Τα έθιμα και οι δεισιδαιμονίες για την έγκυο, τη λεχώνα και το νεογέννητο

 

 

Ο ερχομός ενός παιδιού στη ζωή της οικογένειας ανέκαθεν αποτελούσε το σπουδαιότερο γεγονός, το οποίο έπρεπε να τιμηθεί σωστά και να συσχετιστεί μόνο με θετικές έννοιες. Ήταν αναπόφευκτο, λοιπόν, στην ελληνική κουλτούρα να δημιουργηθούν έθιμα αλλά και δεισιδαιμονίες, σχετικά όχι μόνο με την εγκυμοσύνη, αλλά και τον τοκετό, την γέννα και την λοχεία.

 

Κάποια έθιμα διατηρούνται μέχρι σήμερα και κάποια έχουν απορριφθεί με την πάροδο των χρόνων.

 

 

Έθιμα εγκυμοσύνης

 

Μαζί για το Παιδί - Πρόγραμμα σίτισης

Copy video url

Play / Pause

Mute / Unmute

Report a problem

Language

Mox Player

advertisement

Όχι έξω το βράδυ: Η έγκυος γυναίκα έπρεπε πάντα να είναι προσεκτική –ανεξάρτητα από το γεγονός ότι στα χωριά, πριν πολλά πολλά χρόνια δεν την εμπόδιζε κανείς να σκάβει στα χωράφια, ακόμα και σε προχωρημένη εγκυμοσύνη. Ωστόσο, δεν έπρεπε να βγαίνει έξω το βράδυ, κυρίως από τον 6^ο μήνα και μετά, γιατί κάτι τέτοιο μπορούσε να της φέρει γρουσουζιά.

 

Όχι κηδείες: Η έγκυος έπρεπε, επίσης, να αποφεύγει τις κηδείες, καθώς οι έντονες συγκινήσεις θα μπορούσαν να δημιουργήσουν επιπλοκές στην εγκυμοσύνη. Μία άλλη ερμηνεία, της ελληνικής επαρχίας, είναι ότι η έγκυος που θα παραβρισκόταν σε κηδεία θα γεννούσε μωρό με έντονη κιτρινάδα, αν μετά την κηδεία δεν ακουμπούσε κάτι σιδερένιο ή σε πράσινο χρώμα. Για την ακρίβεια, τις κηδείες θα έπρεπε να αποφεύγει η γυναίκα μέχρι το σαράντισμα, γιατί η έντονη συγκίνηση θα μπορούσε να μειώσει ή να σταματήσει το γάλα της. Ας μην ξεχνάμε ότι ο θηλασμός τα παλιά χρόνια αποτελούσε σχεδόν μοναδική εναλλακτική διατροφής του μωρού –τα παιδιά θήλαζαν έως 2 ετών.

 

Αγόρι: Όταν παλιά έβλεπαν μία έγκυο όλοι της εύχονταν καλή λευτεριά με ένα αγόρι. Για να γεννηθεί μάλιστα αγόρι, έδιναν στην έγκυο να φάει σερνικοβότανο, ένα βότανο που φυτρώνει στα βουνά και η ρίζα του μοιάζει με ανδρικά γεννητικά όργανα.

 

Την ημέρα του Αγίου Συμεών η έγκυος γυναίκα απαγορευόταν ν’ αγγίξει οτιδήποτε, γιατί πίστευαν πως ό,τι άγγιζε θα αποτυπωνόταν πάνω στο σώμα του μωρού.

 

 

Έθιμα τοκετού

 

Η μαμή: Στα χρόνια των γιαγιάδων και των προγιαγιάδων μας, ειδικά στα χωριά, οι γυναίκες γεννούσαν στο σπίτι τους. Τις ξεγεννούσε συνήθως η μαμή, μία ηλικιωμένη και έμπειρη στις γέννες γυναίκα. Η πεθερά ήταν αυτή που καλούσε τη μαμή όταν η έγκυος ήταν έτοιμη να γεννήσει και αυτή ερχόταν κρατώντας στο χέρι της τρία καλάμια και έχοντας στο στόμα της λίγο νερό. Όταν η μαμά έμπαινε στο δωμάτιο της ετοιμόγεννης, κατάπινε λίγο από το νερό, ενώ με το υπόλοιπο ράντιζε την κοιλιά της μέλλουσας μαμάς. Στη συνέχεια έπαιρνε ένα αυγό και το «περνούσε» τρεις φορές γύρω από την κοιλιά της. Τέλος, το τοποθετούσε στα πόδια της και η ετοιμόγεννη το έσπαγε με το δεξί της πόδι. Το έθιμο αυτό εξασφάλιζε, υποτίθεται, ανώδυνο τοκετό.

 

Η στιγμή της γέννας: Για να γεννήσει η γυναίκα εκείνα τα χρόνια καθόταν σε ένα σκαμνί, έξω-έξω. Η μαμή έβγαζε το μωρό, έκοβε τον ομφάλιο λώρο με μεταξωτή κλωστή, ενημέρωνε όλους για το φύλο, καθάριζε το μωρό και τύλιγε τον αφαλό του με λίγα μαλλιά που πριν λίγο είχε κόψει από τη μητέρα. Ο αφαλός έμενε έτσι μέχρι να πέσει.

 

Η σκούπα: Δίπλα στο κρεβάτι του νεογέννητου μωρού τοποθετούσαν οι παλιοί μία σκούπα, ένα φαράσι, λίγο ψωμί και λίγο αλάτι, για προστασία και γούρι.

 

Το νεογέννητο: Καθώς το γάλα αργεί λίγο να έρθει στη νέα μαμά, το νεογέννητο έπινε το πρώτο του γάλα από κάποια άλλη γυναίκα του χωριού που εκείνο το διάστημα θήλαζε το δικό της παιδί. Τα δύο παιδιά στο μέλλον συνδέονταν ψυχικά και η γυναίκα θεωρούνταν παραμάνα του νεογέννητου.

Προσοχή δινόταν και στα ρούχα του μωρού μέχρι να σαραντίσει. Δεν έπρεπε να μείνουν έξω τη νύχτα, για να μην τα δουν τα άστρα, μια δοξασία που τη συναντούμε ακόμη και σήμερα.

Το αφάλι (ομφάλιος λώρος) του μωρού είτε το έβαζαν στο εικονοστάσι είτε το πετούσαν στην αυλή του σχολείου, για να γίνει το παιδί γραμματιζούμενο. Από δω πηγάζει και η φράση «έπεσε τ’ αφάλι σου στο δρόμο», για όποιον τριγυρνά και δε μαζεύεται σπίτι του. Το μωρό κοιμόταν στην κούνια, η οποία ήταν αυτοσχέδια. Φτιαχνόταν από ένα υφαντό πανί (σεντόνι) ή ακόμα και από τσουβάλι, στις πλαϊνές άκρες του οποίου περνούσαν δύο ξύλα. Στις άκρες των ξύλων έδεναν σχοινιά που τα στερέωναν στο ταβάνι του σπιτιού. Η οικογένεια παλιά κοιμόταν στο πάτωμα. Η κούνια λοιπόν έφτανε λίγο πάνω από το πάτωμα. Από την κούνια κρεμόταν ένα σχοινί, το οποίο τραβούσε η μητέρα και κουνούσε το μωρό, όταν ήταν ανήσυχο τη νύχτα, χωρίς να χρειάζεται να σηκωθεί από το στρώμα.

 

Στο ποτάμι: Σε κάποια μέρη της Ελλάδας, την τέταρτη μέρα μετά τη γέννα η λεχώνα, αφού άλλαζε ρούχα, πήγαινε με το μωρό και την πεθερά της στο ποτάμι του χωριού. Μαζί τους έπαιρναν μία αλλαξιά ρούχα για το μωρό, μία κανάτα, λίγο ψωμί, λίγο αλάτι και ένα κρεμμύδι. Όταν έφταναν στο ποτάμι, η λεχώνα γέμιζε την κανάτα με νερό, βουτούσε μέσα στο ποτάμι τρεις φορές το ψωμί, αλάτιζε το κρεμμύδι και το έτρωγε μαζί με το ψωμί. Έπειτα, έπινε λίγο νερό από την κανάτα, στρεφόταν προς την ανατολή και έλεγε: «Όπως  βγαίνει ο ήλιος, έτσι να βγαίνει και το γάλα». Μετά έδινε στο μωρό να πιει λίγο νερό. Στη συνέχεια καθόταν τρεις ημέρες στο σπίτι και έπειτα μπορούσε να πάει να δουλέψει στους  αγρούς.

 

Για τον ίκτερο: Αν το μωρό συνέχιζε να έχει ίκτερο μία εβδομάδα μετά την γέννα, η μαμή το επισκεπτόταν, του έβαζε στάχτη με ούζο στην πλάτη και με ένα ξυράφι τού την ξύριζε ελαφρά. Έτσι, υποτίθεται, έφευγε ο ίκτερος.

 

Χριστούγεννα: Οι παλιοί δεν ήθελαν ένα παιδί να γεννηθεί την ημέρα των Χριστουγέννων, γιατί επικρατούσε η πρόληψη ότι το παιδί θα γινόταν αντίχριστος, γιατί η σύλληψη έγινε την ημέρα του Ευαγγελισμού.

 

Νανουρίσματα: Είναι τα τραγούδια με τα οποία η μητέρα ή η γιαγιά κοίμιζε ή ηρεμούσε το μωρό. Όπως τα παρακάτω νανουρίσματα από την Αγιάσο:

 

 «Νανίζου το κοιμίζου το τσι Παναγιά χαρίζου του
Πάρι του ύπνε πάρε και κοίμισέ του
στην αγκαλιά της Παναγιάς πήγαινε χάρισε του

Έλα ύπνε τσι πάρε του τσι πάνι του στην πόλη
Στου γαλατά τα πρόβατα σ’ όμουρφου πιριβόλι.

Ε…..ε……ε……ε του μουρέλιμ
Νανα νανα κοιμίσου του στην Παναγιά χαρίζου του.

Κοιμίσου τσι παράγγειλα στην πόλη τα προικιά σου
στη Βενετιά τα ρούχα σου τσι τα χρυσαφικά σου.»

 

Τραγούδια έλεγαν στο μωρό και όταν το κρατούσαν στα γόνατα και το νταχτίρντιζαν:

 

«Του  μουρό θέλει χουρό τα διολιά δεν είνι δω
Όποιος πάει τσι μας τα φερ ένα τάληρου στου χερ
Τσι άλλα τόσο στου καρτέρ.

Του μουρό θέλει χουρό παραδέλια δεν κρατώ

Δίνου δυο λαγνέλια λαδ τσι παντρεύγουτου του βραδ

 

Του μουρό θέλει χαδέλια θα του πάρου γω δυο καλαθέλια
Να μαζών αμυγδαλέλια μι τα δυο του τα χιρέλια.

Του μουρό σα μιγαλήν θα του βάλουμι να πλην
Θα του βάλουμι να σμων τσι τα ρούχα να μπαλών.

Ντάχτιρντι μουρ νταχτιρντι φάγαν κάτις του τυρί
Εν αφήκαν τίπουτα μόνου τα βιρίκουκα.»

 

 

 

Έθιμα λοχείας

 

Για να μην της κοπεί το γάλα: Καθώς, όπως είπαμε, ήταν αναγκαίο η γυναίκα να θηλάζει, ήταν πολλά αυτά που έπρεπε να αποφεύγει μία λεχώνα για να μην της κοπεί το γάλα. Χαρακτηριστικά, δεν έπρεπε να δέχεται επισκέψεις μετά την δύση του ήλιου –θεωρείτο γρουσουζιά και κούραση για τη λεχώνα. Όσοι την επισκέπτονταν έπρεπε να της πηγαίνουν κρασί ή τηγανίτες και αν τυχόν την επισκέπτονταν μετά την δύση δεν έπρεπε να πάρουν τίποτα από το σπίτι της.

Μετά την δύση του ήλιου η λεχώνα δεν επιτρεπόταν να αφήσει έξω απλωμένα ρούχα δικά της ή του μωρού.

Αν μία λεχώνα τύχαινε να συναντήσει μία άλλη λεχώνα έπρεπε να της γυρίσει την πλάτη.

Η λεχώνα δεν έπρεπε να φυσά τη φωτιά.

Η λεχώνα έπρεπε να έχει τη φτέρνα της ανάμεσα στα πόδια της όταν καθόταν κάτω.

Η μητέρα δεν έπρεπε να βγει από το σπίτι πριν σαραντίσει. Όταν πλέον σαράντιζε πήγαινε με την οικογένειά της στο σπίτι της μητέρας της, η οποία τους έκανε το τραπέζι. Επίσης, έπαιρνε το μωρό της και πήγαινε στην εκκλησία για να πάρει ευχή από τον παπά.

Τις σαράντα αυτές ημέρες η γυναίκα δεν έπρεπε να έχει σεξουαλική επαφή με τον άνδρα της. Αν είχε επαφή, όταν εκείνη επέστρεφε μετά τον σαραντισμό από την εκκλησία, όσοι το μάθαιναν έλεγαν «επέστρεψε η σκύλα με το σκυλάκι της». Αν δεν είχε έρθει σε επαφή έλεγαν «επέστρεψε η Παναγία με το μωρό της».

 

Για το κακό μάτι: Οι νέες μητέρες απέφευγαν να βγάζουν το μωρό τους έξω τη νύχτα, για να μην αρρωστήσει και να μη ματιαστεί από τους ζηλιάρηδες.

 

Το πρώτο δόντι: Το πρώτο δόντι του μωρού ήταν μεγάλη χαρά για την οικογένεια. Όταν αυτό έβγαινε η μητέρα έβραζε σιτάρι, το έβαζε σε ένα ταψί και πάνω του τοποθετούσε διάφορα αντικείμενα (μολύβι, ψαλίδα, σφυρί κ.λ.π.) Ανάλογα με το αντικείμενο που το μωρό θα έπιανε πρώτο, μέσα από το ταψί, οι συγγενείς προσδιόριζαν το επάγγελμα που αυτό μελλοντικά θα ακολουθούσε.

 

Τα πρώτα βήματα: Εξίσου σημαντικά ήταν και τα πρώτα βήματα του μωρού. Όταν αυτά ερχόντουσαν, έβαζαν στο μωρό δύο ελαφρά ξύλα κάτω από τις μασχάλες του, με τα οποία έπρεπε το μωρό για λίγο να περπατήσει.

Στη συνέχεια, η μητέρα του μωρού ζύμωνε ψωμί, έβαζε τα ξύλα στη σόμπα και έψηνε εκεί το ψωμί, το οποίο έπειτα μοίραζε σε συγγενείς και φίλους.

 

Η βάφτιση: Τον πρώτο λόγο στην επιλογή του ονόματος του παιδιού είχε ο πατέρας. Αν όμως ζητούσαν από κάποιον να βαφτίσει το μωρό, τότε αυτός/ή μπορούσε να ζητήσει να επιλέξει το όνομα. Συνήθως πρώτα δίνονταν τα ονόματα των γονέων του άντρα και μετά των γονέων της γυναίκας. Η/Ο νονά/νονός του μωρού μπορούσε να τάξει περιουσιακά  στοιχεία στο μωρό. Τα καλέσματα για τη βάφτιση γίνονταν με κουφέτα, τα οποία έβαζαν σ’ ένα κουτάκι και τα μοίραζε η μητέρα ή κάποια συγγενής. Συνήθως, εκτός από τους στενούς συγγενείς, καλούσαν και αυτούς που είχαν πάει δώρο στο μωρό κατά τη γέννησή του. Στην Αγιάσο, αλλά και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, δεν κούρευαν το παιδί από τη γέννηση του έως τη βάφτισή του ούτε του έκοβαν τα νύχια. Ήταν ο παπάς αυτός που θα έκοβε τα πρώτα τσιλίτικα (της κοιλιάς) μαλλιά και νύχια μετά τη βάφτιση.

Με την ολοκλήρωση του μυστηρίου, οι στενοί συγγενείς πήγαιναν στο σπίτι για κέρασμα. Αν οι γονείς του μωρού ήταν σε καλή οικονομική κατάσταση, ακολουθούσε γλέντι με μουσική.

Το πρώτο μπάνιο του μωρού μετά τη βάφτισή του γινόταν στις 3 μέρες. Η νονά έπλενε τα ρούχα του μωρού και το νερό αυτό έπρεπε να το ρίξει κάπου όπου δεν υπήρχε πιθανότητα να πατηθεί. Τα πολύ παλιά χρόνια το πήγαιναν και το έριχναν στον περίβολο της εκκλησίας, συνήθως στις τριανταφυλλιές ή πίσω από το άγιο βήμα.

Λίγες μέρες μετά τη βάφτιση, η μητέρα έφτιαχνε ένα γλυκό, αγόραζε ένα πουκάμισο και ένα ρούσικο και μαζί με το μωρό έκανε επίσκεψη στη νονά.

 

 

 

 

Πηγή: mama365.gr

agiasos.gr

thassos-island.gr