«ΑΝΗΜΕΡΑ ΤΗΝ ΠΑΣΧΑΛΙΑ» | Βλάχοι Σερρών

 «ΑΝΗΜΕΡΑ ΤΗΝ ΠΑΣΧΑΛΙΑ» | Βλάχοι Σερρών

 

 

Τραγούδι και χορός του Πάσχα από την βλάχικη παράδοση του νομού Σερρών. Πρόκειται για τραγούδι που απαντάται και στην παράδοση των ντόπιων Σερραίων, αλλά σε διαφορετική εκδοχή (άλλοι στίχοι και διαφορετική μελωδία και ρυθμός). Είναι εμφανής η επιρροή της ντόπιας μουσικοχορευτικής ταυτότητας στην παράδοση των Βλάχων, δυτικομακεδονικής προέλευσης κατοίκων του νομού Σερρών. Ιδιαιτέρως ο γρήγορος επτάσημος (7/16) ρυθμός, ρυθμός ο οποίος απαντάται κατά βάση στην παράδοση των ντόπιων στην Κεντρική και Ανατολική Μακεδονία, ενώ απουσιάζει κραυγαλέα από τη Δυτική Μακεδονία.

 

Στον νομό Σερρών υπάρχουν αρκετοί οικισμοί Βλάχων, με πιο γνωστούς τα Άνω και Κάτω Πορόια, την Ηράκλεια, το Χιονοχώρι, την Οινούσα, το Σιδηρόκαστρο και άλλους πολλούς οικισμούς, συνήθως μεικτούς (ντόπιοι και βλάχοι από κοινού).

 

ΔΙΣΚΟΣ: Νο 3: Δημοτικά τραγούδια

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΒΛΑΧΩΝ Ν ΣΕΡΡΩΝ ΓΕΩΡΓΑΚΗΣ ΟΛΥΜΠΙΟΣ

 

ΜΟΥΣΙΚΟΙ:

Κλαρίνο: Νικόλαος Ζάρκος

Βιολί: Μάριος Τσέλιος

Λαούτο: Γεώργιος Δούσος, Δημήτρης Πελιτάρης

Ντέφι: Ιωάννης Μπέλλας

 

Χορωδία:

Αθανάσιος Μησιάκας, Απόστολος Λεπενιώτης, Δημήτριος Ζάρκος, Ιωάννης Κοκκώνης, Στέργιος Βέρρος, Στέργιος Ταΐρης, Αικατερίνη Πατώνη-Ταΐρη, Αναστασία Τσίρη-Ταράση, Γιάννα Τσιαμπακάρη-Βέρρου, Ελένη Τραγούδα-Βέρρου, Ευαγγελία Ταράση-Κοκκώνη, Κούλα Κοκκώνη-Βέρρου, Μαρία Ταράση-Σιτζίμη, Σύρμω Μακρή-Μισιάκα, Τάνια Λάππα, Δημήτρης Κοκκώνης

 

 

Ακούστε το τραγούδι:

https://www.youtube.com/watch?v=eKnJRlTXiHM

 

 

Οι στίχοι:

Ανήμερα, Στεργιανούλα μωρέ, ανήμερα την Πασχαλιά

Στεργιανούλα μου, ταχιά Χριστός Ανέστη

για μια όμορφη, ταχιά Χριστός Ανέστη

 

Μας πήραν την, Στεργιανούλα μωρέ, μας πήραν την Αντώναινα

Στεργιανούλα μου, τριών μερών λεχούσα

για μια όμορφη, τριών μερών λεχούσα

 

Τούρκοι την πια..., Στεργιανούλα μωρέ, Τούρκοι την πιάναν τα μαλλιά

Στεργιανούλα μου, Γενίτσαροι απ' το χέρι

για μια όμορφη, Γενίτσαροι απ' το χέρι

 

Στην στράτα να ..., Στεργιανούλα μωρέ, στην στράτα να που πάγαιναν

Στεργιανούλα μου, στον δρόμο που πηγαίνουν

για μια όμορφη, στον δρόμο που πηγαίνουν

 

Παρακαλου..., Στεργιανούλα μωρέ, παρακαλούσε κι έλεγε

Στεργιανούλα μου, παρακαλεί και λέει

για μια όμορφη, παρακαλεί και λέει

 

Αφήστε Τού..., Στεργιανούλα μωρέ, αφήστε Τούρκοι απ' τα μαλλιά

Στεργιανούλα μου, Γενίτσαροι απ' το χέρι

για μια όμορφη, Γενίτσαροι απ'το χέρι

 

Να βρω μια πέ..., Στεργιανούλα μωρέ, να βρω μια πέτρα ασπρόπετρα

Στεργιανούλα μου, να διπλωθώ να κάτσω

για μια όμορφη, να διπλωθώ να κάτσω

 

Να λύσω-δέ..., Στεργιανούλα μωρέ, να λύσω-δέσω το παιδί

Στεργιανούλα μου, να το χορτάσω γάλα

για μια όμορφη, να το χορτάσω γάλα

 

Να το χορτά..., Στεργιανούλα μωρέ, να το χορτάσω φίλημα

Στεργιανούλα μου, να το γεμίσω δάκρυ

για μια όμορφη, να το γεμίσω δάκρυ.

 

 

Πηγή: Youtube.com - #Greek_folk_music #Macedonian_folk_song #Greek_Macedonia

Φωτογραφία: vlaxoxoria.gr

Κυριακή των Βαΐων: Ήθη και Έθιμα

Κυριακή των Βαΐων: Ήθη και Έθιμα

 

 

Από την Κυριακή των Βαΐων αρχίζει ουσιαστικά η Μεγάλη Εβδομάδα ή Εβδομάδα των Παθών. Αυτή την ημέρα εορτάζεται η ανάμνηση της θριαμβευτικής εισόδου του Ιησού Χριστού στα Ιεροσόλυμα όπου, κατά τους Άγιους Ευαγγελιστές, οι Ιουδαίοι Τον υποδέχθηκαν κρατώντας βάια ή βάγια (κλάδους φοινίκων) και απλώνοντας στο έδαφος τα φορέματά τους ζητωκραύγαζαν «Ωσαννά, ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου».

 

Σε ανάμνηση της θριαμβευτικής εισόδου του Χριστού στα Ιεροσόλυμα, όλοι οι Ναοί στολίζονται με κλαδιά από βάγια, από φοίνικες δηλαδή ή από άλλα νικητήρια φυτά, όπως δάφνη, ιτιά, μυρτιά και ελιά. Μετά τη Λειτουργία μοιράζονται στους πιστούς.

 

Η Εκκλησία μας καθιέρωσε ήδη από τον 9ο αιώνα το έθιμο αυτό μια και όπως αναφέρει ο Ευαγγελιστής Ιωάννης «όχλος πολύς…έλαβον τα βαΐα των φοινίκων και εξήλθον εις υπάντησιν αυτώ».

 

Σημειώνεται ότι στις πρώτες Εκκλησίες εορτάζονταν η μνήμη αυτή με αναπαράσταση του γεγονότος.

 

Συγκεκριμένα στους Αγίους Τόπους κατά τον 4ο αιώνα ο Επίσκοπος ξεκινώντας με πομπή από το Όρος των Ελαιών εισέρχονταν στα Ιεροσόλυμα επί «πώλου όνου» περιστοιχιζόμενος από τον κλήρο ενώ οι πιστοί προπορεύονταν κρατώντας κλάδους φοινίκων.

 

Στους βυζαντινούς χρόνους τελούνταν ο λεγόμενος «περίπατος του Αυτοκράτορα» όπου η πομπή ξεκινούσε από τα ανάκτορα στην οποία συμμετείχε ο αυτοκράτορας κρατώντας την Εικόνα του Χριστού πλαισιωμένος από το ιερατείο όπου και κατέληγε στην Αγιά Σοφιά. Της αυτοκρατορικής αυτής πομπής προηγούνταν ο λαμπαδάριος ο οποίος έψελνε «Εξέλθατε έθνη και θεώσασθε σήμερον τον βασιλέα των ουρανών…». Σύμφωνα με την μαρτυρία του Βαλσαμώνα στο τέλος της Εορτής ο μεν Αυτοκράτορας διένειμε ιδιόχειρα βάγια και Σταυρούς, ο δε Πατριάρχης κεριά για την Μεγάλη Εβδομάδα.

 

Οι Βάγιες στην Κάπη της Λέσβου

Ένα σπάνιο και μοναδικό σε όλη την Ελλάδα έθιμο που πραγματοποιείται το Σάββατο του Λαζάρου και την Κυριακή των Βαΐων.

Με την είσοδο στο τριώδιο τα παιδιά των δύο μεγάλων τάξεων του Δημοτικού Σχολείου χωρίζονται σε δύο ομάδες.

Με κοινή συναίνεση ο πιο καλός και άξιος μαθητής μπαίνει αρχηγός της ομάδας και οι δύο ομάδες στην συνέχεια μοιράζονται το χωρίο. (μισό χωρίο η μία και μισό χωρίο η άλλη ομάδα).

 

Τα χαράματα του Σαββάτου του Λαζάρου τα αγόρια των δύο ομάδων ξεκινούν με γαϊδουράκια σε χωράφια του χωριού μας όπου υπάρχουν πολλές βάγιες.

Εκεί αφού κόψουν πολλά κλαριά τα φορτώνουν στα συμπαθέστατα τετράποδα και τραγουδώντας γίνεται η είσοδος στο χωριό και στην εκκλησία πράγμα που συμβολίζει την είσοδο του Χριστού στα Ιεροσόλυμα.

 

Στην Εκκλησία του χωριού δένονται πολλά κλαδιά μαζί σε σχήμα κυπαρισσιού και στην συνέχεια στολίζονται με τα βαλάντια δηλ. κορδέλες και κουρέλια που φέρνουν στην εκκλησία οι κοπέλες των δύο ομάδων.

Τα βαλάντια συμβολίζουν τα ενδύματα που έστρωναν οι πιστοί στον Χριστό κατά την είσοδο στα Ιεροσόλυμα.

 

Η κάθε ομάδα παίρνει την βάγια της και την βάζει μέσα στον Ιερό Ναό.

 

Πάνω στις Βάγιες τοποθετούνται ξύλινοι μικροί σταυροί που δίνονται στα νιόπαντρα ζευγάρια του χωριού.

 

Με την αύριο, ανήμερα των Βαΐων και μετά το τέλος της θείας λειτουργίας οι βάγιες βγαίνουν στο προαύλιο της εκκλησίας όπου θα τραγουδηθούν από τα μέλη των ομάδων με τον ύμνο «σήμερον έρχεται ο Χριστός..» το τραγούδι αυτό δεν υπάρχει στην υμνολογία της εκκλησίας καθώς όπως λέγεται είναι τοπικός ύμνος.

Αποτελείται από 20 και πλέον στοίχους που ψάλλονται εναλλάξ από τις δύο ομάδες και εξιστορεί το χρονικό της ανάστασης του Λαζάρου.

 

Στην συνέχεια η κάθε ομάδα φορτώνεται την βάγια της και ξεκινά για το γύρισμα του χωριού.

Η βάγια σταματάει στις πόρτες όλων των σπιτιών του χωριού και τα παιδιά ψάλλουν την καινήν Ανάσταση.

Οι νοικοκυραίοι στο άκουσμα του ύμνου εξέρχονται του σπιτιού, κόβουν από την βάγια ένα κλώνο και ένα κομμάτι κορδέλα (την οποία τοποθετούν στο εικονοστάσι) δίνουν στα παιδιά τον όβολό και απαραίτητα αυγά τα οποία μαζεύουν τα παιδιά μέσα στα καλάθια τους.

 

Στα σπίτια που έχουν νιόπαντρους δίνεται ο μικρός ξύλινος σταυρός που έχει φτιαχτεί από τα παιδιά.

Ο σταυρός είναι σύμβολό δύναμης και δίνει στους νιόπαντρους δύναμη ώστε να παρευρεθούν στον δρόμο του νέου τους βίου.

 

Αφού οι βάγιες περάσουν από όλα τα σπίτια του χωριού στην συνέχεια καταλήγουν στους φούρνους του χωριού όπου θα γίνουν το άγιο καύσιμο για το ψήσιμο του ψωμιού της Λαμπριάτικης κουλούρας.

 

Στο τέλος οι δύο ομάδες ανταμώνουν σε προκαθορισμένο μέρος, ενώνουν τις εισπράξεις και τα αυγά και αφού τα μοιράσουν επακριβώς εύχονται ο ένας στον άλλο καλή ανάσταση και αποχωρούν χαρούμενοι που οι ίδιοι έγιναν προάγγελοι του μηνύματος της αναστάσεως του Χριστού.

 

Ένα έθιμο που μας έρχεται από την Αλησμόνητη Πατρίδα Ίμβρο, και αναβίωνε κάθε χρόνο την Κυριακή των Βαΐων.

 

Την Κυριακή τω Βαγιώ, όλοι έβγαιναν απ’ την εκκλησιά με μια αγκαλιά βάγια.

Χαιρετούσαν ο ένας τον άλλο, χτυπώντας ελαφρά την πλάτη με τα πράσινα κλαδιά, και εύχονταν:

” Και του χρόνου και καλό Πάσχα“. Μετά τον χαιρετισμό, οι πρώτοι που δέχονταν την χαρά του “Ωσαννά” ήταν οι νεκροί. Όλοι επισκέπτονταν τους τάφους των δικών τους και άφηναν επάνω στο “σταυρό” ή την “ταφόπλακα” ένα κλαδί βάγιας.

Στο σπίτι έκαναν ένα σταυρό με βάγια και τον κάρφωναν στο ανώφλι της πόρτας.

Εκεί θα έμενε όλο το χρόνο φυλαχτό από το κακό μάτι και την κακιά ώρα. Ένα κλαδί κρέμαζαν επίσης στην πόρτα του στάβλου, της μάντρας, του κήπου.

 

Τα «βαγιοχτυπήματα»

Τα παλιότερα χρόνια τους τα προμήθευαν τα νιόπαντρα ζευγάρια της χρονιάς ή και μόνο οι νιόπαντρες γυναίκες, για το καλό του γάμου τους.

Πίστευαν πως η γονιμοποιός δύναμη που κρύβουν τα φυτά αυτά θα μεταφερόταν και στις ίδιες και η μια χτυπούσε την άλλη με τα βάγια.

 

Τα «βαγιοχτυπήματα» σιγά-σιγά άρχισαν να γίνονται και από τις άλλες γυναίκες και τα παιδιά τις μιμούνταν και όπως χτυπιούνταν μεταξύ τους εύχονταν: «Και του χρόνου, να μη σε πιάν’ η μυίγα».

 

Κατά την λειτουργική τελετουργία, την Κυριακή των Βαΐων τελείται η Θεία Λειτουργία του Χρυσοστόμου.

 

Στην Θράκη, την Κυριακή των Βαΐων συνηθίζονται τα «βαγιοχτυπήματα».

Οι γυναίκες χτυπούν με βάγια τις έγκυες, ώστε να είναι ανώδυνος για αυτές ο τοκετός.

 

Σε πολλά χωριά επίσης, τα κορίτσια έκαναν στεφάνια από τα βάγια που τους έδινε ο παππάς στην εκκλησία και τα έριχναν στο ρέμα. Η κάτοχος του στεφανιού που θα έφτανε πρώτο στη ρεματιά, φιλοξενούσε τις υπόλοιπες στο σπίτι της, όπου διασκέδαζαν χορεύοντας και τραγουδώντας.

 

Κυριακή των Βαΐων-Kούνιες

Δεν ήταν νοητό να υπάρξει Κυριακή των Βαίων δίχως τις κούνιες. Σε κάθε γειτονιά, όπου υπήρχε μεγάλο δένδρο στήνονταν μια κούνια.

Σε ένα γερό κλώνο περνούσαν ένα μακρύ σχοινί και μέ διάφορους τρόπους έφτιαχναν μια κούνια.

Κάθιζαν με τη σειρά ο ένας μετά τον άλλον. Προηγούντο τα κορίτσια και τ’ αγόρια έκαναν το χρέος του καβαλιέρου. Στις κούνιες που έκαναν τα παιδιά γινόταν πόλεμος.

Ποιος θα ανέβει, πόση ώρα θα καθίσει.

 

Τα παλιά χρόνια τω Βαγιώ οι δάσκαλοι και οι παπάδες έστελναν τα παιδιά του σχολείου στο χωριό να μαζέψουν αυγά για το Πάσχα.

Τα παιδιά έπαιρναν ένα ραβδί που τό έλεγαν “ρουμάνι’, στην κορυφή του έδεναν βάγιες (μυρσίνες), ένα κουδούνι και κόκκινες μεταξωτές κλωστές.

Μαζί τους είχαν και ένα καλάθι για να βάζουν τα αυγά.

Όταν έρχονταν σε κάθε σπίτι, στέκονταν μπροστά στην πόρτα και ανεβοκατεβάζοντας το ραβδί για να χτυπά το κουδούνι τραγουδούσαν ένα τραγούδι για να τους δώσει η νοικοκυρά αυγά.

 

Έτσι με αυτά και με αυτά ξεκινούσε η Μεγάλη Εβδομάδα.

 

Κέρκυρα

Η λιτανεία της Κυριακής των Βαΐων τελείται σε ανάμνηση της απαλλαγής του νησιού από την Πανώλη, (θανατικό) από την οποία κινδύνευσε ο πληθυσμός του νησιού, που η φθοροποιός νόσος καταμάστιζε τα νησιά του Ιονίου και την Ιταλία, από την οποία και μεταδόθηκε ο βάκιλος της Πανώλης τον Οκτώβριο του 1629 μ.Χ.

Μετά από πάνδημη δέηση στην έκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνος ο λοιμός σταμάτησε όταν φως σαν λυχνάρι ξεπρόβαλε πάνω από το καμπαναριό του Αγ. Σπυρίδωνος.

 

Έτσι, η ημέρα των Βαΐων που έπαυσε ολοσχερώς η νόσος, καθιερώθηκε μετά από αίτηση των συνδικων (εγχώρια αρχή) και θεσπίσματος του Βενετού Βάϊλου Ιωάννη Πριούλη στις 21 Ιουνίου 1630 μ.Χ. , σαν ημέρα λιτάνευσης του Ιερού λειψάνου.

Λαζαρίνα

Το Σάββατο του Λαζάρου (το διάστημα που λειτουργούσαν τα σχολεία το Σάββατο, το έθιμο αυτό γινόταν την Κυριακή των Βαΐων), μετά τη λειτουργία, όλα τα παιδιά κατά ομάδες ξεκινούσαν να τραγουδήσουν σ’ όλα τα σπίτια του χωριoύ «τη Λαζαρίνα».

Στα χέρια ένα απ’ τα παιδιά κρατούσε ένα ξύλινο χελιδόνι (χελιδόνα).

Όλα τα παιδιά κρατούσαν καλαθάκια στολισμένα. Μέσα εκεί θα μάζευαν τα αυγά που θα τους έδιναν οι νοικοκυρές.

 

Πηγή: ekklisiaonline.gr

Σάββατο του Λαζάρου: Τι σημαίνει το όνομα και ποια τα έθιμα στην Ελλάδα

Σάββατο του Λαζάρου: Τι σημαίνει το όνομα και ποια τα έθιμα στην Ελλάδα

 

 

Το Σάββατο του Λαζάρου είναι μία κινητή γιορτή. Επομένως το πότε πέφτει του Λαζάρου, στους Ορθόδοξους Χριστιανούς εξαρτάται από το πότε πέφτει το Πάσχα.

 

Η γιορτή του Λαζάρου πάντα πέφτει Σάββατο και συγκεκριμένα μία μέρα πριν από την Κυριακή των Βαΐων, η οποία είναι επίσης κινητή εορτή.

 

Το 2025 η γιορτή του Λαζάρου θα είναι στις 12 Απριλίου και το 2026 θα πέσει στις 04 Απριλίου

 

 

Τι γιορτάζουμε το Σάββατο του Λαζάρου

 

Στις Ορθόδοξες εκκλησίες το Σάββατο του Λαζάρου γιορτάζεται η ανάστασή του από τον Χριστό.

 

Ο Λάζαρος ζούσε στη Βηθανία και στο σπίτι του είχε φιλοξενήσει πολλές φορές τον Χριστό. Οι αδερφές του Λαζάρου ήταν η Μάρθα και η Μαρία (η τελευταία είχε αλείψει με μύρο τα πόδια του Ιησού).

 

Σύμφωνα με πηγές της Καινής Διαθήκης, ο Λάζαρος μια μέρα αρρώστησε πολύ βαριά. Για να θεραπευτεί οι αδερφές του ζήτησαν βοήθεια από τον Χριστό. Μέχρι όμως ο Χριστός να πλησιάσει στο μέρος που βρισκόταν ο Λάζαρος, αυτός πέθανε. (Κατά την άφιξη του Χριστού είχαν ήδη περάσει 4 ημέρες όπου ο Λάζαρος είχε πεθάνει)

 

Οι αδερφές του Λαζάρου «παραπονέθηκαν» στον Χριστό ότι αν είχε φτάσει εγκαίρως τότε θα μπορούσε να τον θεραπεύσει. Τότε ο Χριστός με μεγάλη συγκίνηση αναφώνησε «Λάζαρε δεύρο έξω». Ακριβώς εκείνη τη στιγμή έγινε ένα θαύμα. Ο Λάζαρος αναστήθηκε.

 

Εκείνη τη χρονική περίοδο ο Λάζαρος ήταν περίπου 30 χρονών και όπως λέγεται έζησε άλλα τόσα χρόνια. Πήγε στην Κύπρο και έγινε επίσκοπος Κιτίου μέχρι να πεθάνει. Πολλά χρόνια αργότερα (το 890 μ.Χ.) τα λείψανα του Λαζάρου μεταφέρθηκαν από την Κύπρο στην Κωνσταντινούπολη. Τοποθετήθηκαν σε μία αργυρή θήκη και χτίστηκε ένας ναός προς τιμήν του.

 

 

Τι σημαίνει το όνομα «Λάζαρος»

 

Το όνομα Λάζαρος είναι εξελληνισμένο και προέρχεται από το εβραϊκό όνομα Ελεάζαρ που σημαίνει «Ο Θεός έχει βοηθήσει».

 

Άλλη πιο ελεύθερη απόδοση του ονόματος θα μπορούσε να του προσδώσει την ερμηνεία «Ο Θεός είναι η σωτηρία μου».

 

 

Τα έθιμα που υπάρχουν στη γιορτή του Λαζάρου

 

Το Σάββατο του Λαζάρου θεωρείται μέρα του θανάτου και της ζωής. Σε κάποια χωριά μάλιστα οι αγρότες δεν μαζεύουν τη σοδειά τους γιατί φοβούνται ότι οι καρποί της γης φέρουν τον θάνατο μέσα τους. O Λάζαρος είναι μια μορφή που εμπνέει σεβασμό στον ελληνικό λαό. Παλιότερα οι εκδηλώσεις εορτασμού ήταν πολλές και ποικίλες, ωστόσο σήμερα έχουν λησμονηθεί ως επί το πλείστον.

 

Για παράδειγμα τα κάλαντα για το Σάββατο του Λαζάρου τραγουδιούνται σε ελάχιστες περιοχές, ενώ παλιότερα ήταν από τα πιο ζωντανά έθιμα και έδιναν ιδιαίτερο τόνο στις μικρές κοινωνίες.

 

Τα κάλαντα του Λαζάρου ήταν αποκλειστικά σχεδόν γυναικεία και τα τραγουδούσαν κοπέλες διαφόρων ηλικιών ακόμα και κορίτσια τις παντρειάς που ονομάζονταν «Λαζαρίνες».

 

Την παραμονή της γιορτής, οι Λαζαρίνες ξεχύνονταν στα χωράφια έξω από τα χωριά για να μαζέψουν λουλούδια που με αυτά θα στόλιζαν το καλαθάκι τους την άλλη μέρα ντυμένες με τοπικές ενδυμασίες φορώντας ειδική στολή.

 

Γύριζαν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας το Λάζαρο και εισέπρατταν μικρό φιλοδώρημα, χρήματα, αυγά, φρούτα ή άλλα φαγώσιμα.

 

Σε πολύ λίγες περιοχές της χώρας τραγουδιούνται σήμερα τα Λαζαριάτικα κάλαντα. Τα λόγια του τραγουδιού άλλοτε αναφέρονται στην ανάσταση του Λαζάρου και είναι συνήθως μέτρια στιχουργήματα και άλλοτε πάλι αποτελούν παινέματα προσώπων που αγγίζουν τα όρια υψηλής ποιητικής δημιουργίας.

 

Τα έθιμα του Λαζάρου στα χρόνια της σκλαβιάς είχαν κοινωνική σκοπιμότητα. Στις γυναίκες και ιδίως στα νέα κορίτσια που δεν έβγαιναν συχνά έξω από το σπίτι επειδή τα ήθη της εποχής και ο φόβος της αρπαγής τους από τους Τούρκους τις περιόριζαν, δίνονταν κάποιες ελευθερίες: γίνονταν αλληλογνωριμίες και νυφοδιαλέγματα και σε λίγο καιρό ακολουθούσαν τα προξενιά, τα αρραβωνιάσματα και οι γάμοι.

 

Στα περισσότερα μέρη της Ελλάδας για να απεικονίσουν την Ανάσταση του Λαζάρου, να συμβολίσουν δηλαδή τη Νίκη του Χριστού απέναντι στο θάνατο, αλλά παράλληλα και για να υποδηλώσουν την ανάσταση της φύσης, έφτιαχναν ένα ομοίωμα του Λάζαρου.

 

Την παραμονή της γιορτής ή, σε πολλά μέρη, ανήμερα την «πρώτη Λαμπρή», τα παιδιά, κρατώντας το «Λάζαρο», έκαναν τους αγερμούς τους. Γύριζαν στα σπίτια και τραγουδούσαν τα «λαζαρικά», για να διηγηθούν την ιστορία του αναστημένου φίλου του Χριστού και να πουν παινέματα στους νοικοκυραίους. Στην Ήπειρο μάλιστα, στις κτηνοτροφικές περιοχές, χτύπαγαν ταυτόχρονα και μεγαλοκούδουνα:

 

Σήμερον έρχεται ο Χριστός ο επουράνιος θεός.

Εν τη πόλει Βηθανία Μάρθα κλάει και Μαρία.

Λάζαρο τον αδελφό της τον γλυκύ και καρδιακόν της.

Τον μοιρολογούν και λένε τον μοιρολογούν και κλαίνε.

 

Τρεις ημέρες τον θρηνούσαν και τον εμοιρολογούσαν

Και τη μέρα την Τετάρτη κίνησε ο Χριστός για να ‘ρθει.

Τότε εβγήκε η Μαρία έξω από τη Βηθανία

και εμπρός του γονατίζει και τα πόδια του φιλεί.

 

Αν εδώ ήσουν, Χριστέ μου δεν θα πέθαιν’ ο αδελφός μου.

Μα και πάλιν εγώ πιστεύω και καλότατα ηξεύρω

ότι δύνασαι αν θελήσεις και νεκρούς να αναστήσεις.

Τότε ο Χριστός δακρύζει και τον Άδη φοβερίζει.!

 

Δεύρο έξω Λάζαρέ μου φίλε και αγαπητέ μου.

Παρευθύς επελυτρώθη ανεστήθη κι εσηκώθη

Τότε τον Θεόν δοξάζουν και τον Λάζαρο εξετάζουν.

Πες μας, Λάζαρε, τι είδες εις τον Άδην απού πήγες;

 

Είδα φόβους, είδα τρόμους, είδα βάσανα και πόνους,

Δώστε μου νερό λιγάκι να ξεπλύνω το φαρμάκι

της καρδιάς και των χειλέων και μην μ’ ερωτάτε πλέον.

 

Του χρόνου πάλι να ‘ρθουμε, με υγεία να σας βρούμε,

και ο νοικοκύρης του σπιτιού χρόνια πολλά να ζήσει,

να ζήσει χρόνια εκατό και να τα ξεπεράσει.

 

Από τόπο σε τόπο, τα «λαζαρικά» (κάλαντα του Λαζάρου) έχουν αρκετές παραλλαγές. Στη Στερεά Ελλάδα, τη Μακεδονία και τη Θράκη στο έθιμο έπαιρναν μέρος μόνο κορίτσια, οι «Λαζαρίνες» ή «Λαζαρίτσες», έτσι έβρισκαν την ευκαιρία να γίνουν γνωστές και σαν υποψήφιες νύφες.

 

Για «Λάζαρο» βαστούσαν έναν ξύλινο κόπανο για τα ρούχα, τυλιγμένο με παρδαλά κομμάτια από πανιά, ίδιο μωρό. Σε άλλα μέρη πάλι έντυναν με χτυπητά πολύχρωμα υφάσματα μια ρόκα, μια κούκλα, έναν καλαμένιο σταυρό και τα στόλιζαν με κορδέλες και λουλούδια.

 

Στη Σκύρο έπαιρναν την τρυπητή κουτάλα, «τη σιδεροχουλιάρα». Έβαζαν σε κάθε τρύπα και από ένα άσπροπούλι -άσπρη μαργαρίτα- ένα κόκκινο γαρίφαλο για στόμα και σχημάτιζαν το πρόσωπο. Έδεναν σταυρωτά πάνω στην κουτάλα ένα ξύλο, για να κάνουν τα χέρια, της φορούσαν και ένα πουκαμισάκι ή ένα μωρουδίστικο ρούχο και ο «Λάζαρος» ήταν έτοιμος.

 

Γύριζαν τα παιδιά από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας και οι νοικοκυρές τους έδιναν αυγά, λεφτά ή ό,τι άλλο είχαν. Πάντα όλοι κάτι έβρισκαν να δώσουν. Κι όταν θέλαν για κάποιον να πούνε πως ήταν τσιγκούνης έλεγαν: «Ποτέ του αυγό δεν έδωσε, ούτε τ’ αγίου Λαζάρου!».

 

Στα Τρίκαλα τα αυγά που συγκέντρωναν οι Λαζαρίνες, οι μητέρες τους τα έβαφαν κόκκινα και τα κρατούσαν σε ξεχωριστό μέρος. Όταν ήθελαν να περιποιηθούν έναν επισκέπτη από αυτά τα αυγά του έδιναν, του Λαζάρου.

 

Σε μερικά μέρη τη θέση του «Λάζαρου» έπαιρνε ένα καλάθι στολισμένο με λουλούδια και με πολύχρωμες κορδέλες. Στην Κρήτη έκαναν έναν ξύλινο σταυρό και τον στόλιζαν με ορμαθούς από λεμονανθούς και αγριόχορτα με κόκκινα λουλούδια, τις μαχαιρίτσες.

 

Στην Κύπρο συναντάμε το έθιμο της αναπαράστασης, στην αρχαιότερη μορφή του. Ο θεός πεθαίνει στην ακμή της νιότης του και αμέσως ανασταίνεται, όπως ο Άδωνης στους αρχαίους Έλληνες. Έντυναν ένα παιδί με κίτρινα λουλούδια, έτσι ώστε ούτε το πρόσωπο του δε φαινόταν. Σε κάθε σπίτι που πήγαιναν, όταν άρχιζαν τα άλλα παιδιά να τραγουδούν, ξάπλωνε και υποκρινόταν το νεκρό, όταν όμως έλεγαν το «Λάζαρε δεύρο έξω» σηκωνόταν.

 

Το ίδιο έθιμο συναντάμε και στην Κω. Το παιδί που αναπαριστούσε το Λάζαρο, τυλιγμένο σε ένα σεντόνι, ήταν και αυτό στολισμένο με κίτρινα λουλούδια. Αμοιβή της παρέας για την αναπαράσταση τα αυγά για το δάσκαλο. Τα πιο μεγάλα παιδιά, οι «πρωτόσχολοι», έπαιρναν την εικόνα του Λάζαρου, την έβαζαν πάνω σε μια ειδική κατασκευή που στόλιζαν με δεντρολίβανο -ήταν, λέει, η Βηθανία, η πατρίδα του- και γύριζαν στις στάνες. Οι βοσκοί τους φίλευαν αυγά, τυριά και μυζήθρες για τις λαμπρόπιτες.

 

Για την ψυχή του Λάζαρου οι γυναίκες ζύμωναν ανήμερα το πρωί ειδικά κουλούρια, τους «λαζάρηδες», τα «λαζαρούδια» ή και «λαζαράκια». «Λάζαρο αν δεν πλάσεις, ψωμί δεν θα χορτάσεις» έλεγαν, μια και ο αναστημένος φίλος του Χριστού πίστευαν πως είχε παραγγείλει: «Όποιος ζυμώσει και δε με πλάσει, το φαρμάκι μου να πάρει…».

 

Στα «λαζαράκια» δίνουν το σχήμα ανθρώπου σπαργανωμένου, όπως ακριβώς παριστάνεται ο Λάζαρος στις εικόνες. Όσα παιδιά έχει η οικογένεια τόσους «λαζάρηδες» πλάθουν και στη θέση των ματιών βάζουν δυο γαρίφαλα. Πολλές νοικοκυρές γέμιζαν τα «λαζαρούδια» με αλεσμένα καρύδια, αμύγδαλα, σύκα, σταφίδες, μέλι, ενώ πρόσθεταν και διάφορα μυρωδικά.

 

Πηγή: https://www.dnews.gr/eidhseis/ellada/470145/savvato-tou-lazarou-ti-simainei-to-onoma-kai-poia-ta-ethima-stin-ellada

Φωτογραφία: eurokinissi