Παραμύθια, τραγούδια, χοροί Καππαδοκίας

(Α’ μέρος)

 

 

ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΜΟΥΣΙΚΗ

Η μουσική  παράδοση της Καππαδοκίας χαρακτηρίζεται από το έντονο στίγμα  της ορθόδοξης χριστιανικής πίστης που διαπότισε τα ήθη των ρωμιών, καθώς επίσης και από την  ρυθμική και ιδιαίτερα χαρισματική κίνηση στα  πολλά και διαφορετικά είδη  χορών που διαθέτει αυτή η περιοχή της κεντρικής Ανατολίας.

 

Οι Καππαδόκες σε κάθε κοινωνική συγκέντρωση, δημόσια, οικογενειακή ή φιλική τραγουδούσαν και χόρευαν. Οργανώνονταν γλέντια στους αρραβώνες, στους γάμους, στα βαφτίσια, στις ονομαστικές εορτές, όταν ξενιτεύονταν κάποιος συγγενής ή φίλος.

 

Ακόμη σπουδαία γλέντια γίνονταν στην μνήμη του τοπικού πολιούχου όταν γιόρταζε ο κεντρικός ναός του χωριού. Τότε οι προετοιμασίες γίνονταν με τρόπο επίσημο καθώς εκτός από την τιμή στον προστάτη Άγιο, όλη αυτή η διαδικασία για την προετοιμασία, συντελούσε στην διατήρηση και την διαφοροποίηση των Καππαδοκών από το μουσουλμανικό στοιχείο.

 

Οι χοροί και τα τραγούδια των Καππαδοκών διακρίνονται σε δυο γενικές κατηγορίες:

• Θρησκευτικούς (τελετουργικούς)
• του γλεντιού.

 

Η  γλώσσα των τραγουδιών στα περισσότερα είναι στην καραμανλίδικη διάλεκτο. Στα υπόλοιπα τραγούδια χρησιμοποιείται η Καππαδοκική διάλεκτο, ανάλογα με την περιοχή.

Για παράδειγμα στα Φαρασιώτικα τραγούδια που έχουμε την Φαρασιώτικη διάλεκτο, σε τραγούδια της Σινασού την Σινασίτικη, σε κάποια του Μιστί και του Τσαρικλή την Μιστιώτικη διάλεκτο.

Το ύφος σε όλους τους χορούς είναι σεμνό και βαθιά μυσταγωγικό. Στα πολλά και διαφορετικά σε βηματισμούς είδη καρσιλαμάδων εκεί διακρίνουμε χαρισματικές  κινήσεις γεμάτες από μεράκι και τέχνη. Στους καρσιλαμάδες χρησιμοποιούσαν ξύλινα κουτάλια καθώς επίσης μικρά ποτήρια και ζίλια (μεταλλικά σκεύη ειδικά διαμορφωμένα για να τοποθετούνται στα δάχτυλα) δίνοντας ρυθμό και συνοδεύοντας περίτεχνα τους μουσικούς.

 

ΧΟΡΟΙ

Οι χοροί της Καππαδοκίας και γενικότερα των Ελλήνων της Μ. Ασίας, διακρίνονται για τη σεμνότητά τους. Παρατηρείται σταθερό πάτημα με όλο το πέλμα. Το σώμα, σχεδόν αλύγιστο, δείχνει κι αυτό σεμνότητα. Τέλος, τα χέρια κινούνται μπροστά στο στήθος και οι κινήσεις τους δεν υπερβαίνουν το ύψος του κεφαλιού. Όταν δεν κρατούν κάτι στα χέρια, τότε ενώνουν τα τρία δάκτυλα των χεριών τους, όπως όταν κάνουμε το σταυρό μας. Η θρησκεία επηρέασε τους χορούς της Καππαδοκίας, ώστε αυτοί στο μεγαλύτερο μέρος τους να είναι αισθητικοί και όχι αισθησιακοί όπως οι χοροί της ανατολής. Η θρησκευτικότητα των ανθρώπων επέδρασσε, με αποτέλεσμα οι χοροί να παρουσιάζουν τελετουργική μορφή.

«Τελετουργία είναι κάθε προκαθορισμένη, επαναλαμβανόμενη συμβολική δραστηριότητα ή πρακτική, η οποία συνίσταται από στοιχεία λεκτικά και μη λεκτικά» λέει η Νόρα- Σκουτέρη Διδασκάλου. Τα λεκτικά στοιχεία είναι κάποιες φωνές, επιφωνήματα αποδοκιμασίας, επιβράβευσης ή και προσταγής που δηλώνουν τον τρόπο εκτέλεσης και την παραπέρα πορεία ενός χορού. Τα μη λεκτικά στοιχεία είναι οι χειρονομίες, οι εκφράσεις του προσώπου, οι μετακινήσεις του σώματος στο χώρο που εκφράζουν συναισθήματα, αξίες ηθικές, διαχρονικές που διακατέχουν αυτούς που χορεύουν.

 

Ο τρόπος που οι Καππαδόκες χορευτές μπαίνουν στη σειρά, πιάνονται και χορεύουν και οι ηθικοί κανόνες που σ’ αυτούς υπακούουν, μας μεταφέρουν στον ευρύτερο κοινωνικό χώρο, όπου εκεί το κοινωνικό γίγνεσθαι έχει καθορίσει τις θέσεις των δύο φύλων και την απόσταση που υπάρχει μεταξύ αυτών.

 

Στην Καππαδοκία υπάρχουν αντικριστοί χοροί, όπου τα ζευγάρια μπορεί να είναι αμιγή ή μικτά. Σε ορισμένους από αυτούς, δίνεται η δυνατότητα στους χορευτές να εκφράζονται ατομικά. Επίσης, χοροί πορείας όπου οι χορευτές πιάνονται κατά ιδιόμορφο τρόπο μεταξύ τους, ίσως για να μη χαλάει το χορευτικό σχήμα. Σε αυτούς ο κορυφαίος είναι ο γεροντότερος ή ο πιο λεβέντης, που τους καθοδηγεί στην πορεία που ακολουθούν. Άλλοι χοροί είναι αυτοί που χορεύουν μόνο γυναίκες με μαντίλια στα χέρια και το χαρακτηριστικό τους είναι ο αργός ρυθμός και το κύλισμα που γίνεται με το δεξί πόδι να προηγείται.

 

Υπάρχουν ακόμη χοροί που γίνονται κατά τη διάρκεια της διαδικασίας του γάμου που χαρακτηρίζονται ως της νύφης ή του γαμπρού. Είναι χοροί εθιμοτυπικοί και δείχνουν τον αποχαιρετισμό της νύφης από το πατρικό της σπίτι, την υποδοχή της στο σπίτι του γαμπρού και τη θέση της μέσα στο πατρικό σπίτι του γαμπρού. Τέλος, υπάρχουν οι Ζεϊμπέκικοι χοροί και οι Καρσιλαμάδες.

 

Τα ονόματα των χορών είναι επηρεασμένα από τα χορευτικά σχήματα, από τα αντικείμενα που κρατούσαν και χρησιμοποιούσαν στο χορό, από τον τρόπο που ήταν πιασμένοι οι χορευτές, από τον τόπο που τελούνταν και από το χρόνο. Πολλοί χοροί πήραν το όνομά τους από τον Άγιο προς τιμή του οποίου χορευόταν.

 

Σε ορισμένους καππαδοκικούς χορούς, δίνεται η δυνατότητα στους επαγγελματίες χορευτές και στα παιδιά να χρησιμοποιήσουν διάφορα αντικείμενα στα χέρια τους, όπως κουτάλια και μαντήλια. Το χτύπημα των κουταλιών με τα χέρια, όπως περιγράφεται στο χορό των κουταλιών, γνωστό ως Κόνιαλι, σε διάφορα ρυθμικά σχήματα και η ταυτόχρονη εκτέλεση των βημάτων του χορού, απαιτούν, λόγω των ασύμμετρων κινήσεων που γίνονται αναφορικά με τα πάνω και κάτω άκρα αλλά και των ετερόπλευρων κινήσεων των δύο ημιμορίων του σώματος (δεξιού και αριστερού), πολύ καλό συντονισμό στις κινήσεις των μελών του σώματος στο χώρο.

 

Χορός των κουταλιών-Κόνιαλι

Είναι αντικριστός χορός, που χορευόταν σ' ολόκληρη την Καππαδοκία και που χορεύεται ακόμη και σήμερα από όλους τους πρόσφυγες δεύτερης και τρίτης γενιάς και γι’ αυτό μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε ως «πανκαππαδοκικό» χορό. Παλιά χορευόταν μόνο από ζευγάρια γυναικών ή ανδρών ή από παντρεμένα ανδρόγυνα. Σήμερα χορεύεται περισσότερο μικτός. Ο ρυθμός του είναι πιο αργός όταν χορεύεται μόνο από γυναίκες, που κινούν τα χέρια δεξιά-αριστερά συγχρόνως με τα βήματα. Αντίθετα τα ζευγάρια των ανδρών κινούνται πιο γρήγορα με πιο έντονα βήματα.

Ο χορός αποτελείται από έξι (6) βήματα και αυτά ολοκληρώνονται σε δύο(2) μουσικά μέτρα. Το μουσικό μέτρο είναι 2/4. Το χορό συνοδεύουν το ντέφι, το βιολί και το ούτι. Τα τέσσερα(4) ξύλινα κουτάλια βγάζουν έναν καταπληκτικό ήχο όταν χτυπάνε μεταξύ τους ανά δύο στο κάθε χέρι του χορευτή. Το ένα κουτάλι τοποθετείται μεταξύ του δείκτη και του αντίχειρα και το άλλα μεταξύ του μέσου και του παράμεσου, έτσι ώστε να έρχονται σε επαφή τα κυρτά μέρη τους. Υπήρχαν και υπάρχουν διαφορετικά κτυπήματα, δηλαδή διαφορετικά ρυθμικά σχήματα ανάλογα με το τραγούδι που συνοδεύει το χορό. Τα κουτάλια ήταν τριών ειδών: α) Τα «ταχταδιώνας» (σανιδένια) με ζωγραφισμένα λουλούδια στο κοίλο μέρος και δίστιχα στην τουρκική γλώσσα στη λαβή, που τα έφτιαχναν στο Ικόνιο και στη Σίλλη. β) Τα «σιδερώνας» (μεταλλικά) τα κοινά κουτάλια που χρησιμοποιούσαν στο φαγητό καθημερινά, που τα προμηθευόταν από την Κων/πολη και γ) Τα «κοκάλινα» που ερχόταν και αυτά από την Κων/πολη.

Ο χορός των κουταλιών χορευόταν και σε άλλες περιοχές της Μ. Ασίας όπως στην Κιουτάχεια και στη Σμύρνη, αλλά σ' αυτές τις περιοχές το κτύπημα των κουταλιών γινόταν με τα χέρια να βρίσκονται πάνω από το κεφάλι και τη λεκάνη να λικνίζεται αριστερά-δεξιά.

 

 

ΜΙΣΤΙ-ΤΣΑΡΙΚΛΙ

1. Σουρουντίνα

Χόρευαν χωριστά οι γυναίκες από τους άνδρες σ' αυτό το χορό, με λαβή των χεριών σταυρωτά. Ο κορυφαίος ήταν άνδρας, ακόμη και στον κύκλο των γυναικών και την ώρα που χόρευε κουνούσε ένα μαντίλι. Στην αρχή ο χορός ξεκινούσε σε κύκλο, αργότερα χαλούσε ο κύκλος και ίσιωνε η χορευτική ομάδα, μέχρι που ο ένας χορευτής χόρευε πίσω από τον άλλο. Ο ρυθμός ήταν στην αρχή αργός, όσο κρατούσε ο κύκλος, αργότερα γρηγορότερος και κάποια στιγμή οι γυναίκες προχωρούσαν αντίθετα, δηλαδή με πλάτη προς τη φορά του κύκλου, προς την πορεία του σχήματος. Στη συνέχεια ο χορός γινόταν όλο και γρηγορότερος με αποτέλεσμα μερικές γυναίκες να εγκαταλείπουν τη χορευτική ομάδα κουρασμένες. Το μουσικό του μέτρο είναι 2/4.

Οι Μιστιώτες υποστηρίζουν ότι μόνο στο Μιστί και στο Σεμέντρε χορευόταν ο χορός, εξαιτίας κάποιου γεγονότος που φαίνεται ότι αναπαριστά, την αρπαγή κάποιας κοπέλας από τους Τούρκους. Το τραγούδι σώθηκε στη τούρκικη γλώσσα και σε ελεύθερη μετάφραση είναι «Πήγαν στ' αμπέλια του Αντιβάλ»

Ο Γ. Κόκκινος περιλαμβάνει στο βιβλίο του «Ελληνικοί χοροί» το χορό Σουρουντίνα. Ο χορός πήρε το όνομα του από το σύρσιμο των ποδιών. Είναι μικτός κυκλικός χορός, με σταυρωτή λαβή που χορευόταν σ' όλη την Καππαδοκία. Τα βήματα του χορού είναι έξι και η φράση ολοκληρώνεται σε δύο μουσικά μέτρα. Ο χορός αποτελείται από δύο μέρη, το αργό και το γρήγορο, που εναλλάσσονται. Τέλος, ο χορός αρχίζει με το αριστερό πόδι.

 

2.Στρογγϋλός

Χορεύεται από πρόσφυγες από το Μιστί, στο Αγιονέρι Θεσ/νίκης. Είναι ανδρικός κυκλικός χορός, με λαβή των χεριών από τις παλάμες κάτω. Στην αρχή χορεύεται σε ανοικτό κύκλο χωρίς να κτυπούν τα πόδια. Όταν ο κύκλος κλείσει, οι χορευτές κάθε 4ο και 6ο βήμα σκύβουν τα κεφάλια κάτω και κτυπούν δυνατά τα πόδια. Τα βήματα του χορού είναι έξι και η φράση ολοκληρώνεται σε 3 μουσικά μέτρα. Το μουσικό μέτρο 2/4.

 

 

ΣΙΝΑΣΟΣ

1. Άγιος Ιωάννης 

 

Χορευόταν στη Σινασό, την ημέρα του Αη- Γιάννη, με το τραγούδι «κάτω στον Αη- Γιάννη». Περισσότερα στοιχεία για το χορό δεν καταγράφονται.
 

2. Αποχαιρετισμός- Μέγα Πάσχα 

 

Την Κυριακή του Θωμά οι γυναίκες που οι σύζυγοι τους έλειπαν στα ξένα χόρευαν κυκλικούς χορούς του Πάσχα και έκλειναν το χορό με αυτό το τραγούδι της Άνοιξης «Μάνα ήρτεν γ) άνοιξη το γέρμο καλοκαίρι... .Ήρτεν ο καιρός που πρέπ' να χωριστούμεν, ν'απομακρυνθούμ', ίρτεν ο καιρός, θα παν οι βρωμισμένοι και βαρετοί, θα 'ρτουν οι μυρισμένοι και ποθητοί. Ώρα σας καλή».

 

 

ΦΑΡΑΣΑ

1. Σεήτα-τα

Υπάρχει ομώνυμο τραγούδι με το οποίο χορεύεται ο χορός. Ο χορός παλιά χορευόταν μόνο από παντρεμένες γυναίκες στους γάμους, οι οποίες σχημάτιζαν ζευγάρια ή ομάδες η μια απέναντι στην άλλη. Το κεφάλι σκεπαζόταν με μαντίλι και μόνο τα μάτια ήταν ακάλυπτα. Κατά την παράδοση το Γιολάχι φαράγγι, νότια της Βαρασού, αποτελούσε τη δίοδο για τον κάτω κόσμο κι αυτό ενισχύεται με το παλιό τραγούδι, που κατά ένα έθιμο πολύ παλιό, χόρευαν αντικριστά στους γάμους δυο παντρεμένες γυναίκες με κινήσεις τρεμάμενες, μιμητικές του χαιρετισμού- αποχαιρετισμού και άλλαζαν ρυθμικά τις θέσεις. Έτσι, θεωρούν ότι ο χορός παριστάνει τη συνάντηση της Θεάς Δήμητρας και της κόρης της Περσεφόνης. Το μουσικό μέτρο του χορού είναι 2/4.

 

Τα λόγια του τραγουδιού είναι:

«Σεήτα-τα, σεήτα-τα,  

σο μέγον το ρουσί,  

να μη ’πεσώσετε, ’πνώσετε,
σου Χούναρη το σπήλο»

 

Δηλαδή:  «Σύρε την, σύρε την
στο μεγάλο βουνό κι αν δεν φτάσετε κοιμηθείτε
στου Χούναρη τη σπηλιά».

 

2. Ωνημά
 

Είναι ένας χορός μυστικιστικός και πολύ διστακτικά, μίλησαν μόνο δύο άνθρωποι γι' αυτό. Δεν έχουν σωθεί ούτε τα λόγια από το τραγούδι. Λέγεται ότι ένα κορίτσι σε ηλικία γάμου φώναζε απελπισμένα στη μάνα της που έψαχνε να παντρευτεί: «Ω μάνα γιατί το έκανες αυτό, γιατί με ρεζίλεψες...».

Ήταν αντικριστός χορός που χόρευαν μόνο γυναίκες και κάποια στιγμή άλλαζαν μέτωπο. Χτυπούσαν με τις παλάμες τους μηρούς, μετά δύο φορές παλαμάκια και στο τέλος άνοιγαν τα χέρια στο πλάι γέρνοντας τον κορμό αριστερά- δεξιά με τεντωμένα πόδια.

 

 

ΚΑΙΣΑΡΕΙΑ

1. Αλώνια-Χαρμάν Γερί
 

Σ’ αυτό το χορό χόρευαν μόνο άνδρες σε κύκλο και με λαβή των χεριών σταυρωτά. Σήμερα χορεύεται από άνδρες και γυναίκες με διάταξη διαδοχική. Υπάρχουν δύο χορευτικές σειρές στα μέλη των οποίων πρέπει να υπάρχει ένας καλός τραγουδιστής. Ο χορός ξεκινάει προς τη φορά του κύκλου με αριστερό πόδι και το δεξί να ακολουθεί. Όταν κάποιος φωνάξει «πίσω», τότε οι χορευτές πηγαίνουν αντίθετα προς τη φορά, με αριστερό πόδι προς τα αριστερά αυτή τη φορά και το δεξί να ακολουθεί. Παλιά χορευόταν στα αλώνια και με τον τρόπο αυτό πατούσαν την παραγωγή τους. Τα λόγια του τραγουδιού είναι σχετικά «Το αλώνι είναι υγρό, πάτα σιγά...». Το μουσικό του μέτρο είναι 2/4.

 

2. Κάλε-Κάστρο
 

Ήταν κυκλικός χορός και τον χόρευαν άνδρες και γυναίκες όπως χορεύεται και σήμερα από πρόσφυγες της περιοχής Καισαρείας στους Ασκητές Ροδόπης. Τα βήματα του χορού πάνε στα τρία, με τα χέρια να κινούνται ιδιόμορφα πάνω κάτω. Στο ένα λυγίζουν στους αγκώνες, στο δυο ανεβαίνουν και στο τρία έρχονται στην αρχική θέση.

3.Χορός των μαχαιριών
 

Χορευόταν από δύο νέους, με τη συνοδεία μουσικών οργάνων, οι οποίοι κρατούσαν μαχαίρια. Ακολουθώντας τη μουσική πηδούσαν με λυγισμένα γόνατα και συνέκρουαν τα μαχαίρια ως μαχόμενοι πολεμιστές. Χορεύεται και σε άλλα μέρη της Καππαδοκίας. 

 

 

Πηγή: syllogos-axenon-kappadokias0.webnode.gr