Αφιέρωμα στην Κάρπαθο -- 2ο μέρος (χωριά, φορεσιές, μουσική παράδοση, χοροί, έθιμα, τοπικές λιχουδιές)

 

Κάρπαθος: Εκεί όπου η ομορφιά συναντά την παράδοση – 2^ο μέρος (χωριά, φορεσιές, μουσική παράδοση, χοροί, έθιμα, τοπικές λιχουδιές)

Γράφει η Ζαχαρένια Οικονομίδη, Φιλόλογος

Τα χωριά

Η Κάρπαθος έχει δέκα χωριά που ακλουθώντας το οδικό δίκτυο διαμορφώνουν δύο «κύκλους» πάνω στον χάρτη κάνοντας το γύρο του νησιού. Ξεκινώντας την πορεία για την μικρή διαδρομή από την πρωτεύουσα της Καρπάθου , την πόλη Πηγάδια οι επισκέπτες ακολουθούν το δρόμο προς την πλευρά ανατολική ακτή του νησιού και μέχρι το χωριό του Απερίου που ήταν η προηγούμενη πρωτεύουσα του νησιού. Ακολουθήστε την διαδρομή που περνάει από τα τρία ορεινά χωριά Βωλάδα, το Όθος και Πυλές μέχρι που ο δρόμος αρχίζει να κατηφορίζει οδηγεί προς στην δυτική ακτή της Καρπάθου. Για να ολοκληρωθεί η διαδρομή οι επισκέπτες ακολουθούν το δρόμο προς το χωριό της Αρκάσας και συνεχίζουν για της Μενετές ψηλά μέχρι να επιστρέψουν πίσω στα Πηγάδια.

Για την μεγαλύτερη διαδρομή αφού φτάσει κάποιος στο χωριό του Απερίου και πάλι αντί να στρίψει αριστερά προς το χωριό της Βωλάδος οι επισκέπτες ακολουθούν το δρόμο προς το βόρειο τμήμα του νησιού. Μετά από μια μαγευτική διαδρομή, οι επισκέπτες θα φτάσουν στο μικρό χωριό Σπόα με τους πολλούς ανεμόμυλους. Στο σημείο αυτό ο δρόμος οδηγεί στο διάσημο χωριό της Ολύμπου. Μετά από μεγάλη διαδρομή, οι επισκέπτες επιστρέφουν στα Σπόα και αφού περάσουν το μικρό χωριό κατευθύντονται προς το δυτικό τμήμα του νησιού και στο χωριό Μεσοχώρι. Μετά Μεσοχώρι ακολουθήστε τον κεντρικό δρόμο για να φτάσετε Αρκάσα, Μενετές και επιστρέφει πάλι στα Πηγάδια.

«Κάρπαθος όμορφο νησί,

χαίρου την ομορφιά σου,

στολίδι είναι ξεχωριστό,

καθένα απ’ τα χωριά σου.»

«Όλυμπος υπερήφανη, και μπονεντολουσμένη που στέκεις σαν αέτωμα, αγγελικά χτισμένη.»

Όλυμπος, η κιβωτός της παράδοσης : Ένα χωριό που σε καμία περίπτωση δε θα πρέπει να παραλείψετε να επισκεφτείτε κατά τη διάρκεια της παραμονής σας στο νησί της Καρπάθου είναι το χωριό Όλυμπος. Το χωριό προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση από την πρώτη στιγμή που το αντικρίζει κανείς. Βρίσκεται στην κορυφή ενός λόφου ο οποίος περιτριγυρίζεται από μεγαλύτερα βουνά. Διαθέτει μια εξαιρετική φυσική θωράκιση και επί αιώνες αποτελούσε το ασφαλέστερο καταφύγιο για τους κατοίκους του νησιού που προσπαθούσαν να προφυλαχθούν από τους πειρατές.

Λόγω της θέσης του τα σπίτια διαθέτουν μια μοναδική θέα προς το Αιγαίο Πέλαγος και γι' αυτό όχι άδικα από πολλούς έχει χαρακτηριστεί ως το μπαλκόνι του Αιγαίου. Τα κάτασπρα σπίτια που συνδυάζουν και τα έντονα χρώματα, οι ανεμόμυλοι και το καμπαναριό της εκκλησίας προσδίδουν γραφικότητα και δημιουργούν τη χαρακτηριστική εικόνα που συνοδεύει την πλειοψηφία των αιγαιοπελαγίτικων νησιών. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά την παραμονή σας εδώ θα έχετε τη δυνατότητα να δείτε κατοίκους που συνεχίζουνε να φοράν τις τοπικές ενδυμασίες, διατηρούν τους γλωσσικούς τους ιδιωματισμούς και χρησιμοποιούν παραδοσιακά εργαλεία στην αγροτική παραγωγή όπως το ξύλινο άροτρο.

Η Όλυμπος χωρίς αμφιβολία είναι ένα ζωντανό λαϊκό μουσείο όπου εκτός της απαράμιλλης ομορφιάς μπορεί να συνδιάσει τις βασικές αρχές της παραδοσιακής ελληνικής φιλοξενίας από τη πλευρά των κατοίκων.

Μεταξύ των πλέον θαυμάσιων αξιοθέατων του χωριού είναι οι εκκλησία της Παναγίας του 16ου αιώνα με το ξυλοσκάλιστο τέμπλο και τις αξιόλογες τοιχογραφίες. Επιπλέον μπορείτε να επισκεφτείτε το μοναστήρι της Χρυσοβαλάντου που βρίσκεται στην είσοδο του χωριού, αλλά και την τοποθεσία Βρυσκούντα όπου σώζονται τα ερείπια του 4ου αιώνα.

Ολυμπίτικο σπίτι

Πυρήνας του Ολυμπίτικου σπιτιού είναι το ισόγειο μόνοσπιτο, που χωρίζεται σε δύο μέρη τον πάτο και τον σουφά. Ο σουφάς είναι ξύλινη υπερυψωμένη κατασκευή που χρησιμεύει για να κοιμάται η οικογένεια, ενώ οι κάτω χώροι χρησιμοποιούνται ως αποθήκες. Ο σουφάς βρίσκεται συνήθως απέναντι από την είσοδο του σπιτιού και είναι εξαίρετα διακοσμημένο πλαίσιο που κάποτε ακουμπά στο στύλο, που στηρίζει την μεσαία δηλ. την δοκό της σκέπης. Ο στύλος και τα ξυλόγλυπτα κάγκελα του σουφά καλύπτονται με πολύχρωμα κεντητά. Βασικό συμπλήρωμα του σπιτιού είναι η πάγκα, ξύλινος καναπές που χρησιμεύει για τη φύλαξη καρπών, φαγητών κ.α. Γύρω γύρω στους τοίχους υπάρχουν τα ράφια, στα οποία στολίζονται διακοσμητικά πιάτα.

Ο εξοπλισμός του σπιτιού συμπληρώνεται με το ξυλόγλυπτο και περίτεχνο εικονοστάσι στην ανατολική πλευρά του σπιτιού. Στο παλιό μονόσπιτο, που είχε τζάκι, προστέθηκε αργότερα ένας βοηθητικός χώρος, ο κέλλος , το μαγειρείο. Πολλά σπίτια διέθεταν και φούρνο, που εξυπηρετούσε και τα γειτονικά νοικοκυριά.

Η Κανακαρά και ο κανακάρης της Ολύμπου : Στην Κάρπαθο κανακάρη(δ)ες ονομάζονταν επί Τουρκοκρατίας οι πλούσιοι γαιοκτήμονες, τάξη ισχυρή σε κάθε κοινότητα από την οποία προερχόταν οι προεστοί με θρησκευτική, διοικητική, δικαστική και νομοθετική εξουσία.

Ως τις αρχές του 20ού αιώνα οι κανακάρη(δ)ες βρίσκονταν στην κορυφή της κοινωνικής και οικονομικής πυραμίδας: ήταν ιδιοκτήτες εκκλησιών, ανεμόμυλων, νερόμυλων, κτημάτων και απολάμβαναν ειδικών προνομίων. Οπως στην Ολυμπο, που οι οικίες τους βρισκόταν σε περίοπτη θέση με θέα τη θάλασσα, ενώ σύμβολο της κοινωνικής τους ισχύς ήταν η ιδιόκτητη εκκλησία στο κέντρο του οικισμού, η Κοίμηση Της Θεοτόκου, με αποκλειστική μάλιστα χρήση. Για την κανακαρά και τον κανακάρη ίσχυε ένα ιδιαίτερο κληρονομικό σύστημα, το έθιμο των πρωτοτοκίων οι διατάξεις του οποίου είχαν ψηφιστεί με απόφαση των δημάρχων της Καρπάθου στις 8 Φεβρουαρίου 1864.

Ζητούμενο ήταν να διατηρηθεί ακέραιη η γονική περιουσία που κάθε σύζυγος είχε κληρονομήσει από τους γονείς του. Ο πρωτότοκος γιος, ο κανακάρης, θα έπαιρνε την περιουσία του πατέρα του, ο οποίος την είχε πάρει από τον δικό του πατέρα. Αντίστοιχα, η σύζυγος ήταν υποχρεωμένη να προικίσει την πρωτότοκη κόρη της, την κανακαρά, με την περιουσία –σπίτι, κτήματα, έπιπλα, ρουχισμό, λίγα χρήματα και πολύτιμα αντικείμενα– που είχε λάβει από τη δική της μητέρα.

Αυτή η πρακτική που συνδέεται με τη μεταβίβαση ονομάτων και την άνιση κατανομή της περιουσίας προς όφελος των πρωτότοκων, εξέφραζε έναν αμυντικό μηχανισμό συγκέντρωσης και διατήρησης των οικονομικών, περιουσιακών δυνάμεων της οικογένειας. Είχε την αποδοκιμασία της Εκκλησίας ως εξοντωτική και άδικη για τα υπόλοιπα παιδιά που, μην έχοντας περιουσία δεν μπορούσαν να κάνουν οικογένεια και είτε αναγκαζόταν να μεταναστεύσουν είτε να υπηρετήσουν, στα χωράφια των πρωτότοκων σαν εργάτες.

( Η μεταφορά της προίκας )

Ο γάμος

Παλαιότερα κυρίως ο γάμος στην Κάρπαθο γινόταν με προξενιό. Οι λεγόμενοι "προξενητάδες" συναντούσαν τους γονείς του γαμπρού και της νύφης και σχεδίαζαν τη μελλοντική ζωή του νέου και της νέας που είχαν κατά νου να παντρέψουν. Όταν γινόταν οι διαπραγματεύσεις και συμφωνούσαν αμφότερες οι οικογένειες, οι προξενητάδες έφερναν τους συγγενείς του γαμπρού και το γαμπρό στο σπίτι της νύφης όπου γινόταν ο πρώτος αρραβώνας.

Ο γάμος γινόταν κατά κανόνα μία εβδομάδα μετά τον αρραβώνα , την Κυριακή που θα ακολουθούσε και σε αυτόν και σε όλες τις προετοιμασίες συμμετείχαν όλοι οι κάτοικοι του χωριού. Οι κοπέλες και οι μοδίστρες έραβαν το νυφικό και τα φορέματα, ασβέστωναν το σπίτι των μελλονύμφων προετοίμαζαν το γλέντι, έφτιαχναν γλυκά και πολλά άλλα. Οι άντρες ασχολούνταν με τα ψητά την προετοιμασία του σπιτιού σε έπιπλα, και ότι άλλο χρειαζόταν. Την Κυριακή νέοι και νέες έντυναν το γαμπρό και τη νύφη και ο γαμπρός μαζί με τον κουμπάρο και τους φίλους του ξεκινούσαν για το σπίτι της νύφης και την έπαιρνε και μετέβαιναν στην εκκλησία.

Τα ‘εφτά’

 Ένα έθιμο που συναντάται μόνο στην Κάρπαθο είναι τα "εφτά". Αυτό το έθιμο περιλαμβάνει μία γιορτή που γίνεται επτά μέρες μετά τη γέννηση ενός μωρού όπου συγκεντρώνονται συγγενείς και φίλοι και φτιάχνουν μία κούνια για το μωρό, αν δεν υπάρχει κούνια, και το νανουρίζουν και του τραγουδούν με ευχές. Σερβίρεται γλυκό και φαγητό και ακολουθεί γλέντι. Το βάπτισμα ακολουθεί αργότερα.

Οι ρίζες σε μια πανάρχαια ελληνική γιορτή : Ειδικότερα το έθιμο των «Εφτά» πρέπει να συσχετισθεί με τα «Αμφιδρόμια», που τελούνταν στην αρχαία Αθήνα και ίσως και σε άλλες ελληνικές πόλεις. Τα Αμφιδρόμια ήταν γιορτές καθαρμού και τελούνταν στο σπίτι μετά τη γέννηση ενός παιδιού, γιατί στη γέννηση κατεξοχήν η λεχώνα θεωρείτο και φορέας μιαρού ή υποκείμενο σ’ αυτό.

Γι’ αυτό κιόλας το παιδί, η λεχώνα και όλα τα πρόσωπα που είχαν έλθει σε επαφή μαζί της έπρεπε να καθαρισθούν με πλύσιμο ή άλλα μέσα. Το ίδιο έπρεπε να γίνει και για το σπίτι, όπου έβαζαν στην εξώπορτα ένα κλαδί ελιάς, λυγισμένο σε μορφή στεφανιού (αν είχε γεννηθεί αγόρι) ή μάλλινου νήματος (αν είχε γεννηθεί κορίτσι). Και τα δύο είχαν καθαρτήρια σημασία.

Στα Αμφιδρόμια (= τρέξιμο γύρω γύρω) πιθανώς η μαμή έφερνε το παιδί στην εστία και το γυρνούσε κυκλικά σ’ αυτή μαζί με τους παρισταμένους που ακολουθούσαν. Ο σκοπός της κυκλικής περιφοράς του νεογέννητου ήταν η είσοδός του στην οικογένεια. Στη συνέχεια γινόταν ένα γεύμα, στο οποίο έπαιρναν μέρος συγγενείς και φίλοι του νεογέννητου.

Τα Αμφιδρόμια γίνονταν την 5η ή την 7η ημέρα από τη γέννηση του παιδιού, ενώ συνήθως η 10η ήταν η ημέρα της ονοματοθεσίας, σύμφωνα με μαρτυρίες αρχαίων συγγραφέων και του Λεξικού της Σούδας.

Συγκεκριμένα ο Ησύχιος (5ος αι. μ.Χ.) σημείωσε στο σχετικό λήμμα:

«Αμφιδρόμια˙ ημέρα αγομένη <επί> τοις παιδίοις, εν η το βρέφος περί την εστίαν έφερον τρέχοντες κύκλω, και επετίθεσαν αυτώ όνομα, ότε <και> υπό των οικείων και φίλων δώρα επέμπετο.

δεκάτην θύομεν˙ τη δεκάτη ημέρα τα ονόματα τοις βρέφεσιν ετίθεσαν, ο δε Αριστοτέλης τη εβδόμη φησί.

δρομιάμφιον ήμαρ˙ αμφιδρόμια, έστι δε ημερών επτά από της γεννήσεως, εν η το βρέφος βαστάζοντες περί την εστίαν γυμνοί τρέχουσι.

εβδομευόμενα˙ <δεκάτην> ή εβδόμην ημέραν από γενέσεως παιδίου εορτάζουσιν».

Οι παραδοσιακές φορεσιές της Καρπάθου :

Η ΒΕΣΤΑ : Η βέστα είναι φορεσιά των κάτω χωριών της Καρπάθου για αυτό λέγεται και κατωχωρίτικη. Αποτελείται από μακρύ, μονοκόμματο φόρεμα από γυαλιστερό ύφασμα όπως ατλάζι και ταφτάς. Στο κεφάλι φορούν δύο τσεμπέρια, τα λεγόμενα σκουφοΰρια ή αντιτσέμπερα, το ένα έχει χρώμα λευκό με λουλούδια και το άλλο μαύρο. Το μέσα τσεμπέρι δένεται με κόμπο ενώ το εξωτερικό μαντήλι πέφτει ελεύθερο μπροστά.

ΤΟ ΚΑΒΑΪ : Ολυμπίτικη στολή που φοριέται μέχρι σήμερα μόνο από παντρεμένες γυναίκες. Αποτελείται από πουκαμίσα άσπρη με κέντημα στα μανίκια, τον ποδόγυρο και γύρω από τη λαιμόκοψη. Πάνω από αυτή φοριέται το καβάι σε μπλε ή μαύρο χρώμα με κεντήματα στα ίδια

σημεία. Από πάνω δένεται η ζώνη και η ποδιά με ζωηρό χρώμα και κέντημα με χρωματιστές πούλιες. Στο κεφάλι φορούν τα μαλλίτικα μαντήλια με ζωηρά χρώματα και στο στήθος χρυσά νομίσματα (κολαΐνα). Στα πόδια φορούν στιβάνια κόκκινα με κέντημα.

ΤΟ ΣΑΚΟΦΟΥΣΤΑΝΟ : Γυναικεία Ολυμπίτικη φορεσιά, που τη φορούν οι ελεύθερες κοπέλες και οι νύφες. Αποτελείται από δύο μέρη, τη φούστα και τον σάκο. Ξεχωρίζει από τις άλλες φορεσιές για τα ζωηρά χρώματα και τα φανταχτερά κεντήματα με πούλιες. Στο κεφάλι φορούν μαντήλι άσπρο με έντονα λουλούδια και γύρω από το μαντήλι κρέμονται τα πιτσίλια (πλεγμένες χρωματιστές χάντρες). Στα πόδια φορούν τις Ολυμπίτικες χειροποίητες παντόφλες μαύρου χρώματος με πολλά χρωματιστά κεντήματα στο μπροστινό μέρος.

Η ΑΝΤΡΙΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ : Οι άνδρες φορούσαν βράκα σε μαύρο ή μπλε χρώμα που έφτανε λίγο πιο κάτω από τα γόνατα κι έζωνε στη μέση με ένα ζωνάρι. Φορούσαν άσπρη πουκαμίσα κι από πάνω γιλέκο το ίδιο χρώμα με τη βράκα. Στο κεφάλι φορούσαν το φέσι επί τουρκοκρατίας και αργότερα φορούσαν κασκέτο. Στα πόδια φορούσαν αντρικά στιβάνια ή παπούτσια με κάλτσες. Οι κάλτσες στηρίζονται με καλτσοδέτες που καταλήγουν σε μικρή φούντα.

 

« Δεν αποθαίνει η Όλυμπος, στη ξενητιά θ’ ακμάζει

γιατί η νεολαία της, ψηλά την ανεβάζει.»

 

Η μουσική παράδοση της Ολύμπου

Παλαιότερα υπήρχαν πολύ περισσότερα, αλλά και σήμερα υπάρχουν πολλά παραδοσιακά τραγούδια σε 15σύλλαβο, τα συρματικά, που γενικά τραγουδιούνται με χαρακτηριστική αργόσυρτη μελωδία. Ειδικότερα, τα τραγούδια αρχίζουν με πολύ αργό ρυθμό, κάπου στη μέση ο ρυθμός γίνεται γρηγορότερος και προς το τέλος επιταχύνεται ακόμη περισσότερο, για να καταστεί δυνατόν να εξαντληθεί όλο το τραγούδι. Τα τραγούδια είναι ακριτικά, παραλογές, κάποια είναι ιστορικά, άλλα είναι ερωτικά, άλλα της ξενιτιάς, άλλα σατιρικά. Τα τραγούδια αυτά μπορεί να τραγουδιούνται σε καθιστό γλέντι, μπορούν όμως να τραγουδιούνται και στον σιανό χορό. Εκτός από τα συρματικά υπάρχουν και αρκετά τραγούδια του ζερβού χορού, σε 13σύλλαβο στίχο καθώς και του γονατιστού χορού σε τροχαϊκό 8σύλλαβο ή 7σύλλαβο στίχο. Επιπλέον, ακούονται πολλά ιδιόμελα τραγούδια.

Σε παλαιότερες εποχές υπήρχαν, καθώς λέγεται, γύρω στους εβδομήντα σκοποί (=μουσικοί τρόποι – δρόμοι) για τις μαντινάδες. Σήμερα χρησιμοποιούνται γύρω στους σαράντα. Μερικοί σκοποί χρησιμοποιούνται για ορισμένες περιπτώσεις, π.χ. ο σκοπός του φευγού, ο σκοπός της πατινάδας (=νυχτερινής καντάδας), ο καμουζελλιάρικος της Αποκριάς. Είναι ευτύχημα ότι τα νέα παιδιά της Ολύμπου, τόσο στο χωριό όσο και στις παροικίες της Ρόδου και του Πειραιά, χάρη στη φροντίδα των Συλλόγων, έμαθαν να αγαπούν τον παραδοσιακό τρόπο διασκέδασης

και να τηρούν το τυπικό της, που απαιτεί σεβασμό στους μεγαλύτερους, αυτοσεβασμό και ευπρέπεια.

Αφορμή για διασκέδαση παρέχουν οι γάμοι, τα βαφτίσια, οι εύκησες (=γλέντια για την ονομαστική εορτή), η Τυρινή Κυριακή της Αποκριάς και η Καθαρά Δευτέρα, η Λαμπρή Τρίτη (=Τρίτη της Διακαινησίμου), το Δεκαπενταύγουστο, το πανηγύρι του Άη Γιάννη της Βρουκούντας, της 8ης Σεπτεμβρίου, του Σταυρού, παλαιότερα το πανηγύρι του Άη Γιώργη στο Πηλάι και του Άη Μηνά.

Οι χοροί της Ολύμπου είναι κυρίως

α) ο σιανός (=σιγανός) ή κάτω χορός, στον οποίον τραγουδιούνται τα συρματικά και οι μαντινάδες για ποικίλα, όπως είπαμε, θέματα και, απαραίτητα, για να επαινεθούν από το χορευτή οι βάντες του, δηλαδή οι χορεύτριες που βρίσκονται δεξιά και αριστερά του.

 β) ο ζωηρός πάνω χορός, που είναι ζωηρότερος στον κάβο, δηλ. στο πρώτο κομμάτι του χορού. Επειδή, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι Ολυμπίτες ήσαν πολλοί, οι χώροι όμως, τους οποίους είχαν στη διάθεσή τους για χορό, ήταν πάντα στενοί, ο πάνω χορός -ο σιανός δεν αντιμετώπιζε πρόβλημα- έγινε στετός, δηλαδή χορός, ζωηρός βέβαια, που προχωρούσε όμως ελάχιστα, σχεδόν έμενε στημένος στον ίδιο τόπο. Στα άλλα χωριά της Καρπάθου, που ούτε τόσο πολυπληθή ήταν, ούτε πρόβλημα άνετου χώρου αντιμετώπιζαν, ο χορός μπορούσε να προχωρεί όχι μόνο προς τα δεξιά αλλά και προς το εσωτερικό του κυκλικού χώρου και πάλι να επιστρέφει πίσω.

H Καρπαθιώτικη εκδοχή της παραλογής “Του γιοφυριού της Άρτας”, με τη συντομία και το λιτό της ύφος, διασώζει αρχαϊκά στοιχεία του μύθου, όπως είναι η επιλογή του θύματος με κλήρο. Ταυτόχρονα της λείπουν βασικά αλλά σίγουρα μεταγενέστερα επεισόδια, σαν το τέχνασμα του δαχτυλιδιού ή η αναίρεση της κατάρας.

Σαρανταπέντε μισταργκοί κ΄εξηνταδυό μαστόροι [Μισταργκοί = μισθωτοί εργάτες]

γιοφύρι θεμελιώννουσι, γιοφύρι θε’ να χτίσου.

Κι ολημερίς το ’χτίντζασι κι οληνυχτίς εχάλα.

Φωνή εκούστ’ απ’ ουρανού κι απ’ αρχαγγέλου στόμα:

- Α’ δε στοιχειώσετ’ άθρωπο, γιοφύρι δε θα χτίσει.

Στο μπουλλετί το ’κάμασι κι ότινος θέλει πέσει. [Μπουλλετί = λαχνός, κλήρος]

Το μπουλλεττίν εξέπεσε στο πρωτομάστορή τω.

Τις ήκλαιεκ κ’ εβρέχετον, ο πρωτομάστορής τω!

- Α’ βάλω τη μανούλλα μου, πού να ’βρω άλλη μάνα,

α’ βάλω και το κύρη μου, πού να ’βρω άλλο κύρη,

α’ βάλω τ’ αερφάκια μου, πού να ’βρω άλλ’ αέρφια,

ας βάλω τη γυναίκα μου κι άλλη γυναίκα βρίσκω!

Στέλλει και παραγγέλλει της μ’ ένα μικρό καρφάκι: [Καρφάκι = μαθητευόμενος]

- Σάατο βράυ μη λουστεί και Κυριακή μη ’λάξει

και τη Γευτέρα το πρωίν εις το γιοφύριν να ’ρτει.

Κι εκείνος επαράκουσε και πάει και της λέει:

- Σάατο βράυν να λουστεί και Κυριακήν ν’ αλλάξει

και τη Γευτέρα το πρωίν εις το γιοφύριν νά ’ρτει.

Σάατο βράυ λούννεται και Κυριακήν αλλάτσει

και τη Γευτέρα το πρωίν εις το γιοφύρι πάει.

’Πο τα μαλλάκια την αρπά και κάτω τηνε βάλλει.

- Σταθείτ’ εσείς, καλοί πουργκοί κ’ εσείς καλοί μαστόροι, [Πουργκοί = βοηθοί]

κι αφήτε με να σας ειπώ ένα μοιρολοάκι:

Τρεις αερφούλλες είμεθα, κ’ οι τρεις κακού θανάτου

η μια στοιχειώννει τρίστρατο κ’ η άλλη μοναστήρι

κ’ εγιώ, η πλια μικρότερη, στοιχειώννω το γιοφύρι!

’Μ’ ως τρέμει το κορμάκι μου να τρέμει το γιοφύρι

κι από τ’ αντρός μου τη γενιά ψυχή να μη ’πομείνει!

Οι στίχοι, 28 στον αριθμό, έχουν καταγραφεί απ’ τον Μανόλη Μακρή -του αφηγήθηκε ο Γιώργης Ι. Παπαβασίλης - Μπουγιατζής. [Μανώλη Μακρή, Τα Παραδοσιακά Τραγούδια της Ολύμπου Καρπάθου, Αθήνα 2007, σελ. 439-440]

Διαφάνι

 Το Διαφάνι είναι ένα μικρό γραφικό ψαροχώρι με ένα μικρό λιμανάκι, που είναι το επίνειο του παραδοσιακού και ιστορικού χωριού Όλυμπος. Διαθέτει μικρές δυνατότητες για διαμονή, αλλά είναι ένας καταπληκτικός τόπος για ήσυχες διακοπές σε ένα υπέροχο περιβάλλον. Επίσης προσφέρει φιλόξενα την ντόπια κουζίνα και φρέσκο ψάρι στα παραθαλάσσια ταβερνάκια του. Το μπάνιο σας θα το απολαύσετε σε πεντακάθαρα νερά στις παραλίες Διαφάνι και στην διπλανή παραλία της Βανάντα.

Σπόα

Από τα 10 συνολικά χωριά που έχει η Κάρπαθος, το γραφικό νησί που μαγνητίζει ακόμα και τον πιο απαιτητικό επισκέπτη, για πολλούς αυτό που ξεχωρίζει είναι τα Σπόα. Είναι χτισμένο πάνω σε μια πλαγιά και είναι από τα καλύτερα σημεία για να απολαύσετε την Ανατολή ή το ηλιοβασίλεμα στο νησί. Από τα Σπόα υπάρχει πρόσβαση στους όρμους του Αγ. Νικόλα και της Αγ. Ειρήνης, όμορφα παραθαλάσσια μέρη κατάλληλα για κολύπηση .

Εκείνο που θα σας εντυπωσιάσει στο χωριό είναι η μυρωδιά του ψωμιού και των φαγητών που ψήνονται στους ξυλόφουρνους, αλλά και οι φιλοξενία των κατοίκων, που αγαπούν ιδιαίτερα τη μουσική και συγκεκριμένα τη λύρα. Για αυτό και σίγουρα θα ακούσετε κάποιον να παίζει στην αυλή του, όποια ώρα της ημέρας κι αν βρεθείτε εκεί.

Μεσοχώρι

 Το Μεσοχώρι είναι ένα από τα γραφικότερα χωριά της Καρπάθου. Βρίσκεται σε απόσταση 31 χλμ. βορειοδυτικά από την πρωτεύουσα και είναι κτισμένο σε ύψωμα. Διαθέτει εκπληκτική θέα, ενώ όλο το χωριό είναι ένα ζωντανό αξιοθέατο. Με την ανόθευτη παραδοσιακή του ομορφιά και την αυθεντική του νησιώτικη ταυτότητα, εντυπωσιάζει κάθε επισκέπτη. Περπατήστε στα στους δρόμους του οικισμού και θαυμάστε την εξαιρετική αρχιτεκτονική των κατοικιών και των δημόσιων κτιρίων. Τα στενά σοκάκια καταλήγουν σε πέτρινα φαρδιά σκαλοπάτια που οδηγούν στις παλιές γειτονιές του χωριού. Ακριβώς απέναντι θα δείτε το νησάκι Σώκαστρο, στο οποίο υπάρχουν σημαντικές αρχαιότητες, αλλά δεν έχουν γίνει ακόμη ανασκαφές

Ο Λευκός

Ας ξεκινήσουμε από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου, στο κομμάτι του οικισμού προς την μεριά του Μεσοχωρίου που δεν βλέπει θάλασσα. Ο αρχιτεκτονικός τύπος είναι σπάνιος και οι τρούλοι εξωτερικά είναι πέντε. Ο δίκογχος ναός είναι κατάγραφος εσωτερικά και οι τοιχογραφίες είναι σε δύο στρώσεις εκ των οποίων η παλαιότερη χρονολογείται γύρω στο 1300.

Κατηφορίζοντας προς την παραλία η βυσσινί ταμπέλα της αρχαιολογικής υπηρεσίας δείχνει το δρόμο προς την υπόγεια ρωμαϊκή δεξαμενή με υπόστυλη κεντρική αίθουσα και πολλές στοές που δημιουργούν ερωτηματικά. Την περιοχή αυτή οι ντόπιοι την ονομάζουν (α)Ριά και γύρω από την δεξαμενή ο τόπος είναι σπαρμένος με διπλά περιτειχισμένα πιθάρια. Συνεχίζοντας να κατηφορίζει ο επισκέπτης προς τη θάλασσα αναζητά τη θέση Πελεκητό. Το αρχαίο λατομείο είναι εμφανές, μαζί με την οριοθέτηση μιας κατοικίας και σειρές από βότσαλα κομμένα στη μέση ώστε να σχηματίζουν επιπεδο βοτσαλωτό διακοσμητικό. Από κάτω, όμως, φωλιασμένοι σε μια τεράστια σπηλιά που οι ντόπιοι ονομάζουν Καμάρα υπάρχουν πολλοί στάβλοι (κτίσματα

με ογκόλιθους για ανθρώπους και ζώα) και το σύνολο σχηματίζει μια απίθανη και αόρατη πολιτεία τρωγλοδυτών! Κανείς δεν μπορεί να υπολογίσει πόσες γενιές ανθρώπων έχουν βρει καταφύγιο εδώ.

Μενετές

Το μεγαλύτερο χωριό της Καρπάθου σε απόσταση 8 χλμ. από την πόλη της Καρπάθου. Μοιάζει με πολύχρωμη αετοφωλιά, αφού είναι κτισμένη αμφιθεατρικά στην πλαγιά του Προφήτη Ηλία. Παραδοσιακή αρχιτεκτονική, με πολύχρωμα σπίτια και στενά δρομάκια. Χαρακτηριστικό του χωριού η μεγάλη εκκλησία της Παναγιάς, με το σκαλιστό , μοναδικό της ξύλινο τέμπλο, κτισμένη πάνω στον εντυπωσιακό Ιερό Βράχο. Από την αυλή της εκκλησίας βλέπεις μπροστά σου όλο το χωριό και από κεί ψηλά έχεις μοναδική θέα προς την πρωτεύουσα της Καρπάθου, τα Πηγάδια. Τον Δεκαπενταύγουστο η Παναγία τιμάται με το μεγαλύτερο πανηγύρι του νησιού. Η ήρεμη βόλτα στα μικρά σοκάκια του χωριού αποτελεί μοναδική εμπειρία. Χωριάτικες ταβέρνες και παραδοσιακά καφενεία προσφέρουν απίστευτες γεύσεις. Λίγο έξω από το χωριό βρίσκεται το εκκλησάκι του Άγιου Μάμα, ένα εκκλησάκι με ιδιαίτερη αρχιτεκτονική και τοιχογραφίες που χρονολογούνται από το 1300. Στις Μενετές στεγάζεται επίσης το Λαογραφικό Μουσείο του νησιού, με συλλογές από αρχαιολογικά ευρήματα, αγγεία, γεωργικά εργαλεία και γλυπτά. Στην κορυφή εντυπωσιακά στέκεται το εκκλησάκι του Αγίου Σπυρίδωνα.

Ω! Παναγία των Μενετών, ω! Παναγιά του Βράχου,

βοήθα τους προσκυνητές όλοι υγεία να 'χου...

Το πανηγύρι της Παναγίας τον Δεκαπενταύγουστο στις Μενετές Καρπάθου είναι τριήμερο. Την παραμονή (14 Αυγούστου) γίνεται Πανηγυρικός Αρχιερατικός Εσπερινός, όπου προεξάρχει ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Καρπάθου και Κάσου κ. Αμβρόσιος και ψάλλονται τα Εγκώμια της Παναγίας από όλο το εκκλησίασμα.

«Ικάντο», ένα παλιό έθιμο

Την επομένη της γιορτής, το απόγευμα, διαδραματίζεται στο Μέγαρο το παμπάλαιο έθιμο «ικάντο», όπου πωλούνται με δημόσιο πλειστηριασμό τα αφιερώματα των προσκυνητών στην Παναγία. Ο Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης γράφει στη μελέτη του «Εκκλησιαστικοί πλειστηριασμοί στην Κάρπαθο:

»Αφού γεμίσει το Υπόστεγο από κόσμο, τα μέλη της εκκλησιαστικής επιτροπής παίρνουν τη θέση τους, συνήθως στο βάθος του Μεγάρου, και πάνω σ' ένα μεγάλο τραπέζι τοποθετούν όλες τις δωρεές των πιστών.

»Αμέσως έπειτα, με τη φροντίδα της επιτροπής, καλούνται καμιά δεκαριά μικροί μαθητές του Δημοτικού και των πρώτων τάξεων του Γυμνασίου - οι μεγαλύτεροι δεν το καταδέχονται -, για να κάνουν χρέη διαλαλητή. 

» Κάθε διαλαλητής, περιφέροντας από ένα αντικείμενο κάθε φορά στο Υπόστεγο, "φωνάζει" την καθορισμένη τιμή. Συχνά αυτοσχεδιάζει και δεν παραλείπει να το διαφημίζει, συνηθισμένος και από προηγούμενες δημοπρασίες: "Χίλιες πεντακόσιες δραχμές η εγγλέζικη χρυσή λίρα με την όμορφη κοπέλα!", "Δυο χιλιάδες πεντακόσιες το βραχιόλι που το φοράς και καμαρώνεις!" (…)

» Η πλειοδοσία παρουσιάζει πολλές φορές μεγάλο συναγωνισμό μεταξύ δύο και τριών υποψήφιων αγοραστών που ενδιαφέρονται για το ίδιο αντικείμενο ή γιατί αρέσει σ' όλους ή γιατί ο δωρητής θέλει να το ξαναπάρει δίνοντας χρήματα. (…)».

Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης (Ο Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης είναι Ομότιμος Καθηγητής Λαογραφίας στο Τμήμα Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και Επίτιμο Μέλος (Καθηγητής) του Τμήματος Κλασικής Φιλολογίας και Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Βουκουρεστίου.).

Η Κάρπαθος σεμνύνεται, όλοι πανηγυρίζου(ν) και

οι Καρπάθιοι χαίρονται για Σένα και γλεντίζου(ν).

Καρπάθου Μεγαλόχαρη, τα θαύματα σαν κάνει,

η δύναμη της Παναγιάς σ’ όλο τον κόσμο φτάνει.

Προσκυνητές στη χάρη Σου έρχονται κάθε χρόνο,

και Σου ζητούν βοήθεια, που διώχνεις κάθε πόνο.

Δέσποινα, όλων Δέσποινα, και πάντοτε Παρθένα,

όλες οι χάρες κι οι τιμές εδόθησαν σε Σένα.

Δόξα και πρέπος και τιμή για Σένα Πλατυτέρα,

ω Παναγιά του Βράχου μας, λαμπρή δική Σου μέρα.

Μια είν’ η «Μενετιάτισσα» εις τη δική μας χώρα,

πασίγνωστη στην Κάρπαθο και στην Ελλάδα τώρα.

Την Παναγιά παρακαλούν και λέ(γ)ου Της να ραίνει,

με τη δροσιά του ουρανού όλη την οικουμένη.

Στήριζε την Ελλάδα μας σε κάθε δυσκολία,

σαν έχει η πατρίδα μας, Μητέρα Παναγία.

Δίστιχα Μηνά Αλ. Αλεξιάδη και Εύης Μελά-Αλεξιάδη

Λαογραφικό μουσείο Μενετών

Λαογραφικό μουσείο Μενετών : Σε μια παραδοσιακή κατοικία 200 ετών στις Μενετές εκτίθενται σκεύη και εργαλεία της οικιακής και αγροτικής εργασίας, αντικείμενα της παραδοσιακής τέχνης, μουσικά όργανα καθώς και συλλογή φωτογραφιών των ντόπιων.

Άγιος Μάμας

Αυτός ο μικρός μονόχωρος ναός μεγέθους 2,66Χ2,68 είναι ένας από τους 14, της κυρίως βυζαντινής περιόδου που διασώζουν τοιχογραφίες ή σπαράγματα τοιχογραφιών στην Κάρπαθο. Από την επόμενη, τη μεταβυζαντινή περίοδο, υπάρχουν περισσότερα χριστιανικά μνημεία, μεταξύ των οποίων και ο Αγιος Αντώνιος (15ος και 17ος αιώνας) ναϊσκος που βρίσκεται μέσα στις Μενετές, ακριβώς πίσω από το λαογραφικό-ιστορικό μουσείο. Η κατασκευή του Αγίου Μάμαντος ακόμη και σήμερα παραμένει ένας γρίφος, αφού δεν υπάρχουν στοιχεία για να βεβαιώσουν τις θεωρίες.

Μήπως πρόκειται για Ανατολίτες, για περαστικούς Άραβες; από εκείνους που κατοίκησαν στο νησί και με τον φόβο των αδίστακτων πειρατών, έχτισαν με τέτοιο τρόπο αυτό το μικρό τζαμί;

Υπάρχει ακόμη μια ενδιαφέρουσα θεωρία, που λέει ότι οι κατασκευαστές του ναού είχαν έντονες επιδράσεις από την Ανατολή, κι έτσι έχτισαν μια εντελώς διαφορετική και προστατευμένη μικρή χριστιανική εκκλησία.

Η ονοματοδοσία της γύρω περιοχής, των Εξιλών, ίσως να κρύβει την απάντηση του άλυτου αινίγματος. Ο Μιχαηλίδης-Νουάρος πιθανολογεί ότι η λέξη προέρχεται από το λατινικό Exilium, στα Γαλλικά Exile, και δόθηκε σε αυτό το μετόχι επειδή χρησιμοποιήθηκε από τους Φράγγους κατακτητές ως τόπος εξορίας για τους Καρπάθιους.

Στην Κάρπαθο η 2η μέρα του Σεπτέμβρη είναι αφιερωμένη στον Άγιο Μάμα, μια σπουδαία γιορτή, ένα ακόμη μοναδικό Καρπάθικο πανηγύρι, περιμένει τον προσκυνητή.

Μετά την πρωινή λειτουργία έρχεται το παραδοσιακό κέρασμα από τους επιτρόπους και τους γειτόνους του Αγιού από τις Εξίλες. Οι μαγείροι και οι βοηθοί τους από μέρες έχουν προετοιμάσει την συνέχεια, έτσι στρώνεται το ανοιχτό ευρύχωρο τραπέζι, μια ακόμη προσφορά της αναλοίωτης καρπάθικης φιλοξενίας.

Στο κλείσιμο της γιορτής βγαίνουν τα παραδοσιακά όργανα, παίρνουν θέση στο κέντρο του χορού. Αυτό το καρπάθικο γλέντι θα σφραγίσει στις Μενετές το κλείσιμο του καλοκαιριού

Απέρι

Το Απέρι είναι ένα από τα μεγαλύτερα χωριά της Καρπάθου. Απέχει 8 χιλιόμετρα από την πόλη της Καρπάθου. Ο σημερινός οικισμός χρονολογείται από τον μεσαίωνα, βρίσκεται σε υψόμετρο 320 μέτρων και ξεχωρίζει για την ομορφιά και τη γραφικότητά του. Το χωριό διατρέχεται από μία καταπράσινη ρεματιά, ενώ μια γέφυρα ενώνει τα δύο τμήματα του χωριού. Πανέμορφα με

κεραμοσκεπές σπίτια με πολύχρωμες αυλές εντυπωσιαζουν. Κατά την επίσκεψή σας εδώ δε θα πρέπει να παραλείψετε μια περιήγηση στα γραφικά σοκάκια. Ανάμεσα σε αυτά θα μπορέσετε να θαυμάσετε την εκκλησία της Θεοτόκου που χρονολογείται από το 1855, το πετρόκτιστο γεφύρι, και το πλήθος των κρηνών που βρίσκονται σε πολλές γωνιές του χωριού. Εδώ εδρεύει η Μητρόπολη Καρπάθου -Κάσου. Σε απόσταση τριών χιλιομέτρων η μοναδική παραλία της Αχάττας, με τα καταγάλανα νερά της.

Αρκάσα

Απέχει μόλις 16 χιλιόμετρα από τα Πηγάδια, αλλά η τοποθεσία αυτή είναι τόσο προνομιακή όσο και η χερσόνησος πάνω στην οποία στέκεται ό,τι έχει απομείνει από την αρχαία Αρκεσία. Ενας ξεροπόταμος, το ονομαζόμενο Ρυάκι, χωρίζει το χωριό σε δύο γειτονιές (την «Πέρα» και την «Πόε» όπως τις λένε οι ντόπιοι), αλλά υπάρχουν γεφύρια για τη διέλευση. Δεν είναι τυχαίο που η Αρκάσα είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη τουριστικά, διότι την μοναδική της ενέργεια θα την νιώσετε είτε πάτε για μπάνιο στην παραλία του Αγίου Νικολάου, είτε φάτε σε κάποια από τις ταβέρνες στο γειτονικό Φοινίκι. Η Αρκάσα δεν χάνει τη ζωντάνια της το χειμώνα γιατί έχει και πολλούς μόνιμους κατοίκους.

Λαογραφικό-Αρχαιολογικό μουσείο Αρκάσας

Μουσείο Αρκάσας : Στο κέντρο του χωριού λειτουργεί μουσείο με αρχαιολογικά ευρήματα αλλά και παραδοσιακά αντικείμενα. Τα ευρήματα προέρχονται από την ακρόπολη της Αρκεσίας αλλά και από την εκκλησία της Αγίας Αναστασίας, η οποία βρισκόταν στο σημείο που σήμερα είναι χτισμένη η εκκλησία της Αγίας Σοφίας.

Φοινίκι

Γραφικό και όμορφο παραθαλάσσιο χωριουδάκι, χωριό ψαράδων, με μικρό λιμανάκι όπου δένουν με ασφάλεια μικρά τουριστικά σκάφη και ψαροκάϊκα. Βρίσκεται 1 χιλιόμετρο βόρεια από την Αρκάσα και 17 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά από τα Πηγάδια. Εδώ απολαμβάνετε ολόφρεσκο ψάρι στις πανέμορφες Ταβέρνες δίπλα στην θάλασσα, αγνανεύοντας ένα μοναδικό τοπίο βουνού, βράχων και θάλασσας.

Βωλάδα

Βωλάδα : Ένα μικρό πανέμορφο χωριό περίπου 10 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα της Καρπάθου, που βρίσκεται σε υψόμετρο 440 μ ανάμεσα στα χωριά Απέρι και το Όθος. Η εξαιρετική αισθητική και αρχιτεκτονική των σπιτιών κάνει το χωριό Βωλάδα ένα από τα πιό όμορφα χωριά της Καρπάθου. Υπέροχη η θέα από το χωριό προς την πρωτεύουσα. Το οροπέδιο της «Λάστου» είναι από τις πιο όμορφες εξοχές της Καρπάθου. Εδώ βρίσκεται η ψηλότερη κορυφή στην Δωδεκάνησο η “Καλή Λίμνη” με υψόμετρο 1215 μ !. Υπάρχει μονοπάτι με σήμανση για να φθάσατε στην ψηλότερη κορφή της Δωδεκανήσου. Το οροπέδιο της Λάστου είναι γεμάτο με γραφικές αγροικίες, εκκλησάκια και αμπέλια.

Όθος

 Σε ένα από τα πιό ψηλά σημεία του νησιού βρίσκεται το γραφικό χωριό Οθος. Από εκεί ανεπανάληπτη θέα προς την πρωτεύουσα της Καρπάθου. Πολλές φορές το χωριό χάνεται μέσα στα σύννεφα! Στο Όθος αξίζει να επισκεφθείτε το εργαστήρι ξυλογλυπτικής όπου κατασκευάζονται οι περίφημες λύρες της Καρπάθου και άλλα περίτεχνα ξυλόγλυπτα αντικείμενα. Η μορφή του νησιού ο αείμνηστος Γιάννης Χαψής «μαντιναδόρος και λυράρης» μπορεί να μην υπάρχει πια, αλλά αξίζει να αναζητήσετε κάποιες από τις ζωγραφιές που έκανε στα γεράματα, ανεκτίμητης αξίας ως είδη λαϊκής τέχνης της Καρπάθου. Πολλές δραστηριότητες , γιορτές και πολιτισμικά δρώμενα διοργανώνονται από τον σύλλογο του χωριού «Εργασία και Χαρά».

Όθος περήφανο χωριό,

κορώνα του μπουνέντη,

που βγάζεις νέους διαλεχτούς

και πρώτους εις το γλέντι.

Πυλές Καρπάθου

Παναγία Πυλών Καρπάθου: Στις 15 Αυγούστου γιορτάζει όλο το νησί. Είναι η γιορτή της Παναγίας. Παραδοσιακά πανηγύρια στις Μενετές, στις Πυλές στο Απέρι και στην Όλυμπο. Ο Κεντρικός Ναός του χωριού μας είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Κτίστηκε το 1859. Το 1917 προστέθηκε ο γυναικωνίτης. Το 1945 κτίστηκε το Εκκλησιαστικό Μέγαρο και το Εκκλησιαστικό Ελαιοτριβείο.

«Πυλές μου όμορφο χωρίο ,

με Παναγιά στη μέση ,

που δεν εβρέθηκε κανείς

να πει πως δε τ’ αρέσει.»

Στις Πύλες Καρπάθου εορτάζεται κάθε χρόνο η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού. Το συγκεκριμένο πανηγύρι, όπως και όλα που γίνονται στη νησί, ξεχωρίζει για την αυθεντικότητά του, καθώς το τελετουργικό παραμένει αναλλοίωτο με το πέρασμα των χρόνων. Οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να γευτούν δωρεάν παραδοσιακό φαγητό που φτιάχνεται από την εκκλησία και να ακούσουν παραδοσιακά τραγούδια παιγμένα από λύρες, τσαμπούνες και λαούτα.

Ω Παναγία των Πυλών

και συ Σταυρέ της Βρυσής !

πάντοτε να εύχεστε ξένε μου να γυρίσεις !

Πυλές

Ένα από τα 12 χωριά της, είναι και οι Πυλές είναι φημισμένες για τους πολλούς και καλούς Δασκάλους που έβγαζαν, πήραν την επωνυμία: “το χωριό των Δασκάλων” Το μικρότερο, πληθυσμιακά, χωριό, κτισμένο στη δυτική πλευρά του νησιού, με πανοραμική θέα προς τη γειτονική ιστορική νήσο Κάσο και τα βουνά της Σητείας. Είναι κυριολεκτικά πνιγμένο στο πράσινο των πολλών περιβολιών του και κάθε δειλινό, απολαμβάνεις απ’ εδώ ένα υπέροχο ηλιοβασίλεμα! Το χωριό μας πρωτοκατοικήθηκε τον 17ο αιώνα από πρόσφυγες, που έφυγαν από τα παράλια του νησιού, όπου κατοικούσαν αρχικά, για ν’ αποφύγουν τους πειρατές, που λυμαίνονταν τα νησιά του Αιγαίου. Σ’ αυτούς προστέθηκαν κατά την Επανάσταση του 1821 και πολλοί φυγάδες από τη γειτονική Κρήτη και τη μαρτυρική Κάσο.Τό χωριό μας ακολούθησε την τύχη της Καρπάθου (τουρκική, ιταλογερμανική κατοχή), αντιστάθηκε γενναία στους κατακτητές, πήρε μέρος στους απελευθερωτικούς αγώνες, γεύτηκε κι αυτό από τους πρώτους τη χαρά της απελευθέρωσης (1944) και της ενσωμάτωσης (1947) με τη Μητέρα Ελλάδα!

Στο Κοιμητήριο του χωριού είναι θαμμένος ο Ιερολοχίτης Λοχίας Κωνσταντίνος Ψιλλής, από τη Χίο, που σκοτώθηκε από οβίδα στο Προνί.

Ένα πανέμορφο χωριό με καταπράσινα περιβόλια, κατάφυτες πλαγιές με πεύκα! Όμορφες παραλίες για μπάνιο και μέρη για ψάρεμα! Το φαράγγι της Φλασκιάς! Την πηγή της Πούντας με το ιαματικό νερό!

Η ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ :

Υπάρχουν διάφορες εκδοχές, για την ονομασία του χωριού μας.

1. Υπήρχαν κάποιες πύλες (πόρτες) ή το χωριό ήταν πύλη (πέρασμα, είσοδος), που ένωνε τα χωριά της βόρειας ζώνης με την κάτω και τη νότια Κάρπαθο.

2. Υπήρχε -και υπάρχει- πολύς πηλός. (γραφή με -η: Πηλές)

3. Υπήρχαν σπηλιές και κατέληξε η λέξη να γίνει Πηλές.

Αγροτικό μουσείο Πυλών : Το υπαίθριο μουσείο βρίσκεται στο χωριό Πύλες και αποτελείται από πέτρινους στάβλους, κατοικία, ανεμόμυλο, αλώνι, πατητήρι, φούρνο και άλλα, καθώς και αγροτικά μηχανήματα και εργαλεία. Μέσα στην οικία μπορείτε να δείτε παραδοσιακά έπιπλα, σκεύη, διακοσμητικά και είδη καθημερινής χρήσης της Καρπάθου των περασμένων αιώνων.

Στην Κοινότητά λειτουργούν και προσφέρουν σημαντικές υπηρεσίες, το καθένα στον τομέα του, σωματεία και σύλλογοι:

. Ο Φιλανθρωπικός και Μορφωτικός Σύλλογος "Ο ΑΠΟΛΛΩΝ"

. Ο Αθλητικός Σύλλογος "ΑΡΓΟΝΑΥΤΗΣ"

. Ο Σύλλογος Κυριών και Δεσποινίδων "Η ΠΡΟΟΔΟΣ"

. Η Τοπική Επιτροπή του Κουσουρελακείου Ιδρύματος

. Ο Σύλλογος Γονέων και Κηδεμόνων

. Ο Μαθητικός Συνεταιρισμός

. Ο Γεωργικός Συνεταιρισμός

Πηγάδια, η πρωτεύουσα του νησιού

Τα Πηγάδια, είναι η πρωτεύουσα και το μεγαλύτερο λιμάνι του νησιού και βρίσκεται στη νοτιοανατολική ακτή του στους πρόποδες του βουνού Καλή Λίμνη, στην θέση της αρχαίας πόλης Ποσείδιο. Τα Πηγάδια είναι μια μικρή σύγχρονη πόλη, χάρις και στην σημαντική βοήθεια των ξενιτεμένων παιδιών της Καρπάθου στην Αμερική.

Τόποι διαμονής στα Πηγάδια

Ξενοδοχεία: Alimounda Mare, Electra Beach, Blue Bay, Olympic, Nereides , Journey’s End, Romantica, Konstantinos palace, κ.α.λ.

Εστιατόρια: Stacey's Yum-me Kitchen, To Perasma, Grande, Acropolis, Mamma Maria Restaurant,

Sofia's Place, Erasmia's, To Helleniko, Yogeat Frozen Yogurt, Caffe Galileo, Akri Bar Cafe,

Uno Pizzeria, Kipos Taverna, Stema Bar, Εστιατόριο Μαρίνας κ.α.λ.

Εστιατόρια Ολύμπου: PALLAS BEACH TAVERNA, BLUE GARDEN, Ο ΜΥΛΟΣ , EDEM GARDEN, ΠΑΡΘΕΝΩΝΑΣ

Εστιατόρια Πυλών: Καφέ- ουζερί Κωνσταντινίδη , Kaisma οικογένειας Μαστρολέων κ.α.λ.

Εστιατόρια στο Οθος: Καφενείο- Ταβέρνα Οθειτικο, Καφενείο - Ταβέρνα Mezzaria

Ντόπιες λιχουδιές 

Πικάντικες κρεμμυδοκούλουρες: Τραγανές νόστιμες με άφθονα μπαχαρικά και πολλά κρεμμύδια. Ίσως από τα πιο νόστιμα κουλούρια που έχετε ποτέ δοκιμάσει.

Τα ψιλοκούλουρα: (κάποτε κουλούρια του γάμου) Πρόκειται για μεγάλα στρογγυλά κουλούρια. Στο εσωτερικό τους, τοποθετούνται, κάθετα και οριζόντια δώδεκα ζυμαρένιες λωρίδες, έτσι που να διασταυρώνονται σχηματίζοντας μικρά τετράγωνα μεταξύ τους. Πριν ψηθούν τα πασπαλίζουν με σουσάμι.Οι πολλώ λόγιω πίττες Λαχανόπιττες, Κρεμμυδόπιττες και τα ζιμπίλια, Χριστουγεννιάτικο γλυκό,με γέμιση σταφιδα.

Οι Τούρτες: Φτιαγμένες με ανεβατό ζυμάρι γεμιστό με μαλακή γλυκιά μυζήθρα και αρωματισμένο άνηθο.

Οι Μακαρούνες: Ένα παραδοσιακό πιάτο της Κάσου και της Καρπάθου. Μοιάζει βέβαια πολύ ως συνταγή και με τα κρητικά μακαρόνια με ανθότυρο. Οι μακαρούνες, είδος ζυμαρικού, έχει σχήμα είτε σαν μικρές, επίπεδες λωρίδες ή κυλίνδρους. Οι μακαρούνες θέλουν επίσης ένα άλλο τοπικό συστατικό: την σιτάκα, ένα ρευστό πρόβειο τυρί με πεντανόστιμη ξινή γεύση και πλούσιο σώμα. Μπορεί να αντικατασταθεί όμως και με καλό στραγγιστό γιαούρτι. Είναι από τις γεύσεις που μένουν αξέχαστες!

Ο Καρπάθικος μπακλαβάς με σκέτη ζύμη που ανοίγεται με ξυλικάκι, τηγανίζεται στο λάδι και μετά μελώνεται ή ξενικός με αμύγδαλα, καρύδια και πολλά φύλλα κρούστας που του δίνουν μεγάλο ύψος. Οι ξυλικόπιτες γίνονται πολύ λεπτές, τηγανίζονται και σερβίρονται με μέλι.

Κρασί: Το κρασί της Καρπάθου είναι εξαιρετικής ποιότητας, εύγευστο και αρκετά διαφορετικό. Το πιο δημοφιλές είναι το ημίγλυκο ερυθρό κρασί που παράγεται κυρίως στην ορεινή Κάρπαθο, στο Όθος και στη Βωλάδα.

Οφτό: κατσίκα γεμισμένη με ρύζι, συκωτάκια και μυρωδικά. Ψήνεται σε ξυλόφουρνο για ένα ολόκληρο βράδυ.

Δρύλα: γιαούρτι από κατσικίσιο γάλα που συνοδεύει το οφτό .

Μέλι: Το μέλι είναι προϊόν που οι νοικοκυρές της Καρπάθου χρησιμοποιούν συχνά στα γλυκά τους, το σουσαμόμελο, τα ξεροτήγανα και τον μπακλαβά.

Κοπέλες: Λαχανόπιτες που ανάλογα με την εποχή η γέμιση τους διαφέρει.

Η άγρια ομορφιά της, τα γραφικά χωριά της, οι παραδοσιακές γεύσεις και τα όμορφα πανηγύρια

 

Βιβλιογραφία:

www.karpathos.gr

travelphoto.gr

ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ

www.piles.gr

www.e-dimitra.gr/ Αδελφότητα Ολυμπιτών Καρπάθου

Τα Παραδοσιακά Τραγούδια της Ολύμπου Καρπάθου, Αθήνα 2007, Μανώλη Μακρή

Η ΚΑΡΠΑΘΟΣ, Αλεξιάδης Αλ. Μηνάς

ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ, ΛΑΤΙΝΟΥΣ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ