Τελετουργίες του νερού στην ελληνική Λαϊκή Εθιμοταξία – Β΄

Του Δρος Μ. Βαρβούνη

 

 

Το νερό λοιπόν πρωταγωνιστεί σε πολλά από τα ελληνικά τελετουργικά έθιμα της ελληνικής λαϊκής λατρείας. Ιδιαίτερη μάλιστα δύναμη πιστεύεται πως έχει το νερό από τη βρύση ή από την πηγή, το τρεχούμενο δηλαδή νερό, αφού πιστεύεται πως σε κάθε μια από τις πηγές αυτές ενοικεί και ένα δαιμονικό πνεύμα, συνήθως καλοποιό. Σε ορισμένα έθιμα του ελληνικού λαού, η δύναμη αυτή ενισχύεται με την τήρηση τελετουργικής σιωπής, οπότε και πρόκειται για «αμίλητο νερό».

 

Έτσι, αλείφουν τις βρύσες του χωριού με βούτυρο και μέλι, με την ευχή όπως τρέχει το νερό να τρέχει και η προκοπή στο σπίτι τον καινούργιο χρόνο και γλυκιά να είναι και η ζωή τους. Για να έχουν καλή σοδειά, όταν φτάνουν εκεί, την «ταΐζουν», με διάφορες λιχουδιές, όπως βούτυρο, ψωμί, τυρί, όσπρια ή κλαδί ελιάς. Όποια θα πήγαινε πρώτη στη βρύση, αυτή θα ήταν και η πιο τυχερή ολόκληρο το χρόνο. Έπειτα ρίχνουν στη στάμνα ένα «βατόφυλλο» και τρία χαλίκια, «κλέβουν νερό», αφού μόνο εξ αρπαγής μπορούν να δεσμευθούν τα πνεύματα, κατά πάγια λαϊκή θρησκευτική αντίληψη, και γυρίζουν στα σπίτια τους πάλι αμίλητες μέχρι να πιούνε όλοι από το «αμίλητο νερό». Με το ίδιο νερό ραντίζουν και τις τέσσερις γωνίες του σπιτιού, ενώ σκορπούν στο σπίτι και τα τρία χαλίκια.

 

Η ουσιαστική έννοια της τελετουργικής σιωπής, που αναφέρθηκε παραπάνω, είναι η αποφυγή του κρότου που θα μπορούσε, κατά την λαϊκή μεταφυσική αντίληψη, όπως όλοι οι κρότοι να αποδιώξει το πνεύμα που ζωοποιεί και ενδυναμώνει μαγικά το νερό. Αμίλητο νερό χρησιμοποιείται σε διάφορα ελληνικά λαϊκά έθιμα. Κυρίως σε μαντικές εθιμικές πράξεις, όπως στον κλήδονα της εορτής του Γενεσίου του αγίου Ιωάννη του Προδρόμου (24 Ιουνίου), αλλά και κατά την εορτή του δια κολλύβων θαύματος του αγίου Θεοδώρου (πρώτο Σάββατο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής), αλλά και την Πρωτομαγιά, στην Κύπρο. Στην περίπτωση αυτή, το νερό μέσα στο οποίο εμβαπτίζονται τα «σημάδια» μεταφέρεται την παραμονή από τη βρύση του χωριού, μέσα σε απόλυτη τελετουργική σιωπή του μεταφέροντος, την οποία προσπαθούν έντεχνα να διαταράξουν οι συγχωριανοί που τον συναντούν κατά την πορεία του από τη βρύση προς το σπίτι, με κάθε είδους πειράγματα.

 

Μάλιστα, στον κλήδονα το αμίλητο νερό ενισχύεται μαγικά με το κόκκινο πανί, με το οποίο σκεπάζουν το δοχείο που το τοποθετούν. Χρήση αμίλητου νερού, πάντα από πηγή ή βρύση, μαρτυρείται και σε διάφορες μαγικές συνταγές της ελληνικής χειρόγραφης μαγικής παράδοσης. Κάποτε μάλιστα, για να ενισχυθεί η δύναμή του, το αμίλητο νερό πρέπει να προέρχεται από τρεις βρύσες ή τρία πηγάδια, και να μείνει την παραμονή της τέλεσης του εθίμου στα άστρα, που με το φως τους ενισχύουν την υπερφυσική δύναμή του, όπως συνέβαινε στα έθιμα των Ρωμιών της Πόλης. Στη Λέσβο μάλιστα, το αμίλητο νερό προερχόταν από την θάλασσα, και μάλιστα έπρεπε να προέρχεται από σαράντα κύματα.

 

Αμίλητο νερό έπαιρναν στο σπίτι και στα διαβατήρια και ευετηρικά λαϊκά έθιμα της Πρωτοχρονιάς. Στους Μικρασιάτες μάλιστα ο αρχηγός της οικογένειας έπαιρνε το πρωί της Πρωτοχρονιάς το αμίλητο νερό, και με αυτό στα χέρια έκανε ποδαρικό στο σπίτι του. Κατόπιν έχυναν το μαγικά ενισχυμένο αυτό νερό μέσα στο σπίτι ή στο κατώφλι, πιστεύοντας συνειρμικά ότι με παρόμοιο τρόπο θα έτρεχαν άφθονα τα αγαθά και τα πλούτη στο σπίτι, σε όλη τη χρονιά που άρχιζε. Στο Σιτοχώρι των Σερρών η όλη τελετουργία γίνεται την δεύτερη μέρα του χρόνου, και μαζί με το νερό παίρνουν από την πηγή ή την βρύση και μια πέτρα με μούσκλια, μια «μαλλιαρή πέτρα», ώστε να εξασφαλιστεί στο σπιτικό σταθερότητα, υγεία και ευτυχία. Οι Σαρακατσάνοι έπαιρναν το αμίλητο νερό τα Χριστούγεννα, ενώ οι κάτοικοι των Φαράσων της Καππαδοκίας έκαναν παρόμοια τελετουργία κατά τα Φώτα, και οι παλαιοί Αθηναίοι κατά την 1^η Μαρτίου, οπότε εθιμικά και ευετηρικά καλωσόριζαν την άνοιξη.

 

Την Πρωτομαγιά έπαιρναν αμίλητο νερό σε χωριά του νομού Πέλλας, ενώ της Αναλήψεως έπαιρναν θαλασσινό αμίλητο νερό στον Πολιχνίτο της Λέσβου. Σε ορισμένες περιοχές, αμίλητο νερό χρησιμοποιούσαν και στην τέλεση ορισμένων μαγικών καταδέσμων και επωδών, ενώ στη Μεσσηνία χρησιμοποιούσαν αμίλητο νερό για το πιάσιμο του προζυμιού και το ζύμωμα των ψωμιών του γάμου. Στο Σκαλοχώρι Βοΐου με αμίλητο νερό πότιζαν τελετουργικά τα λίγα στάχυα που άφηναν αθέριστα στο χωράφι, μετά την ολοκλήρωση του θερισμού. Τέλος, αμίλητο νερό χρησιμοποιούσαν σε μαγικό έθιμο της αποδημίας, που αποσκοπούσε στην εξασφάλιση καλού ταξιδιού και ανάλογης τύχης στον ξενιτεμένο. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις είναι η τήρηση της τελετουργικής σιωπής που ενδυναμώνει το νερό και το κάνει μαγικά και υπερφυσικά αποτελεσματικό, σύμφωνα με μια πανάρχαιη αντίληψη για τη δύναμη της σιωπής, που απηχείται σε πολλές αντίστοιχες αναφορές αρχαίων ελληνικών και λατινικών πηγών.

 

Πηγή: https://www.dogma.gr/dialogos/teletourgies-tou-nerou-stin-elliniki-laiki-ethimotaksia