Τι γιορτάζουμε την Πρωτοχρονιά – Τι σημαίνουν τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς

 

Τι και γιατί γιορτάζουμε την Πρωτοχρονιά; Ποια είναι τα έθιμα της πρώτης μέρας του έτους; Τι συμβαίνει σε άλλες χώρες; Από που βγήκαν τα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα με τους "περίεργους" στίχους; Σημαίνουν κάτι;

 

Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά λένε τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς. Γιατί όμως είναι τόσο σημαντική η πρώτη μέρα του νέου έτους; Τι είναι αυτό που γιορτάζουμε;

Στην ουσία ο εορτασμός αφορά αυτό ακριβώς που λέει και το όνομα της, δηλαδή την μέρα που σηματοδοτεί την έλευση του νέου έτους. Γιατί όμως να γιορτάσουμε την αλλαγή του χρόνου;

Ο εορτασμός της Πρωτοχρονιάς φέρεται πως καθιερώθηκε από τους Ρωμαίους λίγα χρόνια πριν την γέννηση του Χριστού. Θεωρείται πως δανείστηκε αρκετά στοιχεία από τα Σατουρνάλια, μια γιορτή που ήταν αφιερωμένη στον Θεό Κρόνο (Saturnus) κατά τη διάρκεια της οποίας γινόντουσαν απίστευτες κραιπάλες και όργια. Πολύ αργότερα, η εκκλησία, προκειμένου να διακρίνει τους χριστιανούς από τους ειδωλολάτρες, περιόρισε τον εορτασμό της Πρωτοχρονιάς στο πλαίσιο της χριστιανικής παράδοσης. Σύμφωνα με αυτήν, η Πρωτοχρονιά είναι ένα χαρμόσυνο γεγονός, καθώς ερμηνεύεται ως μια πίστωση χρόνου που δίνει ο Θεός στους ανθρώπους για να μετανοήσουν καθυστερώντας την τελική κρίση. Με αυτόν τον τρόπο δίνεται η ευκαιρία σε περισσότερους ανθρώπους να σκεφτούν και να αλλάξουν τρόπο ζωής, ακολουθώντας το παράδειγμα του Χριστού.

 

Πότε γιορτάζεται η Πρωτοχρονιά

Σε πολλές χώρες, κυρίως τη Δύσης, η Πρωτοχρονιά έχει καθιερωθεί ως η 1η Ιανουαρίου και σε γενικές γραμμές θεωρείται αργία και γιορτάζεται μεγαλοπρεπώς. Αυτό βέβαια, δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν και διαφοροποιήσεις. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Κίνας, που συνεχίζει να κρατά αναλλοίωτη την παράδοση της, καθώς οι γιορτές, και συνεπώς και την Πρωτοχρονιά, υπολογίζονται σύμφωνα με το Κινεζικό ημερολόγιο. Το ίδιο ισχύει και για άλλες ασιατικές χώρες που δεν ακολουθούν το Γρηγοριανό ημερολόγιο.

Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τις ισλαμικές χώρες. Κι εκεί το ημερολόγιο διαφέρει, καθώς διαθέτει 354 ημέρες, με αποτέλεσμα οι γιορτές να μετακινούνται. Η Πρωτοχρονιά στις μουσουλμανικές χώρες πέφτει την πρώτη μέρα του μήνα Μουχαράμ, ο οποίος σύμφωνα με το δικό μας ημερολόγιο, είναι κινητός.

 

Ποια είναι τα έθιμα της Πρωτοχρονιάς

Το πιο διάσημο πρωτοχρονιάτικο έθιμο είναι αναμφισβήτητα η κοπή της βασιλόπιτας, η οποία μοιάζει με στρογγυλό τσουρέκι ή κέικ και έχει μέσα ένα φλουρί το οποίο φέρνει τύχη σε όποιον το βρει. Το έθιμο έχει τις ρίζες του στα Κρόνια, την αρχαιοελληνική γιορτή που ήταν αντίστοιχη με τα Ρωμαϊκά Σατουρνάλια. Οφείλει το όνομα της στον Άγιο Βασίλειο τον Μέγα, ο οποίος δεν έχει καμία σχέση με τον παχουλό Άη Βασίλη με την κόκκινη στολή.

Άλλο γνωστό έθιμο της πρώτης μέρας του χρόνου είναι το "ποδαρικό". Σε πολλές περιπτώσεις η επιλογή του ανθρώπου που θα μπει πρώτος στο σπίτι το νέο έτος για να κάνει ποδαρικό γίνεται πολύ προσεκτικά. Συνήθως επιλέγονται άτομα που θεωρούνται τυχερά ή μικρά παιδιά. Επίσης σε πολλές περιοχές συνηθίζεται το άτομο αυτό να κρατά μια ασκελετούρα (ένα φυτό σαν άγριο κρεμμύδι) η οποία τοποθετείται σε μια γωνία του σπιτιού για καλή τύχη.

Η "παραδοσιακή" γαλοπούλα που περιλαμβάνει το γιορτινό τραπέζι είναι ένα ξενόφερτο έθιμο που ήρθε στην Ευρώπη από το μακρινό Μεξικό. Σύμφωνα με την Ελληνική παράδοση στο τραπέζι υπάρχει χοιρινό κρέας.

 

Τέλος, το σπάσιμο του ροδιού για καλή τύχη γινόταν από τον νοικοκύρη, ο οποίος το πετούσε με δύναμη στο πάτωμα του σπιτιού το πρωί της Πρωτοχρονιάς, αφού είχε κάνει πρώτα ποδαρικό. Μάλιστα όσο πιο κόκκινο ήταν το ρόδι, τόσο καλύτερη τύχη θα έφερνε στην οικογένεια.

Φυσικά υπάρχουν πάρα πολλά άλλα έθιμα που κρατάνε μέχρι και τις μέρες μας σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας.

Τα κάλαντα

Τα κάλαντα είναι μια από τις ωραίες παραδόσεις του τόπου μας. Έχετε προσέξει όμως ότι τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς μοιάζουν περισσότερο με ασυναρτησία, παρά με γιορτινό τραγούδι; Γιατί συμβαίνει αυτό άραγε; Υπάρχει κάποιος ιδιαίτερος λόγος;

 

Αν θυμηθούμε λίγο τους στίχους από τα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα θα δούμε ότι δεν βγάζουν κάποιο ιδιαίτερο νόημα...

Αρχιμηνιά και αρχιχρονιά
Ψηλή μου δεντρολιβανιά
κι αρχή καλός μας χρόνος
εκκλησιά με το άγιο θόλος

Αρχή που βγήκε ο Χριστός,
Άγιος και πνευματικός
στη γη να περπατήσει
και να μας καλοκαρδίσει

Άγιος Βασίλης έρχεται
και δεν μας καταδέχεται
από την Καισαρεία
συ είσαι αρχόντισσα κυρία

Βαστάει εικόνα και χαρτί
ζαχαροκάντιο ζυμωτή
χαρτί και καλαμάρι
δες και με το παλικάρι

Το καλαμάρι έγραφε
την μοίρα του την έλεγε
και το χαρτί ομίλει
Άγιε μου καλέ Βασίλη

Αυτό συμβαίνει γιατί πολύ απλά πρόκειται δύο διαφορετικές ιστορίες μπερδεμένες σε μία!

Στα χρόνια του Βυζαντίου, οι πολίτες της κατώτερης τάξης δεν μπορούσαν να συνομιλούν με τους άρχοντες της ανώτερης τάξης, παρά μόνο κατά τη διάρκεια των γιορτών για να τους απευθύνουν ευχές. Έτσι λοιπόν ένα ερωτοχτυπημένο παλικάρι προσπάθησε να προσεγγίσει μια αρχόντισσα και να της κάνει ερωτική εξομολόγηση παραθέτοντας τους στίχους του ποιήματός του μέσα στα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς!

Πράγματι, αν απομονώσετε τους στίχους που είναι σημειωμένοι παραπάνω με έντονα γράμματα, προκύπτει ένα όμορφο θρησκευτικό τραγουδάκι που μιλάει για τη νέα χρονιά και τον Άγιο Βασίλη.

Αρχιμηνιά και αρχιχρονιά
κι αρχή καλός μας χρόνος

Αρχή που βγήκε ο Χριστός,
Άγιος και πνευματικός

Άγιος Βασίλης έρχεται
από την Καισαρεία

Βαστάει εικόνα και χαρτί
χαρτί και καλαμάρι

Το καλαμάρι έγραφε
την μοίρα του την έλεγε
και το χαρτί ομίλει
Άγιε μου καλέ Βασίλη

Οι υπόλοιποι στίχοι, όμως, θα μπορούσαν κάλλιστα να αποτελέσουν μια μορφή ερωτικής εξομολόγησης.

Ψηλή μου δεντρολιβανιά
εκκλησιά με το άγιο θόλος

στη γη να περπατήσει
και να μας καλοκαρδίσει

και δεν μας καταδέχεται
συ είσαι αρχόντισσα κυρία

ζαχαροκάντιο ζυμωτή
δες και με το παλικάρι

Δηλαδή:

Εσύ που είσαι ψηλή και όμορφη σαν εκκλησιά με τον τρούλο της, βγες έξω να περπατήσεις για να σε δω και να ανοίξει η καρδιά μου. Δεν καταδέχεσαι να μου μιλήσεις επειδή ανήκεις σε αριστοκρατική οικογένεια. Εσύ που είσαι γλυκιά σαν το γλυκό βανίλια-υποβρύχιο (ζαχαροκάντιο ζυμωτή), δες και μένα το παλικάρι.

Το αστείο είναι ότι η παράφραση αυτή κατάφερε και πέρασε μέχρι τις μέρες μας και συνεχίζουμε να τραγουδάμε κάθε χρόνο τα ασυνάρτητα αυτά κάλαντα χωρίς να ξέρουμε τι σημαίνουν στα αλήθεια.

Πηγή: coolweb.gr