Ο Μάης στην παράδοση

Ο Μάης στην Παράδοση

Ο ΜΑΗΣ ΣΤΟ ΛΑΟ ΜΑΣ

Ο Μάης έχει δύο όψεις, είναι καλός μαζί και κακός. Είναι Καλομηνάς, είναι Λούλουδος, Πράσινος, Τριανταφυλλάς, αλλά είναι συγχρόνως και καταραμένος:

«Να μην σ’εύρει η κακιά ώρα του Μάη» λέει ο κόσμος.

Η λατινική του ονομασία είναι Majus και οφείλεται στο γεγονός ότι ο μήνας αυτός ήταν αφιερωμένος από τους Ρωμαίους στους προγόνους τους, τους majores. Τον Μάιο υπήρχαν δύο μεγάλες γιορτές προς τιμή των νεκρών: Τα Λεμούρια και τα Ροζάλια.

Στο ελληνικό λαϊκό εορτολόγιο τα Ροζάλια έχουν γίνει Ρουσάλια και είναι επίσης γιορτή των νεκρών. Το Σάββατο της Πεντηκοστής που είναι και το μέγα Σάββατο λέγεται του Ρουσουλιού το Σάββατο, είναι ημέρα αποφράδα, όπως λένε, δηλαδή κακή και δεν κάνει τίποτα ν’αρχίσεις την ημέρα αυτή ούτε να δουλέψεις. Από την Ανάσταση ως την Πεντηκοστή οι ψυχές είναι ελεύθερες να τριγυρνούν στον Απάνω Κόσμο.

Ο φόβος των νεκρών, το Μάη, είναι ένα έντονο συναίσθημα που έχει δημιουργήσει και μια σειρά από απαγορεύσεις. Δεν γίνονται γάμοι τότε:

«το Μάη δεν φυτεύουμε, ούτε στεφανωνόμαστε» λένε στην Κέρκυρα.

Οι τρεις πρώτες ημέρες του Μάη λέγονται δρίμες όπου δεν γίνεται καμιά δουλειά. Ιδιαίτερα στις 3 Μαΐου, της Αγίας Μαύρας, δεν κάνουν δουλειές για να μη γίνει της Μαύρας λένε. Επίσης μια άλλη ημέρα αποφράδα είναι στις 8 Μαΐου, του Άγιου Ιωάννη του θεολόγου που σε πολλά μέρη ονομάζεται αϊ Γιάννης Χαλαζάς ή Βροχάρης. Είναι προφανές ότι ο μεγάλος κίνδυνος για τα σπαρτά είναι η βροχή και τα χαλάζι αυτόν τον καιρό.

«Στων αμαρτωλών τη χώρα, το μάη μήνα βρέχει» λέει ο λαός

Και στις 9 Μαΐου, του άγιου Χριστόφορου, κρατούσαν αργία γιατί ο άγιος έχει το χαλάζι στο μανίκι του και μη τύχει και το αφήσει αν δουλέψουν.

Στη Ήπειρο λένε : «ο αϊ Γιάννης το πήζει (το χαλάζι) κι ο αϊ Χριστόφορος το ρίχνει».

Αυτό συμβαίνει στις σιτοπαραγωγικές περιοχές της Ελλάδας όπου οι Άγιοι που αναφέραμε είναι μνησίκακοι. Απεναντίας ο Ιωάννης ο Θεολόγος είναι καλός για τις περιοχές που καλλιεργούσαν τριαντάφυλλα (για την ακμάζουσα τον περασμένο αιώνα βιομηχανία του ροδέλαιου), λέγεται Τριανταφυλλάς και ενσαρκώνει την ευεργετική δύναμη που κάνει τα τριαντάφυλλα να ανθίζουν.

Το πόσο διφορούμενο μπορεί να είναι το περιεχόμενο του χρόνου, ανάλογα με τις πραγματικές συνθήκες της ζωής, φαίνεται πολύ καθαρά σε μια άλλη όψη του Μάη, που έχει σχέση με την πορεία του Ήλιου. Το Μάη η μέρα όλο και μεγαλώνει, ενώ η νύχτα μικραίνει και επομένως ελαττώνονται οι ώρες του ύπνου. Μιλάμε, βέβαια, για την εποχή όπου ο ρυθμός της ανθρώπινης ζωής, ακολουθούσε το ρυθμό της φύσης, τότε που δεν είχαμε ηλεκτρικό ρεύμα να κάνει τη νύχτα μέρα. Όσο περισσότερες ώρες είναι κανείς ξυπνητός τόσο περισσότερο πεινάει. Γι αυτό το Μάη ο λαός τον λέει Πεντεφά και Πεντοδείλινο. Στην Σκιάθο λένε:

«ο Μάης ο πενταφάγωτος και πάλι πεινασμένος»

Τρώνε λοιπόν αλλά και δουλεύουν πολύ. Η ημέρα ήταν μεγάλη, δούλευαν από «ήλιο σε ήλιο» και αυτό δεν τους άρεζε. Γιαυτό λέει το τραγούδι:

«Ήλιεμ, που βγαίνεις το ταχύ κι αργείς να βασιλέψεις,

σε καταριούνται η εργατιά κι οι ξενοδουλευτάδες».

Όπως είπαμε ο Μάης είναι και καλός και κακός. Έτσι ο λαός έχει έθιμα και για να αποτρέψει το κακό αλλά και να προκαλέσει το καλό. Τα μέσα που αποτρέπεται το κακό ήταν το νερό και η φωτιά και οι άνθρωποι τα θεωρούσαν ως Καθαρτήρια. Η φωτιά καθαρίζει από το μίασμα και το νερό ξεπλένει τις αμαρτίες. Τα δύο αυτά καθαρτήρια τα συναντούμε στις γιορτές του Ψυχοσάββατου της πεντηκοστής, τη πρωτομαγιά και για τους θρακιώτικους πληθυσμούς την 21η Μαΐου που τελούσαν και τελούν ακόμα τα Αναστενάρια.

Το κακό που παραμονεύει το Ψυχοσάββατο της Πεντηκοστής είναι ο φόβος των νεκρών, ο φόβος μήπως τους βλάψουν οι νεκροί. Έτσι το κακό το αποτρέπουν με το νερό. Ένα χαρακτηριστικό έθιμο, το έθιμο του Κατακλυσμού, γίνονταν στην Κύπρο. Η γιορτή κρατούσε τρείς ημέρες. Η πρώτη ημέρα είναι αφιερωμένη στου νεκρούς. Κανένας δεν δουλεύει και κυρίως δεν πλένουν, γιατί πιστεύουν πως οι ψυχές θα πιουν τα ακάθαρτα νερά, τ’αποζύμια, που χύνονται στις αυλές των σπιτιών. Την δεύτερη ημέρα (Κυριακή της Πεντηκοστής) στέλνουν στην εκκλησία τους καρπούς της εποχής και κρασί, για να ευλογηθούν και το βράδυ τα παίρνουν πίσω. Την τρίτη ημέρα, την ημέρα του Αγίου Πνεύματος, γίνεται το καθαυτό έθιμο του κατακλυσμού όπου καταβρέχουν ο ένας τον άλλο από την ανατολή ως τη δύση του ήλιου.

Ποιο είναι το κακό που εντοπίζεται - για τους κατοίκους της βόρειας και Ανατολικής Θράκης - στις 21 Μαΐου δεν είναι εύκολο να καθοριστεί. Το γεγονός πάντως είναι ότι στα Αναστενάρια (που ακόμα γίνονται στο Λαγκαδά, στην Αγία Ελένη Σερρών, στην Μελίκη Ημαθίας κλπ από πρόσφυγες που ήρθαν από το Κωστί και από άλλα μέρη της Ανατολικής Θράκης) το κύριο στοιχείο είναι η φωτιά. Οι αναστενάρηδες πατούν, όπως ξέρουμε, πάνω στα κάρβουνα. Και ο χαρακτήρας αυτής της πυροβασίας είναι αποτρεπτικός και καθαρτικός. Αλλά και ολόκληρη η τριήμερη γιορτή του Κωσταντίνου και Ελένης έχει αποτρεπτικό χαρακτήρα. Ειδικά την τρίτη ημέρα στην παλιά πατρίδα τους, το Κωστί, οι αναστενάρηδες ζώνουν με κυκλικό χορό το σταυροδρόμι, τον τόπο απ όπου μπαίνουν και βγαίνουν τα καλά και τα κακά πνεύματα «για φύλαξη από κακό πράμα για να μη μπορεί να προχωρεί κακό πράμα», όπως έλεγαν. Το πράμα το έλεγαν ή χασταλίκ (ασθένεια- ευλογιά-χολέρα) ή βασιλικό πράμα (τούρκικος στρατός).

Τέλος η Πρωτομαγιά συνδυάζει και αυτή τις δύο όψεις του Μάη.

Ο κίνδυνος που παραμονεύει είναι τα μάγια. Οι λέξεις Μάης- μάγια-μαγεύω συνδέονται παρετυμολογικά, ωστόσο ο φόβος είναι υπαρκτός και το Μάη, λένε τα μάγια πιάνουν, Γιατί; Δεν γνωρίζουμε ακριβώς. Η ερμηνεία μάλλον βρίσκεται στη σφαίρα της παραψυχολογίας. Στο Σαμακόβι της Ανατολική Θράκης πάλι, λένε πως έβγαινε ένας άνθρωπος τσιπλιάτκους, δηλαδή ολόγυμνος, ξάπλωνε στο χωράφι με τα σπαρτά, έλεγε λόγια μαγικά και όλο το χωράφι «πλάγιαζε» (αυτή η φοβερή εικόνα όταν το χαλάζι ή η δυνατή βροχή κάνουν τα στάχυα να πλαγιάσουν). Μόνο τρία στάχυα μένανε ορθά, τα έπαιρνε και τα πήγαινε στο δικό του το χωράφι και γινότανε πάλι το σιτάρι.

Οι καλές ιδιότητες του Μάη είναι η δύναμη της βλάστησης, της γονιμοποίησης, της αναπαραγωγής. Αυτή την δύναμη οι άνθρωποι θέλουν να τη μοιράσουν με τη φύση, θέλουν να την προκαλέσουν και στον εαυτό τους. Φορείς της γονιμότητας είναι, βέβαια, οι γυναίκες. Γιαυτό και η πρωτομαγιά είναι στα περισσότερα μέρη γυναικεία γιορτή.

Οι γυναίκες κυλιόντουσαν στα δροσερά χορτάρια μάζευαν λουλούδια τα έβραζαν σε νερό και με αυτό λούζονταν. Με αυτόν τον τρόπο ήθελαν να μεταδώσουν στον εαυτό τους τη δύναμη της φύσης.

Το ίδιο συμβαίνει και με το σύμβολο του Μάη το μαγιάτικο στεφάνι. Κρεμώντας το στην πόρτα του σπιτιού μας μεταδίδουμε με μαγικό τρόπο και στον εαυτό μας την δύναμη της φύσης. Έχουμε πάρα πολλούς τρόπους που φτιάχνεται το μαγιάτικο στεφάνι (κλαδιά που έχουν καρπό, λουλούδια, σκόρδα για τη βασκανία, άγρια χόρτα για μάγια κλπ).

ΠΗΓΗ :

Τσιαμήτρος Γιάννης

(Εκπ/κος-χοροδιδάσκαλος)