Προφήτης Ηλίας γιορτή: έθιμα και παραδόσεις από όλη την Ελλάδα

 

 

 

Ο Ηλίας υπήρξε εξαιρετικά δραστήριος, δυναμικός και θαρραλέος προφήτης, ενεργώντας ως αντιπρόσωπος του Θεού. Πλουσιότατες είναι οι λαϊκές παραδόσεις και τα έθιμα, όχι μόνο μεταξύ των ορθοδόξων Ελλήνων.

 

Η γιορτή του Προφήτη Ηλία βρίσκεται στην καρδιά του καλοκαιριού, στις 20 Ιουλίου. Για τους πιστούς είναι πολύ σημαντική και αυτό το φανερώνουν και τα πολλά πανηγύρια που στήνονται κάθε χρόνο προς τιμήν του σε όλη την Ελλάδα. Στη λαϊκή αλλά και στην εκκλησιαστική παράδοση παρατηρούμε ότι του έχουν δοθεί ιδιότητες από τον Οδυσσέα, τον Δία και τον θεό Ήλιο.

 

Παρόλο που τα εκκλησάκια του Προφήτη Ηλία βρίσκονται πάντα σε υψώματα, η λαϊκή παράδοση λέει ότι ο Προφήτης Ηλίας αρχικά ήταν ναύτης. Λέγεται λοιπόν ότι η θάλασσα και οι πολλοί κίνδυνοί της τον κούρασαν τόσο πολύ που αποφάσισε να πάει σε κάποιο μέρος που να μη γνωρίζουν τη θάλασσα και τα καράβια. Έτσι, πήρε ένα κουπί στον ώμο του και βάλθηκε να βαδίζει και να ρωτά τους περαστικούς αν γνωρίζουν τι είναι αυτό που κρατάει. Κι όσο έβλεπε ότι οι άνθρωποι ήξεραν τι είναι το κουπί, άλλο τόσο πιο ψηλά ανέβαινε. Κάποια στιγμή έφτασε στην κορυφή ενός λόφου, κι όταν ρώτησε έναν άνθρωπο αν ξέρει τι είναι αυτό που κρατάει κι εκείνος του αποκρίθηκε “ένα ξύλο” κατάλαβε ότι είχε φτάσει πια στο μέρος που έψαχνε κι εκεί εγκαταστάθηκε.

 

Ο θρύλος αυτός μοιάζει εκπληκτικά με τους στίχους που βρίσκονται στην Ραψωδία Λ της Οδύσσειας. Εκεί ο Οδυσσέας, μετά από προτροπή του μάντη Τειρεσία -και για να εξευμενίσει τον θυμό του Ποσειδώνα- παίρνει ένα κουπί στον ώμο του και περιπλανιέται μέχρι να βρει ένα μέρος όπου δε θα γνωρίζουν ότι αυτό που κουβαλάει είναι κουπί. Παρατηρείται λοιπόν μια ταύτιση του Προφήτη Ηλία με ένα πρόσωπο πολύ οικείο ανά τους αιώνες στον ελλαδικό χώρο, τον Οδυσσέα.

 

Στην εκκλησιαστική παράδοση ο Προφήτης Ηλίας έζησε τον 9ο αιώνα. Πολέμησε τους ειδωλολάτρες και έκανε πολλά θαύματα που πήγαζαν από τη δύναμη της πίστης του. Στην Παλαιά Διαθήκη περιγράφονται περιστατικά που συνδέουν τον Προφήτη Ηλία με τη φωτιά, τη βροχή, τον ουρανό και τα νέφη. Μόλις γεννήθηκε τον σπαργάνωσαν με φωτιά και του έδωσαν να φάει φλόγα, μπορούσε να προκαλέσει ή να αποτρέψει τη βροχή, ανελήφθη στους ουρανούς μέσω στροβίλου με πύρινο άρμα.

 

Η περιγραφή του Προφήτη Ηλία αλλά και οι ιδιότητες που του προσδίδονται ως ρυθμιστή των καιρικών φαινομένων μοιάζουν πολύ με τα χαρακτηριστικά του Δία και του θεού Ήλιου. Του Δία ως κυρίαρχου του ουρανού, των νεφών και των κεραυνών και του Ήλιου με το πύρινο άρμα του που διασχίζει τον ουρανό. Επίσης η λατρεία του Δία γινόταν σε ναούς στις κορυφές βουνών, σημείο όπου πια συναντάμε τις εκκλησίες του Προφήτη Ηλία. Δεν είναι άτοπο λοιπόν να θεωρηθεί ότι ο Προφήτης Ηλίας ήρθε να αντικαταστήσει στον χριστιανισμό τη λατρεία των δύο θεών των αρχαίων Ελλήνων, όπως συνέβη άλλωστε και με πολλούς άλλους αγίους.

 

Η γιορτή του Προφήτη Ηλία είναι μια από τις σημαντικότερες του καλοκαιριού και δεν υπάρχει μέρος στην Ελλάδα που να μην έχει πανηγύρι τη μέρα εκείνη. Παλαιότερα, πολλά από τα πανηγύρια που γίνονταν προς τιμήν του είχαν ως σκοπό την επίκληση στον Προφήτη για τον ιδανικό καιρό, για να είναι καλή η σοδειά του επόμενου έτους.  Στη Θράκη γίνονταν ζωοθυσίες σε περίοδο ανομβρίας -μιας και θεωρούσαν ότι ο Προφήτης Ηλίας είναι υπεύθυνος για τη βροχή- ή ανήμερα της γιορτής του σε αρκετά μέρη θυσίαζαν ένα κουρμπάνι (κάποιο ζώο) που ήταν προσφορά υπέρ υγείας και καλοκαιρίας. Στην κορυφή του Ταΰγετου που ονομάζεται “Αγιολιάς” -καθώς είναι αφιερωμένη στο όνομά του-  την παραμονή της γιορτής του ανάβουν μια μεγάλη φωτιά για να ξορκίσουν το κακό. Στην Αγιασό της Λέσβου, τα ξημερώματα της 20ής Ιουλίου ανεβαίνουν με στολισμένα άλογα στο ύψωμα που βρίσκεται το εκκλησάκι του για να χαιρετήσουν τον ήλιο που ανατέλλει. Στις μέρες μας τα περισσότερα πανηγύρια περιλαμβάνουν μια απλή λειτουργία, φαγητό και χορό.

 

Ο Προφήτης Ηλίας είναι ιδιαίτερα αγαπητός από τους πιστούς γιατί στο πρόσωπό του μπορεί να βρει παρηγοριά ο κουρασμένος ναυτικός και να εναποθέσει τις ελπίδες του ο αγρότης που περιμένει μια καλή σοδειά, σε μια χώρα που παλαιότερα υπήρξε κατεξοχήν ναυτική και αγροτική.

 

Παλιά, ο Άγιος γιορταζόταν και από τους μυλωνάδες, γιατί θεωρούνταν κυρίαρχος των ανέμων, ενώ είναι και ο προστάτης των φουρνάρηδων, για τη φωτιά, που αναφέρεται στο συναξάρι του.

Όταν υπάρχει ανομβρία, συνηθισμένες είναι οι λιτανείες στον προφήτη Ηλία. Το έθιμο τούτο είναι πανελλήνιο και μάλιστα αναφέρεται και στην επιστολή του Ιακώβου: «Ηλίας προσηύξατο του μη βρέξει και ουκ έβρεξε επί της γης ενιαυτούς τρεις και μήνας εξ και πάλιν προσηύξατο και ο ουρανός υετόν έδωκεν».

 

Κεφαλλονιά

Σύμφωνα με παραλλαγή της παράδοσης αυτής στην Κεφαλλονιά, ο άγιος είναι στις κορυφές, γιατί δεν πάτησε ποτέ στον κάμπο, ούτε σε χώμα τον θάψανε. Γυρίζει με το άρμα του στον ουρανό και μονάχα στις κορυφές στέκει και ανασαίνει. Κι όταν ζούσε, έτσι του άρεσε να βρίσκεται στα βουνά».

 

Ταΰγετος

Την ημέρα της γιορτής του προσκυνητές σκαρφαλώνουν με κόπο στην κορυφή εκείνη και ανάβουν το βράδυ μεγάλη φωτιά, όπου ρίχνουν άφθονο λιβάνι ως αφιέρωμα στον άγιο Ηλία. Όταν δουν τη φωτιά εκείνη όσοι κατοικούν στις γύρω περιοχές, ανάβουν φωτιές με χόρτα και άχυρα και πανηγυρίζουν χορεύοντας γύρω απ’αυτές ή πηδώντας από πάνω τους.

 

Θράκη – Μακεδονία

Σε πολλές περιοχές, ιδιαίτερα στη Θράκη και τη Μακεδονία, ο προφήτης Ηλίας θεωρούνταν κύριος της βροχής, των βροντών και των κεραυνών. Αυτό εξηγείται από τα γεγονότα που εξιστορούνται στην Παλαιά Διαθήκη για την ξηρασία που επέβαλε ο Ηλίας και το μετά τριετία άνοιγμα του ουρανού για να ξαναπέσει βροχή. Οι χωρικοί μάλιστα της Βόρειας Θράκης, πού ήρθαν στην Ελλάδα το 1923 και εγκαταστάθηκαν κυρίως στη Μακεδονία, πρόσφεραν στον άγιο «κουρμπάνι».

Ο κίνδυνος από την κάψα του ηλίου, αλλά και από την καλοκαιρινή νεροποντή, συνδέθηκε με τον προφήτη Ηλία.

Στις κορυφές των βουνών, όπου βρίσκονται πάντα τα εκκλησάκια του, ο προφήτης Ηλίας αντικατέστησε το Δία των αρχαίων μας προγόνων, το Δία τον νεφεληγερέτη, τον κύριο του ηλίου, αλλά και της αστραπής, της βροντής και των ανέμων, μ’ ένα λόγο, το ρυθμιστή των καιρικών συνθηκών. Μ’αυτή του την ιδιότητα ο Δίας λατρεύονταν την ίδια εποχή που γιορτάζεται ο δικός μας προφήτης Ηλίας, δηλαδή στις πρώτες μέρες του τελευταίου δεκαημέρου του Ιουλίου, κατά τα λεγόμενα κυνικά καύματα.

Σε αλλά μέρη της Μακεδονίας η δοξασία για την καταδίωξη του διαβόλου από τον προφήτη συναντάται παραλλαγμένη: Ο Ηλίας δεν κυνηγάει το διάβολο αλλά τη «λάμια», η οποία καταστρέφει τις καλλιέργειες του ανθρώπου. Οι χριστιανοί στη Βουλγαρία πίστευαν ότι ὁ άγιος κυνηγάει τη «λάμια» καθισμένος πάνω σε χρυσό άρμα και καταδιώκει το δράκο που τρώει τα γεννήματά τους στα χωράφια. Μόλις ο προφήτης τον δει, ρίχνει εναντίον του τους κεραυνούς.

 

Κοζάνη

Κάθε χρόνο, το ξημέρωμα της 20ης Ιουλίου βρίσκει δεκάδες κατοίκους του Πενταλόφου και του Βυθού στο Άνω Βόιο να περπατούν μέσα στη δροσιά του πυκνού δάσους. Αιτία; Ποιά άλλη φυσικά εκτός από το έθιμο που θέλει την πρώτη οικογένεια που θα φτάσει στο εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία στην ομώνυμη κορυφή, να είναι τυχερή και ευλογημένη για όλη την υπόλοιπη χρονιά και να έχει… λίγο παραπάνω τη χάρη του Αγίου.

 

 

Πηγές:

ekklisiaonline.gr

          ellinismosonline.gr

Μίχας Δημήτριος, Ο Προφήτης Ηλίας στην ελληνική Λαογραφική παράδοση, https://www.zotiko.gr/index.php/el/com-kunena/omades-ergasias/laografiki...

Λουκάτος Δημήτριος, Τα καλοκαιρινά, Φιλιππότης, Αθήνα: 1992

Μέγα Γεωργίου, Ελληνικαί εορταί και Έθιμα της Λαϊκής λατρείας, Αθήνα: 1957

Το πανηγύρι του Προφήτη Ηλία, https://www.agiasos.gr/article/panigyri-toy-profiti-ilia