Κεφαλονιά – Ιστορία, Λαογραφία, Πολιτισμός

 

 

 

ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΟΝΙΤΗ

Κεφαλονίτης, ταξιδευτής, δραστήριος, πολυπράγμων, οραματιστής, πνεύμα ανήσυχο, με ιδιαίτερα αναπτυγμένη τη σάτιρα που καθορίζει με  μοναδικό πανελλαδικά τρόπο την καθημερινή του επικοινωνία. Είναι ο άνθρωπος που σηκώνει ψηλά τον πήχη της προόδου και διακρίνεται στο εμπόριο, στις επιχειρήσεις, στη θάλασσα, στα γράμματα, στη μουσική, στην επιστήμη, στον πολιτισμό.…

“…Κεφαλλονιά δουλεύτρα” την αποκαλεί στον ποιητικό του λόγο ο Κωστής Παλαμάς.

 

ΙΣΤΟΡΙΑ

Η Κεφαλονιά, η μεγαλόνησος του Ιονίου φαίνεται να κατοικείται από το 4000- 3000 π.χ.. Η παρουσία της Κεφαλονιάς στο ιστορικό γίγνεσθαι παρουσιάζεται ιδιαίτερα αισθητή μεταξύ 2000 και 1500 π.Χ. .

 

Στα Ομηρικά χρόνια τα νησιά Κεφαλονιά, Ιθάκη, Ζάκυνθος, Λευκάδα και μέρος της Αιτωλοακαρνανίας αποτελούν το ΒΑΣΙΛΕΙΟ του ΟΔΥΣΣΕΑ.

 

Στα μυκηναϊκά χρόνια 1500- 1100 π.Χ. παρουσιάζει τη μεγαλύτερή της ανάπτυξη.  Χωρίζεται σε 4 Δήμους Κράνη, Πάλλη, Σάμη, Πρόννοι που φέρουν τα ονόματα των παιδιών του Κέφαλου που κατά την παράδοση έδωσε το όνομά του στο νησί (Κέφαλος + ναυς-πλοίο στο πέλαγος το νησί…).

 

Στα ρωμαϊκά χρόνια 180 π.Χ. -394 μ.Χ. έρχεται αντιμέτωπη με τις Ρωμαϊκές λεγεώνες. Μετά από  σθεναρή αντίσταση των Σαμαίων  κυριεύεται η πόλη. Οι Ρωμαίοι καταστρέφουν, λεηλατούν και αιχμαλωτίζουν την ισχυρή πόλη Σάμη και η Κεφαλονιά γίνεται μέρος της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

 

Στα Βυζαντινά χρόνια 394- 1185 μ.Χ. είναι βυζαντινή επαρχία. Η Κεφαλονιά δοκιμάζεται από τις ληστρικές επιδρομές των πειρατών και τη βαριά βυζαντινή φορολογία. Στα χρόνια των ΝΟΡΜΑΝΔΩΝ πρωτεύουσα του νησιού γίνεται το ΚΑΣΤΡΟ του Αγίου Γεωργίου στη Λειβαθώ, στη νότια Κεφαλονιά.

 

Ακολουθούν οι Φράγκοι και για 17 χρόνια η Κεφαλλονιά γνωρίζει την Οθωμανική κυριαρχία. Το 1500-1798 η Κεφαλονιά βρίσκεται υπό την Ενετική κυριαρχία και αποτελεί στρατηγικό κόμβο του βενετσιάνικου στόλου που θα τη χρησιμοποιεί ως ορμητήριο για στρατιωτικές επιδρομές. Στα χρόνια της Ενετοκρατίας παρατηρείται οικονομική, πνευματική και πολιτιστική ανάπτυξη  που θα ενισχυθεί στα χρόνια της Φραγκοκρατίας.

 

Κεφαλλονίτες και Επτανήσιοι με τις γνώσεις τους και τις εμπειρίες τους από την ενασχόλησή τους με την πολιτική και τη διαμονή τους στις Ευρωπαϊκές χώρες, θα στελεχώσουν το νεοσύστατο Ελληνικό κράτος σε σημαντικούς τομείς.

Το 1809 η Κεφαλονιά και τα Επτάνησα περιέρχονται στην Αγγλία... Ένα από τα σημαντικά έργα της περιόδου της ΑΓΓΛΟΚΡΑΤΙΑΣ είναι η γέφυρα που ενώνει το Αργοστόλι με την περιοχή του Δράπανου ,γνωστή με το όνομα “Γέφυρα Δεβοσσέτου”, από το όνομα του Ελβετού διοικητή του νησιού Φίλιπου de Vosset

 

Το 1815 η Κεφαλονιά μαζί με τα υπόλοιπα νησιά του Ιονίου τους Παξούς, την Κέρκυρα , τη Λευκάδα, την Ιθάκη, τη Ζάκυνθο , τα Κύθηρα τίθεται υπό ΑΓΓΛΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ με το όνομα ” ΗΝΩΜΕΝΑ ΚΡΑΤΗ ΤΩΝ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ”. Στο διάστημα αυτό έχουμε επαναστατικές κινήσεις για κοινωνική δικαιοσύνη, ελευθερία και Ένωση με τη Μητέρα Πατρίδα

Στις 21 Μαΐου 1864 υπογράφτηκε τελικά η ΕΝΩΣΗ με το νεοσύστατο ελληνικό βασίλειο.

 

Η διαρκής και μακραίωνη συνύπαρξη των ντόπιων κατοίκων με τους Ενετούς, Φράγκους, Άγγλους, Ρώσσους, λαούς με διαφορετική κουλτούρα, και η αλληλεπίδραση με τον ανήσυχο πνεύμα των ντόπιων, δημιούργησε τον Επτανησιακό Πολιτισμό και επηρέασε  το χαρακτήρα των κατοίκων με τις φιλελεύθερες ιδέες, τον κοινωνικό προσανατολισμό και το δημιουργικό πνεύμα.

 

Οι παγκόσμιοι πόλεμοι προξένησαν μεγάλες απώλειες στη ζωή των κατοίκων αλλά και στον πολιτισμό του νησιού.

 

Ισχυρό πλήγμα στην  ιστορική της πορεία υπήρξαν οι καταστροφικοί σεισμοί του 1953 κατά τους οποίους ισοπεδώθηκε το νησί. Από τους 120.000 μόνιμους κατοίκους έμειναν μόλις 25.000.

 

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ-ΈΘΙΜΑ

Πολλά τα λαογραφικά έθιμα που συναντάμε στην Κεφαλλονιά στον αγροτικό και στον αστικό βίο. Ένα έθιμο που έλκει τις ρίζες του στην Αρχαία Ελλάδα είναι τα ΜΠΟΥΡΜΠΟΥΡΕΛΙΑ ή ΠΟΛΥΣΠΟΡΙΑ.

 

ΜΠΟΥΡΜΠΟΥΡΕΛΙΑ

Το Νοέμβρη που οι καρποί είναι στο τέλος τους  οι γεωργοί ανακάτευαν όλους τους σπόρους και μαγείρευαν τα μπουρμπουρέλια. Με την προσφορά αυτή ο αγροτικός κόσμος  ήθελε να έχει με το μέρος του τη θεία δύναμη για να καρπίσει το χωράφι του και με τη παρέμβαση των θεών τους  οι καιρικές συνθήκες να είναι ευνοϊκές και η σοδειά να φυλαχθεί στο ακέραιο για να θρέψει τον εαυτό  του και την οικογένεια. Το έθιμο διατηρήθηκε και συνδέθηκε με τη γιορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου ή αλλιώς της Παναγίας της Μπουρμουρέλως. Οι νοικοκυρές έβραζαν τα όσπρια ανακατεμένα και δοκίμαζαν το νιο λάδι… Αργότερα μαζί με τις ελιές, στο τραπέζι προστέθηκε και ο μπακαλιάρος ή το παστό ψάρι και το μαγείρεμα γινόταν με σύβραση δηλαδή με τσιγαρισμένο κρεμμύδι στα όσπρια…

 

ΤΥΡΙΝΗ ή ΤΡΥΝΈΣ

Το φαγητό της μέρας ήταν  μπακαλιάρος πίτα ή σκορδαλιά. Στα σπίτια έφτιαχναν ρυζόγαλο με μπόλικη κανέλα και πορτοκαλόφλουδα.

 

Την Καθαρή Δευτερα το πρωί απαραίτητα έπλεναν τα μεσάλια-τραπεζομάντηλα και τση μπόλιες -τις πετσέτες στη θάλασσα ώστε να καθαριστούν από κάθε ίχνος αρτίσιμο.

 

ΑΠΟΚΡΙΕΣ ΜΑΣΚΑΡΑ ή ΜΑΣΚΑΡΑΤΑ

Στη Μάσκαρα όλοι γλεντούσαν. Οι πρωταγωνιστές στα αυτοσχέδια θεατρικά ήταν άντρες που όταν απαιτούσε ο ρόλος ντυνόταν γυναίκες. Κυκλοφορούσαν μπαρμπουτοφορεμένοι γιατί λέει ο λαϊκός ποιητής:

Αρσενικοί και θηλυκοί

κρυμμένοι στη μπαρμπούτα,

εβγήκαν πολυθάρευτοι

να κάμουν όσα δε μπορούν

να κάμουν αμασκάρευτοι.

 

Σατιρικές σκηνές, θεατρικά με κορυφαίο την ”ΑΡΕΤΟΥΣΑ“, πειράγματα, χορός, τραγούδι, πηγαίο ξεφάντωμα που τελείωνε αργά το βράδυ……

 

ΑΗ ΓΙΑΝΝΙΟΥ ΤΟΥ ΛΑΜΠΑΔΙΑΡΗ

Ειδωλολατρική γιορτή γεμάτη μάγια…Ολόκληρη η γειτονιά  μαζευόταν στην πλατεία και έριχναν από ένα κόσμημα στο αμίλητο νερό, που είχε φέρει από το πηγάδι, κόρη με τους δυο γονείς, χωρίς να μιλήσει. Τα μαγικά θα έμεναν όλη τη νύχτα στο δοχείο με το αμίλητο νερό. Το πρωί συνεχιζόταν η διαδικασία του μαντέματος.

Έπαιρνε το λόγο η παλιότερη : 

Ανοίξαμε τον κλήδωνα στ’ Αη Γιαννιού τη χάρη κι όπου ναι καλορίζικη τον π’ αγαπάει να πάρει.

Άλλο μαγικό  έθιμο ήταν το χύσιμο του λιωμένου  μολυβιού… σε κρύο νερό για την κόρη. Ανάλογα με το σχήμα που έπαιρνε το μολύβι, έκανε και τη “μαντική εξήγηση” η γυναίκα που συνήθως ήταν προξενήτρα και με αυτό τον τρόπο εξασφάλιζε την επιτυχία στο προξενιό. Πίστευαν ακόμα, αν κάποια νέα έβγαινε το βράδυ  από το σπίτι, το πρώτο αντρικό όνομα που τυχόν άκουγε αυτό θα είχε και ο μελλοντικός σύζυγος της.

 

Τ’ Αη ΓΙΑΝΝΙΟΥ ΤΑ ΛΑΜΠΑΝΤΑ

Λέγανε τις φωτιές που άναβαν στις γειτονιές και πηδούσαν όλοι για το καλό, 3 φορές προς την ίδια κατεύθυνση. Πρώτα οι άντρες και μετά οι γυναίκες. Στα λάμπαντα τ’ Αη Γιαννιού έψηναν σκόρδο και το έτρωγαν πιστεύοντας ότι κάνει καλό για τους πονοκεφάλους…

 

Οι ΧΟΡΟΙ

Διακρίνονται σε ατομικούς, ομαδικούς και ζευγαρωτούς.

Από τους χορούς ο πιο αγαπημένος είναι ο μπάλος, ερωτικός χορός που με τόση χάρη χορεύουν οι χορευτές.

Πολλά τα στιχάκια του μπάλου. Άλλοτε ερωτικά, άλλοτε σκωπτικά, άλλοτε  τοπικιστικά ..

 

Άλλοι χοροί είναι:

ΔΙΒΑΡΑΤΙΚΟ.

Ο χορός οφείλει το όνομά του για άλλους, στο χωριό Διβαράτα και για άλλους στο διπλό χτύπημα του ποδιού (δύο φορές βαρεί-χτυπά το ποδάρι)

ΒΛΑΧΑΤΑ ΣΑΜΗΣ

Τραγούδι στο διβαράτικο είναι το “Κάτου σε γιαλό κάτου σε, κάτου σε πε.. σε περιγιάλι πλέναν Χιώτισες πλέναν παπαδοπούλες.” Από λαγκάδι σ’ όρη σε βουνό μια περδικούλα κι ένας κυνηγός… είναι το τραγούδι του  χορού.

 

Ο ΜΕΡΜΥΓΚΑΣ είναι το τραγούδι που τραγουδιέται στο σταυρωτό.

Που πας καημένε Μέρμυγκα…

Βρε που πας κατακαημένε

Με τα αλέτρι φορτωμένε

 

ΛΗΞΟΥΡΙ - ΠΥΛΑΡΙΝΟΣ

Σταυρωτός κι αυτός ο χορός

Χορεύεται με το τραγούδι : Όσ’ άστρα έχ’ ο ουρανός κι η Πάτρα παραθύρια τόσες φορές

Σε φίλησα στα μάτια και στα χείλια

 

ΓΥΡΕΣ

Χορός λιγότερο διαδεδομένος. Κυριαρχούν εδώ τα δίστοιχα, κάτι σαν τις μαντινάδες της Κρήτης

 

ΜΠΑΡΜΠΟΥΝΑΚΙ

Μπάλος από την περιοχή Ληξουρίου με ιδιαιτερότητα στο τελευταίο σταύρωμα του συρτού μέρους του χορού. Το κουτσό, ο Μέρμυγκας, ο Μανέτας χορεύονται με ιδιαίτερο καμάρι και απαιτούν πειθαρχία στο βηματισμό. Στους ατομικούς ο πρωτοχορευτής και ο δευτεροχορευτής αυτοσχεδιάζουν, δηλαδή κάνουν  εντυπωσιακές φιγούρες. Η ντάμα στο ζευγαρωτό χορό φορούσε απαραίτητα τη μορέτα-μάσκα κυρίως στις οικογένειες που προερχόταν από την τους ευγενείς και κρατούσε στο χέρι το σημειωματάριο για να κρατά τη σειρά των καβαλιέρων για το χορό. Αυτό το έθιμο ήρθε στα Επτάνησα από τους Ενετούς.

 

ΚΑΝΤΡΙΛΕΣ

Ωραιότατος ερωτικός χορός είναι οι καντρίλιες που χορεύεται από πολλά ζευγάρια σε ρυθμικούς σχεδιασμούς.

 

ΟΡΓΑΝΑ

Το μουσικό όργανο που δίνει το χρώμα στους κεφαλλονίτικους χορούς είναι το βιολί που το συνοδεύει το μαντολίνο ή η κιθάρα. Αργότερα παίρνει θέση και το ακορντεόν, απαραίτητο για τους ζευγαρωτούς χορούς βαλς, ταγκό, φοξ αγκλέ… Πολύ παλιά συναντάμε στα ορεινά χωριά του νησιού και το σκορτσάμπουνο, ένα φουσκωμένο δέρμα ζώου με  προσαρμοσμένη μια φλογέρα.

 

ΦΟΡΕΣΙΕΣ

 

Γυναικεία:

Στην Κεφαλονιά παρατηρούμε τον απλό τύπο φορεσιάς από τους φτωχούς αγρότες και την αρχοντική φορεσιά που επηρεάστηκε πολύ από την βενετσιάνικη ενδυμασία. Τα ρούχα που έμειναν αναλλοίωτα από το 16ο αιώνα και μέχρι τον 19ο ήταν το πουκάμισο, το βελέσι, το σοτοβέλεσο και η ποδιά.

Σωκάρδι: Το σωκάρδι έμοιαζε με γιλέκο που έκλεινε με κορδόνια ή κουμπιά ασημένια.

Μπουστάκι ή μπούστος ήταν είδος στηθόδεσμου αρχικά από λινό και αργότερα από βαμβακερό ύφασμα που έδενε με κορδόνια ή είχε κουμπιά

Βελέσι: Εξωτερική φούστα από υφαντό βαμβακερό ύφασμα άλλοτε μονόχρωμο σε χρώμα πορφυροκόκκινο ή πράσινο σκούρο ή καφέ και άλλοτε με ρίγες.

Μπόλια:Το μαντήλι της κεφαλής έπεφτε με ελεύθερες άκρες στους ώμους

 

Αντρική φορεσιά

ΒΡΑΚΙ: Φτιαχνόταν από δίμιτο σκούρο μπλε με φαρδιά σκέλια .

ΠΟΥΚΑΜΙΣΟ: Έφτανε στα γόνατα με φαρδιά μανίκια που έδεναν στον καρπό με το “φιτίλι” κορδόνι από το ίδιο ύφασμα.

ΦΑΝΕΛΑ: Εσωτερική μάλλινη φανέλα πλεγμένη με μαλλί από πρόβατα που φορούσαν χειμώνα -καλοκαίρι.

ΚΑΜΙΖΙΟΛΑ: Σακάκι από βαμβακερό ύφασμα για τις καθημερινές και ΣΩΚΑΡΔΙ με ασημένια κουμπιά για τις γιορτές.

ΣΚΑΡΤΣΟΥΝΙΑ: Πλεχτές μάλλινες κάλτσες μέχρι το γόνατο

ΖΩΝΑΡΙ: Το ζωνάρι ηταν μάλλινη υφαντή ζώνη περίπου δύο μέτρα που τύλιγαν τη μέση για να προστατεύεται.

ΣΚΟΥΦΟΣ: Ηταν πλεγμένος με βελόνες από λινό ή βαμβακερό ύφασμα.

ΤΣΑΡΟΥΧΙΑ:Τα τσαρούχια ήταν από βακέτα- δέρμα βοδιού γερά και ευλύγιστα.

 

 

Ευχαριστούμε τον Κο Τουλάτο Κώστα που μας παραχώρησε το αρχείο του. Η συγγραφή του εν λόγω αρχείου πραγματοποιήθηκε με συνεργασία του Κου Τουλάτου και της κυρίας Σταυρούλας Φλωράτου.

 

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

ΚΩΣΤΑΣ ΤΟΥΛΑΤΟΣ: ΧΟΡΟΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ

ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΙΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΣΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΜΑΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ

«ΗΓΕΧΟΡΟΣ ΠΕΙΡΑΙΑ ΚΑΙ ΠΑΛΛΗΝΗΣ»

Προσωπικό Αρχείο: Σταυρούλα Φλωράτου

Λαογραφικά : Δημήτριος Λουκάτος

Η Κεφαλλονιά του θρύλου και της παράδοσης: Αγγελοδιονύσης Δεμπόνος

Ιστορία της Αγροτικής και Αστικής Ενδυμασίας στην Κεφαλονιά: Κοργιαλένειο Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Κεφαλληνίας

 

Πηγή: goniaxalarosis.gr