΄Έθιμα των Θεοφανείων που έσβησε ο χρόνος στην Κρήτη

Έθιμα των Θεοφανείων που έσβησε ο χρόνος στην Κρήτη

 

 

Τα Θεοφάνεια ή Φώτα είναι μεγάλη ετήσια χριστιανική εορτή της ανάμνησης της Βάπτισης του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή. Εορτάζεται στις 6 Ιανουαρίου και είναι η τρίτη και τελευταία εορτή του Δωδεκαημέρου (εορτών των Χριστουγέννων).

 

Στην Κρήτη πιστεύουν πως τα μεσάνυχτα ακριβώς ανοίγουν οι ουρανοί και τα «δέντρα σκύβουν να προσκυνήσουν τη Χάρη του Θεού». Κυρίαρχο χαρακτηριστικό της μεγάλης αυτής εορτής είναι η εμφάνιση της τριαδικής θεότητας, η επιφάνεια.

 

Την παραμονή των Φώτων ο παπάς έκανε το μικρό αγιασμό. Από αυτό παίρνανε και ραντίζανε τα δέντρα του κήπου τους, τα σπαρτά, τις ελιές και τα αμπέλια.

 

Την παραμονή νηστεύουν για να πιουν την επαύριο το μεγάλο αγιασμό. Την ημέρα αυτή της νηστείας ψήνανε τα "παλικάρια". Βράζανε σιτάρι και το αναμειγνύανε με καρπούς από ρόγδι, σταφίδες, ζάχαρη και μυρωδικά.

Την ημέρα αυτή ταΐζανε και τα ζώα με σπόρους. Βράζανε κριθάρι, σιτάρι, κουκιά, παπούλες. Ό,τι είχε ο καθένας. Από αυτά δίνανε μια χούφτα σε κάθε ένα ζώο.

 

Την ημέρα των Φώτων ο παπάς έκανε το μεγάλο αγιασμό. Οι γεροντότεροι θυμούνται ότι το μεγάλο αγιασμό τον πίνανε μέσα στην εκκλησία. Δεν έκανε να τον βγάλουνε έξω, μόνο αν τον πήγαιναν σε κάποιο άρρωστο.

Η γιορτή των Φώτων γιορτάζεται και στη Κρήτη με τον παραδοσιακό τρόπο και τον αγιασμό των υδάτων όπως και σε όλες τις περιοχές της χώρας.

 

Το έθιμο που διατηρείται και σήμερα σε κάποια χωριά της ενδοχώρας ήταν να γυρίζει ο παπάς σε όλο το χωριό από πόρτα σε πόρτα και με το σταυρό και τον βασιλικό να αγιάζει τα σπίτια και τους πιστούς.

Στη νότια Κρήτη το έθιμο της ευλογίας των κουδουνιών επικρατεί μέχρι σήμερα. Από την παραμονή των Φώτων κτηνοτρόφοι της περιοχής φέρνουν μερικά κουδούνια από το κοπάδι τους στο μοναστήρι. Εκεί τοποθετούνται κάτω από το σημείο που θα γίνει ο Μεγάλος Αγιασμός. Παραμένουν εκεί όλη τη νύχτα και αγιάζονται ενώ ανήμερα των Φώτων οι κτηνοτρόφοι τα παίρνουν και τα κρεμούν στα ζώα του κοπαδιού τους. Οι κτηνοτρόφοι πιστεύουν ότι ο αγιασμός των κουδουνιών μεταφέρει την κάθαρση και την ευλογία στο ίδιο το κοπάδι.

 

(Από τη σελίδα του Λαογραφικού Ομίλου Λάζαρου και Μανώλη Χνάρη)

 

 

Τη νύχτα της παραμονής των Φώτων, οι ουρανοί ανοίγουν και τα ζωντανά μιλούν με ανθρώπινη λαλιά. Έρχεται ο Θεός και τα ρωτά πως περνούν με τ΄αφεντικά και αυτά δεν πρέπει να έχουν παράπονα!! Γι΄αυτό το λόγο, οι νοικοκυραίοι τη μέρα αυτή πρέπει να προσέξουν ιδιαίτερα τη διατροφή των ζώων. Το φαγητό που προσφέρουν στα «ζωντανά» είναι το ίδιο που τρώει η οικογένεια. Φασόλια, κουκιά, ρεβίθια, στάρι, φακές και ό,τι άλλο σπόρο έχουν τους βράζουν μαζί, χωρίς λάδι, λόγω και της νηστείας και είναι το φαγητό της ημέρας για την οικογένεια και τα ζώα. Τα ζώα του σπιτιού και τα πουλιά του ουρανού. Το φαγητό αυτό το λένε Φωτοκόλυβα ή φωτοπάπουδα ή ψαροκόλυβα ή παλικάρια.

 

Τα ζώα λοιπόν πρέπει να καλοπεράσουν, να είναι χορτασμένα που όταν ανοίξουν οι ουρανοί και τα ρωτήσει ο Θεός πως περνούν, να θυμηθούν να πουν πως καλοπερνούν με τ΄αφεντικά τους.

 

Εκτός λοιπόν από τα ζώα του σπιτιού, βόδια, κατσίκες, πρόβατα κτλ, τάιζαν και τα πουλιά τ΄ουρανού, να τα καλοπιάσουν να μη φάνε τη σπορά που ακόμα ήταν στο χωράφι εκτεθειμένη και δεν είχε βλαστήσει. Έριχναν τα φωτοκόλυβα στα δώματα, στο αλώνι, στο δρόμο, να φάνε τα πουλιά να χορτάσουν και να μη φάνε τα σπαρτά λέγοντας:

 

« Ε πουλιά αγκριγιόπουλα

φάτε Φωτοκόλυβα

να πάτε στα ψηλά βουνά

που ναι βόλοι και τριβόλοι

και τσ΄ αγκαραθιάς η σκόνη

και του δούλου του Θεού

τα σπαρτά να μην πειράξετε»

 

Τα φωτοκόλυβα που περίσσευαν συνόδευαν ως σαλάτα με λάδι την επόμενη μέρα, των Φώτων, το εορταστικό τραπέζι που οπωσδήποτε περιελάμβανε κρέας (κυρίως χοίρο των Χριστουγέννων).

 

(Γράφει η Βασιλική Παπουτσάκη)

 

 

Πηγή: maleviziotis.gr