Παροιμίες με ονόματα

Της Κατερίνας Βοτζάκη

 

 

 

 

Υπάρχουν πολλές παροιμίες με ονόματα και αναφέρουμε μερικές:

 

•  Σαρανταπέντε Γιάννηδες ενός κοκόρου γνώση.

Η συνηθέστερη παροιμία απ' όσες διασύρουν τους Γιάννηδες, που αναφέρει και έναν μύθο κεφαλονίτικο για 45 Γιάννηδες που πνίγηκαν προσπαθώντας να ξεριζώσουν ένα δέντρο.

 

•  Όχι Γιάννης, Γιαννάκης.

Τη λέμε όταν κάποιος προσπαθεί να παραστήσει ως διαφορετικά μεταξύ τους δυο πράγματα ομοιότατα ή όταν κάποιος λεπτολογεί και επιχειρεί να επιφέρει μεταβολές ασήμαντες. Στη Μάνη συνηθιζόταν να υπάρχουν αδέρφια με τ' όνομα Γιάννης ο ένας και Γιαννάκης ο άλλος, οπότε όταν ένας Γιαννάκης παρουσιάστηκε στο στρατό και τον είπαν Γιάννη, απάντησε έτσι. Όμως η έκφραση είναι πανελλήνια και πιθανότατα πριν από το νεοελληνικό κράτος.

 

•  Τι κάνεις Γιάννη; Κουκιά σπέρνω.

Για αυτούς που απαντούν άλλα αντ' άλλων, σαν υπόδειγμα ασυνάρτητης συζήτησης. Μερικοί το συνεχίζουν: Κι η συντέκνισσά σου; Εφτά μετρήματα χωρεί.

 

•  Γιάννης κερνάει και Γιάννης πίνει.

Για όσους στα λόγια φροντίζουν για το κοινό καλό, ενώ στην πραγματικότητα κοιτάζουν το δικό τους συμφέρον.

 

•  Τι είχες Γιάννη, τι είχα πάντα.

Για κάποιον που παραμένει στην ίδια (κακή ή μέτρια) κατάσταση.

 

•  Ακόμα δεν τον είδαμε, Γιάννη τον εβγάλαμε.

Για όσους προαναγγέλλουν και προεξοφλούν μελλοντικά σχέδια βασισμένοι σε αβέβαιες προσδοκίες.

 

•  Πότε ο Γιάννης δεν μπορεί, πότε ο κώλος του πονεί.

Για τους φιλάσθενους ή για όσους προφασίζονται ασθένεια.

 

•  Να σε κάψω Γιάννη, να σ' αλείψω μέλι (ή λάδι• προσθέτουν μερικοί: να γιάνει).

Τη λέμε σε κάποιον που μας παρηγορεί ή προσπαθεί να μας περιθάλψει ενώ ο ίδιος έχει προκαλέσει το κακό που πάθαμε.

 

•  Φοβάται ο Γιάννης το θεριό και το θεριό τον Γιάννη.

Σε μια αντιπαράθεση όπου ο φόβος είναι αμοιβαίος• λέγεται συχνά σε ποδοσφαιρικούς αγώνες, όταν καμιά ομάδα δεν ανοίγεται.

 

•  Σπίτι χωρίς Γιάννη, προκοπή δεν κάνει.

Απάντηση στον αντιγιαννισμό άλλων εκφράσεων. Ο Πολίτης έχει κι άλλες «φιλογιαννικές» παροιμίες, που δεν είναι τόσο γνωστές, όπως όπου Γιάννης και του Θεού η χάρη.

 

•    Κόψε ξύλο κάμε Αντώνη κι από πλάτανο Μανώλη κι αν ρωτάς και για τον Γιάννη, ότι ξύλο κόψεις κάνει.

Η παροιμία υπάρχει σε πάρα πολλές παραλλαγές συχνά με άλλα ονόματα στο πρώτο δίστιχο• χλευάζει τους Γιάννηδες που τους παρομοιάζει με κούτσουρα, αλλά δεν νομίζω να λέγεται και τόσο πολύ σήμερα.

 

Μετά τον καταιγισμό των Γιάννηδων, τα υπόλοιπα ονόματα φαντάζουν φτωχοί συγγενείς. Και άλλα ονόματα είναι συχνά, αλλά έχουν ελάχιστες ή και καμία δικιά τους παροιμία.

 

Για παράδειγμα, για τον Γιώργο, που είναι επίσης κοινότατο όνομα, η μοναδική παροιμία που λέγεται είναι το όπου Γιώργος και μάλαμα, που μάλιστα πρέπει να είναι πρόσφατη παραλλαγή, γεννημένη από το τραγούδι του (Γιώργου) Μητσάκη.

 

Για τον Δημήτρη δεν έχω τίποτε, εκτός από το τα έκαναν τάτσι μίτσι κότσι, που λέγεται για όσους ενεργούν προσυνεννοημένα για να εξαπατήσουν κάποιον ή να πετύχουν αθέμιτο σκοπό, όπου τα ονόματα είναι αρβανίτικα υποκοριστικά (Τάτσης, Μήτσης και Κώτσης). Νομίζω ότι και το τον έπιασαν Κώτσο αναφέρεται σε κάποιον που τον έλεγαν Κώστα, και όχι στον κότσο. Μια όχι πολύ γνωστή παροιμία, πιο σωστά παροιμιόμυθο, για τον Κώστα:

Και παπάς έγινες Κώστα; Έτσι τα 'φερε η κατάρα. Παροιμιώδες βέβαια είναι και το «ελιά ελιά και Κώτσο βασιλιά».

 

Αλλά και το  όνομα, Νίκος, παροιμία δικιά του σχεδόν δεν έχει. Λέω «σχεδόν» διότι υπάρχει το Τρέχα γύρευε και Νικολό καρτέρει, που είναι επέκταση της απλής «τρέχα γύρευε». Η ερευνητική εντιμότητα μού επιβάλλει να αναφέρω και μια λεσβιακή παροιμία, όχι πολύ γνωστή, που τη λέμε σε κάποιον ενοχλητικό για να διακόψουμε τη συζήτηση μαζί του: Μίλα με τον Νικολή που έχει την άδεια την πολλή.

 

Ο Βασίλης έχει μια δικιά του ωραία παροιμία: Όσον καιρό θερίζαμε, Βασίλη κυρ Βασίλη, και σαν αποθερίσαμε «Ποιος είσαι, βρε κασίδη;» που λέγεται όταν κάποιος μας κάνει ένα σωρό τσιριμόνιες μέχρι να του κάνουμε το χατίρι και μετά μας ξεχνάει και άλλη μια: όπου τάβλα και μαντήλι και καλώς τον κυρ Βασίλη, που δεν είναι καθόλου γνωστή -αλλά πολύ γνωστότερο είναι το θηλυκό της αντίστοιχο: όπου γάμος και χαρά κι η Βασίλω πρώτη.

 

Για τον Θωμά : Είναι άπιστος Θωμάς λέει η έκφραση, κατευθείαν από την ευαγγελική αφήγηση, που λέγεται για τους υπερβολικά δύσπιστους.

 

Ο Μανώλης (που τον είδαμε παραπάνω στην παροιμία με τα ξύλα), έχει και ολόδική του πασίγνωστη παροιμία: άλλαξε ο Μανωλιός κι έβαλε τα ρούχα αλλιώς, για όσους προσποιούνται ότι μεταβάλλουν τακτική ενώ στην ουσία τίποτε δεν αλλάζουν και για κάθε (συχνά πολιτική) μεταβολή που δεν βελτιώνει την κατάσταση.

 

Την ομοιοκαταληξία εκμεταλλεύεται και η χέσε μέσα Πολυχρόνη που δεν γίναμε ευζώνοι, όπως και η όπως του φανεί του λωλοΣτεφανή, που τελευταία έχει γίνει της μόδας, καθώς και η με λένε Ρίζο κι όπως θέλω τα γυρίζω.

 

Για τον Μιχάλη υπάρχει η φράση Χρωστάει του Μιχάλη που είναι παραλλαγή (ίσως και η αρχική μορφή) της πολύ γνωστότερης χρωστάει της Μιχαλούς. Μιχάλη έλεγαν στη Θράκη τον ελαφρόμυαλο. Ωστόσο, υπάρχει για τον Μιχάλη και μια μισοξεχασμένη παροιμία, κρητική, που τη βρίσκω πολύ παραστατική: χωστά χωστά τον έκαμε ο Μιχελής το γάμο, γιατί ήταν λίγα τα ψωμιά και το χωριό μεγάλο.

 

Κάποιες παροιμίες εκμεταλλεύονται την ετυμολογία του ονόματος που χρησιμοποιούν. Παράδειγμα: ο Γρηγόρης εγρηγόρει κι ο Μελέτης εμελέτα, κι ο Γρηγόρης τηνε πήρε του Μελέτη τη γυναίκα.

Υπάρχουν και παροιμίες με ολόκληρες  φράσεις που αποδίδονται σε κάποιο πρόσωπο. Εκεί, όπως είναι αναμενόμενο, υπάρχουν κάμποσες με ονόματα, όπως μου 'πε ο μπάρμπας μου ο Σταμάτης, όντες μ' είχες ας μ' εκράτεις ή Μα το ναι, σου λέω αλήθεια, που είπε η ψευτρού η Χαρίκλεια.

 

Λιγοστές είναι οι παροιμίες και εκφράσεις με γυναικεία ονόματα και σχεδόν μονοπωλούνται από τη Μαρία, που είναι το γυναικείο αντίστοιχο του Γιάννη. Έχουμε λοιπόν: και η κουτσή Μαρία που λέγεται για κάτι που το έχουν, το κάνουν ή το μπορούν ακόμα και οι πιο παρακατιανοί και περιφρονημένοι. Το κάνει την οσία Μαρία για όσους το παίζουν άγιοι ενώ είναι ακριβώς το αντίθετο. Τα δυο συχνότερα ονόματα, αντρικό και γυναικείο, συνδυάζονται στην παροιμία άλλη καμιά δεν γέννησε, μόν' η Μαριά τον Γιάννη, που ειρωνεύεται τις μανάδες που μόνο για το δικό τους παιδί μιλούν και αγωνιούν. Τέλος, Τα 'χεν η Μαριά στο νου της, τα 'βλεπε και στ' όνειρό της, ψυχαναλυτικά σωστή.

 

Πέρα απ' αυτό, έχουμε από γυναίκες τα κουμπιά της Αλέξαινας, που λέγεται για απρόβλεπτες δυσκολίες, αν και εδώ το όνομα είναι του άντρα μάλλον, καθώς και τα νέα της Αλεξάντρας, που δεν είναι βέβαια παροιμία αλλά τραγούδι, αρκούντως παροιμιώδες.

 

Έχουμε και μια παροιμία χωρίς να είναι βέβαιο αν αναφέρεται σε γυναίκα ή σε άντρα: Θα σου δείξω εγώ Ζαμπέτα, πώς την παίζουν την τρουμπέτα. Πρόκειται, λέει, για παιγνιώδη απειλητική φράση, αλλά δεν ξέρουμε αν απευθύνεται στην ή στον Ζαμπέτα.

 

Στοιχεία απο το ίντερνετ.

 

Πηγή: rethemnosnews.gr