Τα αινίγματα στην ελληνική λαογραφία

 

 

Η ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ είναι η επιστήμη που καταγράφει και ερμηνεύει τις εκδηλώσεις της ζωής του λαού, όπως οι πνευματικές, ψυχικές, καλλιτεχνικές και τεχνικές. Ό,τι αποτελεί δηλαδή το σύνολο του πολιτισμού του λαού και του έθνους.

Το αίνιγμα, αποτελεί ένα ξεχωριστό κεφάλαιο του λαϊκού πολιτισμού, με ρίζες στα βάθη των αιώνων. Είναι η αναφορά ιδιοτήτων και γνωρισμάτων, ενός αντικειμένου δίχως να ονομάζεται – αναφέρεται το ίδιο αντικείμενο. Όμως η σύντομη περιγραφή, εκφράζεται με ένα τρόπο ώστε να οδηγεί τον ακροατή ή τον αναγνώστη στην εξεύρεση – ανακάλυψη του ζητούμενου αντικειμένου.

 

Το αίνιγμα, προέρχεται από τη λέξη αινίσσομαι, από το αίνος, που σημαίνει αφήγηση και γενικά λόγος.
1. μιλώ με γρίφους, αινιγματικά
2. υπαινίσσομαι, υπονοώ, υποδηλώνω

3. εικάζω, υποθέτω, σχηματίζω στον νου μου την εικόνα ενός πράγματος
4. (με παθ. σημ.) δηλώνομαι με ασάφεια, σκοτεινά
5. φρ. «αἰνίσσομαι εἴς τινα», αναφέρομαι σε κάποιον σαν με αινίγματα.

 

Το αίνιγμα αποτελεί αρχέγονη μορφή έκφρασης, κοινή σε διάφορους πολιτισμούς. Αφετηρία των αρχαίων αινιγμάτων είναι η Ελλάδα με τους χρησμούς των μαντείων. Ο κάθε χρησμός περιέχει μια διφορούμενη απάντηση και χρειαζόταν σκέψη για να βρεθεί η σωστή ονομασία τους.

Το πιο παλιό χρονολογικά ελληνικό αίνιγμα δεν είναι άλλο από αυτό της Σφίγγας, το οποίο μόνο ο Οιδίπους κατόρθωσε να λύσει. Ο Όμηρος ακόμη, λέγεται πως πέθανε από στενοχώρια λόγω της αδυναμίας του να ερμηνεύσει ένα αίνιγμα που του ετέθη από νεαρούς ψαράδες.

 

Αρκετοί λαοί έχουν αινίγματα ή φράσεις αινιγματικές και παραβολές. Η παράδοση των αινιγμάτων ήταν διαδεδομένη τόσο, που αποτελούσε καθημερινή πνευματική ενασχόληση. Σε τούτο το συμπέρασμα μας οδηγούν οι Δειπνοσοφιστές του Αθήναιου, όπου το ζήτημα αναλύεται και μάλιστα παρατίθενται αινίγματα από συγγραφείς όπως ο Κλέαρχος, ο Πίνδαρος, ο Πυθαγόρας, ο Πλάτων και άλλοι.

Ο ελληνικός λαός, έχει πολλές ονομασίες για τα αινίγματα όπως παραπουλητά, νιώσματα, μύθοι, βρετά, καστράκια, καστριά, καταλόγια, ξεπουλητά, ντροπερά, χώσματα και τόσα άλλα.

 

Οι κορυφαίοι λαογράφοι Στίλπων Π. Κυριακίδης, Γ.Α.Μέγας, Δ.Σ. Λουκάτος μας έχουν δώσει τον ορισμό του αινίγματος: Η αλληγορική περιγραφή ενός πράγματος, που προβάλλεται σαν ερώτηση για να βρεθεί λύση.

 

Παρακάτω θα βρείτε μερικά από τα αινίγματα με την απάντησή τους:

 

-      Επά (εδώ) βουνό κ’ εκεί βουνό, στη μέση κόρη και λαλεί (τραγουδά). – (Αργαλειός)

-      Ποδιά με χωρίς γόνατα, κοιλιά με χωρίς ράχη, λαιμός δίχως κεφαλή, άραγε ποιος να τα ‘χει. – (Ασκός)

-      Χίλια-χίλια μιλιούνια (μεγάλη ποσότητα), πορτοκάλια και λεμόνια και στη μέση δυο μεγάλα, που αξίζουν σαν όλα τ’ άλλα. – (Αστέρια, Ήλιος, Φεγγάρι)

-      Πηγαϊδάκι ασβεστωτό (ασβεστωμένο) κίτρινο και γαλανό (λευκό), βγάνει δυο λογιώ (ειδών) νερό. (Αυγό)

-      Του παππού μου το ζωνάρι πάει και τελειωμό δεν έχει (ο δρόμος)

-      Όλοι τύχουν κι ο βασιληάς ακόμα (το όνομα)

-      Χίλιοι μύριοι καλόγεροι σ’ ένα ράσο τυλιγμένοι (το ρόδι)

-      Απ’ τον ουρανό πέφτει και δεν ραΐζει και σε μια στάλα νερό λιώνει (το χιόνι)

-      Τέσσερα καλογεράκια κυνηγούνται-κυνηγούνται και ποτέ δεν τσακωνούνται (οι άνεμοι)

-      Στα μαγειριά με συναντάς, με ξέρουνε οι κήποι, πολλές φορές για μένα κλαις, χωρίς να έχεις λύπη (το κρεμμύδι)

-      Σφαλώ το σεντουκάκι μου κι αφήνω κρόσια πίσω (το μάτι)

-      Άσπρη κόρη ξανθομάλλα και γαλατερή σαν γάλα εκατό φιλιά της δίνω και στα τελευταία την πετώ (το τσιγάρο)

-      Πράσινος πύργος, κόκκινα τζάμια, αράπηδες χορεύουνε μέσα στα φυλλοκάρδια (το καρπούζι)

-      Ανεβαίνει η πιπιτσού, κατεβαίνει η πιπιτσού, γεμίζει την κοιλίτσα της και πάει πάλι απάνω (το καντήλι)

-      Μαυρομούτσουνο μουλάρι τα πρινάρια κοκκαλίζει (ο φούρνος)

-      Καράβι δωδεκάσφηνο, κάθε σφήνα κι όνομα (ο χρόνος με τους μήνες)

-      Σανίδι μέσα στο γιαλό, ποτέ του δε σαπίζει (η γλώσσα)

-      Σκίζω, ρίζω το γκρεμό βρίσκω μέσα νύφη και γαμπρό, πεθερά και πεθερό (το καρύδι)

-      Άψυχος ψυχήν δεν έχει και ψυχήν κρατεί και τρέχει (το βαπόρι)

-      Από έξω γλυστερό κι από μέσα μαλλιαρό κι από μεσ’ αφ’ το μαλλί έχει μια μπουκιά φαί (το κάστανο)

-      Ίσιο είναι σαν κερί, κι η φωνή του τρομερή (το τουφέκι)

-      Κλειδώνω, μανταλώνω μα πάλι κλέφτης μπαίνει (ο ήλιος)

 

 

Πηγές:

Κυριάκος Χονδρός - rodiaki.gr

Ματθαίος Ι. Τσιριμονάκης – Κρήσσα λαογραφία - goodnet.gr

lagadousika.gr