα, Λέριοι οργανοπαίκτες πρόσθεταν και σχετικά δίστιχα όπως «Βρε, μηχανικός θα γίνω και στην άμμο  θα ’πομείνω». Για την ακρίβεια, ο χορευτής του «μηχανικού» τρεμουλιάζει με ένα μπαστούνι στα χέρια του, πέφτει κάτω και ξανά σηκώνεται πετώντας το μπαστούνι για να χορέψει με συνοδεία την ειδική μελωδία του μηχανικού, που είναι εμπνευσμένη από την γενναιότητα και την αντρειοσύνη των σφουγγαράδων. Παρόλο την ημιπαράλυσή τους οι σφουγγαράδες είχαν αναπτερωμένο το ηθικό τους, γι’ αυτό την υπερνικά και ο χορευτής του «μηχανικού» με το πέταγμα του μπαστουνιού που συμβολίζει την απελευθέρωση από την μυστηριώδη ασθένεια και ταυτόχρονα τον ελεύθερο βηματισμό στο χορό, κάτι που δεν επέτρεπε το μπαστούνι. Μάλιστα, ο χορός αυτός ξεκίνησε πριν από κάμποσα χρόνια, μέσα την δεκαετία του ’60, από έναν Καλύμνιο ταλαντούχο γυμναστή τον Θεόφιλο Κλωνάρη που ήταν και ο πρώτος χορευτής στο παραδοσιακό χορευτικό μπαλέτο της Δώρας Στράτου που σκέφθηκε να κάμει φιγούρες κρατώντας μια μαγκούρα και μιμούμενος τα ασταθή βήματα του ανάπηρου και πιο ειδικά του «χτυπημένου» από τη νόσο των δυτών, εφόσον είχε και πατέρα σφουγγαρά και γνώριζε καλά γι’ αυτήν. Άρεσε τόσο πολύ στον κόσμο με αποτέλεσμα να γενικευθεί και σήμερα να μιλάμε για το «χορό του μηχανικού».

 

Όσο για το χορό της Τυρινής, κάθε χρόνο την Κυριακή της Τυρινής, στον αυλόγυρο του Καθεδρικού Ιστορικού Ι. Ν. Παναγίας Κεχαριτωμένης Χώρας Καλύμνου πριν από την έναρξη του πρώτου Κατανυκτικού Εσπερινού του «Συγχώριου», όπως τον αποκαλούν οι ντόπιοι, ενώπιον Αρχών και πλήθους κόσμου. Εκεί, χορεύονται εκτός από τον «χορό του μηχανικού» και διάφοροι άλλοι καλύμνικοι τοπικοί παραδοσιακοί χοροί, όπως η σούστα ό τριπφηιτός  και πολλοί άλλοι, με τοπικές παραδοσιακές ενδυμασίες, «το καβάϊ και το καλύμνικο, τη βράκα και το κοντογέλεκο και το σαλβάρι», όπως γράφει ο ίδιος στο άρθρο του «Ο Χορός της Τυρινής και ο εσπερινός του Συγχώριου στην Παναγιά την Κεχαριτωμένη». Συγκεκριμένα, το παραδοσιακό αυτό έθιμο, όπως μου τόνισε ο ίδιος, αρχίζει στις μία το μεσημέρι και τελειώνει στις πέντε το απόγευμα, τότε που η καμπάνα χτυπά και όλο το πλήθος του κόσμου, θα πρέπει να μπει στην Εκκλησία για να ακολουθήσει ο Μέγας Κατανυκτικός Εσπερινός του Συγχώριου, στον οποίο πάντα χοροστατεί ο εκάστοτε Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης της Λέρου, Καλύμνου και Αστυπαλαίας.

 

Γράφει ο καθηγητής κύριος Γεώργιος Χατζηθεοδώρου χαρακτηριστικά στο άρθρο του «Κάθε χρόνο, το απόγευμα της Κυριακής της Τυρινής, τελείται μια θρησκευτική ακολουθία που με τα όσα αυτή συνδέεται, ξεπερνά την απλή εκκλησιαστική σημασιολογία και αποτελεί πλέον έθιμο και διαχρονική παράδοση για την Κάλυμνο, η οποία εξακολουθεί να αντέχει στο πέρασμα του χρόνου και τις προσβολές των καιρών. Πρόκειται για τον Κατανυκτικό Εσπερινό και το χορό που προηγείται από αυτόν στην αυλή της Παναγιάς. Σε ό, τι αφορά το χορό μάς έρχεται σαν έθιμο από παλιά, όταν υπήρχε η συνήθεια οι ημέρες εορτών, εκτός από τις καθιερωμένες εκκλησιαστικές τελετουργίες, να γιορτάζονται και με τη διοργάνωση χορών βασικά στις αυλές των ναών που εόρταζαν. Και σήμερα βέβαια διοργανώνονται περιστασιακά χοροί, αν και με διαφορετική πλέον έκφραση-πρόκειται για αυτό που λέμε γλέντια-,κυρίως στην εορτή της Παναγιάς στις 15 Αυγούστου. Η διαφορά των παλιών χορών με τους σημερινούς ήταν ότι οι παλιοί ήσαν συνδεδεμένοι με το γεγονός της εορτής και ως εκδηλώσεις ήταν πράξη τιμής προς το εορταζόμενο πρόσωπο του αγίου, ενώ σήμερα διοργανώνονται με την ευκαιρία της γιορτινής ημέρας και είναι συνδεδεμένοι με την έννοια και μόνο της διασκέδασης».

 

Σημειώνουμε, για όσους δεν γνωρίζουν, ότι ο κύριος Γεώργιος Χατζηθεοδώρου, εκτός από τον τίτλο που προαναφέραμε, έχει κα την ιδιότητα του καθηγητή της μουσικής και εργάστηκε σε σχολεία της Μέσης Εκπαίδευσης, αλλά και σε Ανώτατες Εκκλησιαστικές Σχολές και σε Ωδεία. Έχει δε διατελέσει Γυμνασιάρχης για μια πενταετία, στο 1^ο Γυμνάσιο Καλύμνου από όπου και συνταξιοδοτήθηκε. Είναι, πολυγραφότατος συγγραφέας λαογραφικών, ιστορικών και μουσικολογικών έργων, αλλά και σχετικών άρθρων. Έχει τιμηθεί με πολλές διακρίσεις μεταξύ των οποίων και με το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών. Στην εργογραφία του ανήκουν πλήθος βιβλίων, επιμέλειες εκδόσεων, έρευνες, μελετήματα, μουσικών χορωδιακών έργων και ερμηνειών εκκλησιαστικών έργων.

 

Ευχαριστίες από καρδιάς οφείλω στον Καλύμνιο καθηγητή κύριο Γεώργιο Χατζηθεοδώρου που με το αμέριστο ενδιαφέρον του και τις πολύτιμες γνώσεις του με συνέδραμε με τον δικό του και πάντα ξεχωριστό τρόπο στην συγγραφή του αυτού άρθρου με την παροχή προφορικών και γραπτών πληροφοριών για τον «χορό του μηχανικού» και το «χορό του Συγχώριου».

 

Πηγή: https://kasosnews.wordpress.com/

Το καλοκαίρι στη λαϊκή μας παράδοση

Το καλοκαίρι στη λαϊκή μας παράδοση 

Το Καλοκαίρι, είναι λέξη ελληνική που έχει τις ρίζες της βαθιά απλωμένες στην Ελληνική παράδοση. Σημαίνει την εποχή που ο καιρός είναι «καλός» που πάει να πει ζεστός και όχι βροχερός. Ίσως είναι παγκόσμια μοναδικότητα, που ο λαός μας έχει κρατήσει τον απλό χαρακτηρισμό του καλού καιρού (Καλοκαίρι) στη θέση μιας εποχής του χρόνου (του Θέρους) και μάλιστα με την επιθυμητή του προέκταση σε έξι ή σε οκτώ μήνες. «Από Μαρτιού Καλοκαιριού κι απ' Αύγουστο Χειμώνα». Αποκαλύπτεται έτσι σαν η αιώνια λαχτάρα των ανθρώπων της Ελληνικής υπαίθρου η «καλοκαιριά», γιατί την περίμεναν σαν απολύτρωση από το κρύο, την πενιχρή στέγαση και τον περιορισμό τους γύρω από το τζάκι.

Πέρα από αυτά όμως, το Καλοκαίρι, είναι η εποχή της απολαβής από τη σπορά. «Να θερίσουν ότι έσπειραν». Της ικανοποίησης του μόχθου και της αγωνίας μιας χρονιάς. Η ευλογημένη ώρα που χαρακτηρίζεται από την ένταση και τη σκληρή δουλειά του θερισμού στα χωράφια κάτω από το λιοπύρι και τη ζέστη, που συνεχίζεται με ίδιες συνθήκες στ' αλώνια με τ' αλώνισμα και αποζημιώνεται με τη μοναδική χαρά της συγκέντρωσης στ' αμπάρια του σπιτιού, του χρυσοκίτρινου σιταριού και των άλλων δημητριακών, η ύπαρξη των οποίων καθορίζει τη συνέχεια και τη ζωή στον τόπο μας από αρχαιοτάτων χρόνων!

Δεν είναι λοιπόν καθόλου τυχαίο το γεγονός που ο λαός της υπαίθρου ονοματίζει τους δύο πρώτους μήνες του Καλοκαιριού, με ονόματα παρμένα από τη διαδικασία συγκομιδής και επεξεργασίας των δημητριακών. Θεριστής ο Ιούνιος, από το θερισμό τους, και Αλωνάρης ο Ιούλιος από το αλώνισμα.

Αλλά στους δύο προηγούμενους μήνες του Καλοκαιριού, παρά τις επείγουσες και σκληρές δουλειές του θερισμού και του αλωνίσματος, υπάρχουν και κάποιες μεγάλες γιορτές - μικρές ανάσες ξεκούρασης- που γιορτάζονται ανάλογα. Μιλάμε φυσικά για τ' Αι Γιαννιού του Κλήδονα ή λαμπαδάρη ή ριγανά, που παίρνει το όνομα αντίστοιχα από το έθιμο του κλήδονα, από τις φωτιές ή το μάζεμα της ρίγανης, στις 24 Ιουνίου. Μπορούμε να πούμε ότι η γιορτή αυτή έχει καθαρά ειδωλολατρικές καταβολές που έρχονται από τα βάθη των χιλιετιών «.αφού μαζί με τον Αι Γιάννη λατρεύεται με παλιά υποσυνείδητη εθιμολογία, ο ήλιος των θερινών τροπών, ανάβονται διαβατήριες και καθαρτήριες φωτιές, για τον κρίσιμο χρόνο, ασκούνται με τελετουργική δεξιοτεχνία η μαντεία κι η μαντική, εκβιάζεται σχεδόν η καλή τύχη, επιδιώκεται η υγεία και το σωματικό κάλλος, με τη συγκομιδή θεραπευτικών και αρωματικών ανθόφυτων.» Δ. Λουκάτος ΤΑ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΑ. Εκδόσεις ΦΙΛΙΠΠΟΤΗ.

Από τις μεγάλες γιορτές του καλοκαιριού ξεχωρίζει φυσικά και αυτή του Αι Λιά, του αγίου των βουνών στις 20 Ιουλίου, που γιορτάζεται ξεχωριστά από το λαό μας. Η παράδοση για την προτίμηση του Αι Λιά να κατοικεί στα βουνά είναι δανεισμένη από τα αφηγήματα του Ομήρου: «Βαρέθηκε, λέει ο Αι Λιάς τη θαλασσινή ζωή (που έκανε πρωτύτερα με τον Αι Νικόλα) πήρε ένα κουπί στα χέρια του κι έφυγε μόνος του για τα βουνά. Προχωρούσε, όσο οι άνθρωποι γνώριζαν τι κρατούσε, και σταμάτησε μόνο, όταν τον ρωτούσαν ή δεν ήξεραν τι είναι το κουπί και η θάλασσα». Ν. Πολίτη, Παραδόσεις, αρ. 207. (Οδύσσεια 120 - 136)

Οι τρεις μήνες του καλοκαιριού στις σύγχρονες ονομασίες τους κρατούν τα λατινικά τους ονόματα. Ήτοι: Ιούνιος ή Ιούνης, λατ. Iuno που σημαίνει Ήρα. Η θεά στην οποία ήταν αφιερωμένος ο μήνας. Στην Ελληνική αρχαιότητα λεγόταν Ελαφηβολιώνας. Ιούλιος ή Ιούλης, λατ. Iulius (Caesar) ο γνωστός Ρωμαίος αυτοκράτορας. Στην Ελληνική αρχαιότητα λεγόταν Εκατομβαιώνας και Αύγουστος λατιν. Augustus από τον τίτλο του γνωστού ρωμαίου αυτοκράτορα Γάιου Οκταβιανού. Στην Ελληνική αρχαιότητα λεγόταν Βοηδρομιώνας. Ο μήνας αυτός στη σύγχρονη Ελληνική παράδοση απαντάται και σαν «Δριμάρης» από τις δρίμες (ξωτικά) που κατά τη λαϊκή δοξασία τις έξι πρώτες μέρες του γυρίζουν στα λαγκάδια και στα ποτάμια και επηρεάζουν τα νερά. Τις ίδιες ημέρες οι άνθρωποι της υπαίθρου «μηνολογιάζουν», διαβάζουν τα «ημερομήνια», δηλαδή ερμηνεύοντας ανάλογα διάφορα σημάδια στον ουρανό, στη συμπεριφορά των ζώων, στην κατεύθυνση και τη θερμοκρασία του ανέμου, προβλέπουν τον καιρό για όλους τους μήνες του χρόνου, πράγμα πολύ χρήσιμο γι αυτούς, αφού η ζωή τους κυριολεκτικά εξαρτάται από το. «τι καιρό θα κάνει».

Ο Αύγουστος είναι κατά κάποιον τρόπο ο μήνας της ξεκούρασης και του γλεντιού, αφού σ' αυτόν «πέφτουν» και οι μεγάλες γιορτές της Παναγίας στις δεκαπέντε και στις εικοσιτρείς, που για το λαό μας είναι η Λαμπρή του Καλοκαιριού και τις τιμά με ιδιαίτερη λαμπρότητα και τις πανηγυρίζει ανάλογα. Εξ αιτίας αυτής της ανάπαυλας μέχρι ν' αρχίσει, με το έμπα του Φθινοπώρου, η σκληρή δουλειά με τη συγκομιδή των οψιμιών (καλαμπόκια, αραποσίτια, φασόλια, ρεβίθια κλπ), τον τρύγο και αργότερα το λιομάζωμα, ο λαός δικαίως λέει για τον Αύγουστο: «Αύγουστε καλέ μου μήνα, να 'σουν δύο φορές το χρόνο»!

Πηγή arcadians.g r