Μικρασιατική Καταστροφή και Μουσική: Το ρεμπέτικο τραγούδι

Της Ξανθής Κιούση

 

                                               Πηγή εικόνας: pemptousia.gr

 

 

Το 1922 είναι η χρονιά κατά την οποία έλαβε χώρα η Μικρασιατική Καταστροφή, κατά την οποία έγινε η αναγκαστική ανταλλαγή των πληθυσμών σύμφωνα με τη Συνθήκη της Λωζάνης. Οι Μικρασιάτες αναγκάστηκαν να εγκατασταθούν στις μεγάλες ελληνικές πόλεις. Δεν εγκαταστάθηκαν όμως μόνοι, αφού είχαν ως παρακαταθήκη τις μουσικές τους διαδρομές.

Το ρεμπέτικο τραγούδι έγινε ευρέως γνωστό εκείνη την περίοδο, πραγματευόταν τον έρωτα ή απαρτιζόταν από μάγκικα τραγούδια, που παρέπεμπαν σε φυλακή και ναρκωτικά.

 

Μικρασιατική καταστροφή

Η Μικρασιατική καταστροφή θεωρείται η τελευταία πράξη του ελληνοτουρκικού πολέμου μεταξύ του 1918 και 1922. Την περίοδο αυτή, η Ελληνική διοίκηση είχε εγκατασταθεί στα δυτικά παράλια της Τουρκίας. Όμως, σύμφωνα με την ανακωχή του Μούνδρου έπαψε να ισχύει πλέον η συμφωνία που είχε υπογράψει ο Ελευθέριος Βενιζέλος το 1914 για την Σμύρνη, πράγμα που είχε σαν αποτέλεσμα την αναγκαστική υπαναχώρηση των Ελληνικών στρατευμάτων από τη Μικρασία.

 

Ο πόνος που ακολούθησε από την μικρασιατική καταστροφή για τους πρόσφυγες ήταν αβάσταχτος. Στα κιτάπια των βιβλίων γίνεται λόγος για βιασμούς, εκτελέσεις, κλοπές, βασανιστήρια, καταπάτηση περιουσίας, ξεριζωμό από τους Τούρκους. Παρόλα αυτά δεν έχει εξακριβωθεί μέχρι σήμερα γιατί έγιναν τόσο κτηνώδεις επιχειρήσεις στην Σμύρνη.

 

Το ρεμπέτικο τραγούδι και η θεματολογία του

Το ρεμπέτικο τραγούδι αποτελεί ελληνικό αστικό είδος μουσικής. Εμφανίστηκε πρώτη φορά τον 19ο αιώνα αλλά η αναγνωρισιμότητά του ήρθε στο τρίτο μισό του 20ού αιώνα. Στην αρχή ήταν γνωστό στα λιμάνια Πειραιά, Θεσσαλονίκη και Βόλου. Εν συνέχεια, μεταφέρθηκε και σε άλλα μεγάλα αστικά κέντρα.

 

Ο έρωτας πρωτοστάτησε στην θεματολογία του. Όμως, εξίσου σημαντική με τον έρωτα ήταν και η “μαγκιά”, που είχε να κάνει με τη φυλακή και τη χρήση ναρκωτικών ουσιών.  Στην πορεία η θεματολογία στράφηκε και σε πιο κοινωνικά θέματα.

Την περίοδο της Μικρασιατικής καταστροφής τα ρεμπέτικα τραγούδια φαίνεται ότι, εστιάζουν κυρίως στον έρωτα των ανθρώπων που αναγκάστηκε να ξεριζωθούν από τα σπίτια τους, προκειμένου να πάνε σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, για να σωθούν.

 

Η εξάπλωση του ρεμπέτικου τραγουδιού μετά την Μικρασιατική Καταστροφή

Το ρεμπέτικο τραγούδι εξαπλώθηκε σιγά-σιγά και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. Με το πέρασμα των χρόνων άρχισε να λαμβάνει τεράστιες διαστάσεις πέρα από τα λιμάνια και στα μεγαλύτερα αστικά κέντρα της Ελλάδας. Αυτό το οδήγησε στο να γίνει, μια από τις σημαντικότερες μουσικές επιλογές των Ελλήνων μέχρι και σήμερα.

 

Ως τα τέλη της δεκαετίας του 1930 επικράτησε στο ρεμπέτικο τραγούδι η επιρροή της Σμύρνης και οι ανατολίτικοι ρυθμοί. Η επιρροή της προσφυγιάς από τη Μικρά Ασία ήταν τόσο έντονη, εφόσον εντοπίζουμε αμανέδες και ταξίμια. Επίσης, οι Σμυρνιές τραγουδίστριες έπαιξαν καίριο ρόλο εκείνη την περίοδο. Ακόμη, τα όργανα που εντάχθηκαν στην ελληνική μουσική ήταν το σάζι, το σαντούρι, το ούτι και το κανονάκι.

 

Το 1936 υπό το καθεστώς Μεταξά έγινε  λογοκρισία στο ρεμπέτικο τραγούδι, που το ανάγκασε να αλλάξει ριζικά την θεματολογία του. Έπαψε πλέον να αναφέρεται σε θέματα, όπως τα ναρκωτικά και η φυλακή. Άρχισε από εκείνη τη στιγμή και έπειτα, να αποκτά πιο κοινωνικό χαρακτήρα, εστιάζοντας περισσότερο στα θέματα που έχρηζαν ιδιαίτερης προσοχής εκείνη την εποχή.

 

Την περίοδο αυτή όμως και το πειραιώτικο στυλ είχε την τιμητική του. Το 1937 εμφανίζεται για πρώτη φορά ο Χιώτης και ο Τσιτσάνης, οι οποίοι ήταν από τους πρώτους ανθρώπους που υπηρέτησαν το ρεμπέτικο τραγούδι και λογοκρίθηκαν εντόνως.

 

Διαφορές Ελλήνων-Σμυρνιών στην διασκέδαση

Σε αντίθεση με τους Έλληνες, οι πρόσφυγες ήταν πιο δυναμικοί και εξωστρεφείς στην διασκέδαση, στην οποία συμπεριελάμβαναν όλη την οικογένεια.

 

Οι Μικρασιάτες σιγά-σιγά άρχισαν να παίρνουν μέρος στην ελληνική διασκέδαση και να έρχονται σε επαφή με τους ανθρώπους του λαϊκού τραγουδιού, οι οποίοι χαρακτηρίζονταν από μαγκιά. Κατ’ αυτό τον τρόπο, συνδέθηκαν τα δυο αυτά είδη μουσικής και άρχισαν να κάνουν την εμφάνιση τους οι πρώτοι Σμυρνιοί συνθέτες Π. Τούντας, ο Βαγγ. Παπάζογλου, ο Γ. Δραγάτσης κ.α. Μέσα από τα τραγούδια τους, άρχισαν να εξιστορούν τα γεγονότα που συνέβησαν με την μικρασιατική καταστροφή πράγμα που έκανε πιο αισθητό στους Έλληνες, τα όσα βίωσαν αυτοί οι άνθρωποι.

 

Τέλος, ύμνησε τον έρωτα και τον πόλεμο που οδήγησε στον μεγάλο ξεριζωμό της Μικράς Ασίας. Επιπροσθέτως, άφησε ως παρακαταθήκη στις νεότερες γενιές αυτά που πέρασαν οι παλαιότεροι από αυτή την καταστροφή, πράγμα που θα κρατήσει αναλλοίωτες τις μνήμες αυτές στα μυαλά των Ελλήνων για πάντα. Το ρεμπέτικο τραγούδι αποτέλεσε την φωνή των προσφύγων στην Ελλάδα.

 

---

Πηγές

«Εγώ ο άλλος: Διαφορετικότητα και ανθρώπινα δικαιώματα» – Β. Δακανάλη & Ν. Παπαδάκη – 2011 – Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση: 1lyk-moiron.ira.sch.gr (Τελευταία τροποποίηση: 3/10/2022)

Στα καταγώγια του ρεμπέτικου: Η ιστορία του τραγουδιού που αποτέλεσε συνώνυμο του μάγκα – dinfo.gr – Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση: dinfo.gr (Τελευταία τροποποίηση: 3/10/2022)

Πρόσφυγες και Ρεμπέτικο τραγούδι (1923-1940) – Μουσικές διαδρομές – Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση: mousikes-diadromes.gr (Τελευταία τροποποίηση: 3/10/2022)

 

Πηγή: maxmag.gr