Χριστουγεννιάτικα ήθη και έθιμα στην Ελλάδα

Χριστουγεννιάτικα ήθη και έθιμα στην Ελλάδα

 

Τα Χριστούγεννα ήρθαν και όπως κάθε χρόνο μαζί με τις ευχές για «χρόνια πολλά» αναβιώνουν ήθη και έθιμα των οποίων οι ρίζες χάνονται στα βάθη των αιώνων. Από τη Μακεδονία έως τη Κρήτη, συγκεντρώσαμε κάποια από τα πιο γνωστά ελληνικά χριστουγεννιάτικα ήθη και έθιμα.

 

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΟ ΣΤΕΦΑΝΙ

Την παραμονή των Χριστουγέννων συνηθίζεται στα χωριά να κρεμούν έξω από την πόρτα των σπιτιών πλεξούδες από σκόρδα, πάνω στις οποίες καρφώνουν γαριφαλάκια για να διώξουν την κακογλωσσιά που «καρφώνει» την ευτυχία του σπιτιού τους. Την εξώπορτα των σπιτιών κοσμεί, επίσης, ένα στεφάνι από έλατο, διακοσμημένο με χριστουγεννιάτικα στολίδια. Σύμφωνα με την παράδοση, το στεφάνι φέρνει τύχη στους ενοίκους του σπιτιού.

Την εξώπορτα των σπιτιών κοσμεί ένα στεφάνι από έλατο.

(Φωτογραφία: Pexels)

 

ΤΟ ΣΤΟΛΙΣΜΑ ΤΟΥ ΚΑΡΑΒΙΟΥ

Ένα έθιμο που τα τελευταία χρόνια τείνει να εξαφανιστεί και τη θέση του έχει πάρει το ξενόφερτο έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου. Το καράβι συμβολίζει την καινούργια πλεύση του ανθρώπου στη ζωή, μετά τη γέννηση του Χριστού. Τα παιδιά των ναυτικών που έμεναν πίσω κατασκεύαζαν μόνα τους τα παιχνίδια τους τα οποία συνήθως ήταν καραβάκια. Το καραβάκι συμβόλιζε την προσμονή των παιδιών για αντάμωση με τους συγγενείς τους, αλλά και την αγάπη τους για τη θάλασσα. Σιγά-σιγά καθιερώθηκε και το έθιμο του στολισμού του, όμως, λόγω του ότι ήταν συνδεδεμένο με δυσάρεστες αναμνήσεις δεν μπόρεσε να εδραιωθεί ως γιορτινό σύμβολο.

 

ΓΟΥΡΟΥΝΟΧΑΡΑ

Ένα από τα σημαντικότερα χριστουγεννιάτικα έθιμα της Θεσσαλίας είναι το σφάξιμο του γουρουνιού. Η προετοιμασία για το σφάξιμο του γουρουνιού γινόταν με εξαιρετική φροντίδα, ενώ επακολουθούσε γλέντι μέχρι τα ξημερώματα, για να επαναληφθεί η ίδια διαδικασία την επόμενη και τη μεθεπόμενη ημέρα.

Τρεις-τέσσερις συγγενικές οικογένειες καθόριζαν με τη σειρά ποια ημέρα θα έσφαζε η καθεμιά το γουρούνι της. Για κάθε σφαγή μεγάλου γουρουνιού απαιτούνταν 5-6 άνδρες, εκτός των παιδιών, που είχαν ηλικία πολλές φορές 20-25 ετών. Επειδή, όμως, η όλη εργασία είχε ως επακόλουθο το γλέντι και τη χαρά, γι’ αυτό και η ημέρα αυτή καθιερώθηκε ως “γουρουνοχαρά ή γρουνουχαρά”. Μετά το γδάρσιμο, αρχίζει το κόψιμο του λίπους και στην συνέχεια το κόψιμο του κρέατος σε μικρά κομμάτια. Το λίπος λιώνεται και αποθηκεύεται σε μεγάλα δοχεία λαδιού για να χρησιμοποιηθεί αφού παγώσει από τις νοικοκυρές στα φαγητά τους κατά την διάρκεια της χρονιάς. Στις περισσότερες περιοχές της Θεσσαλίας, τα γουρούνια σφάζονται την ημέρα του Αγίου Στεφάνου στις 27 Δεκεμβρίου, γι’ αυτό και η γιορτή αυτή ονομάζεται Γρουνοστέφανος.

 

ΧΡΙΣΤΟΚΛΟΥΡΑ

Οι γυναίκες των Σαρακατσάνων στη Θράκη συνήθιζαν να ζυμώνουν και να φτιάχνουν την «Χριστόκλουρα», μια στρογγυλή κουλούρα η οποία είναι κεντημένη με διάφορα σχέδια που αναπαριστούν πρόβατα, άλογα, την στάνη, την στρούγκα και άλλα στοιχεία του παλαιού καθημερινού τους βίου. Τη «Χριστόκλουρα» την τρώνε όλοι μαζί με μέλι, περιμένοντας την γέννηση του Χριστού. Στο τραπέζι των Θρακιωτών ακόμη και σήμερα, το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων, βρίσκονται εννέα διαφορετικά τρόφιμα, που το καθένα συμβολίζει στιγμές της καθημερινότητας.

 

ΜΠΑΜΟΥΣΙΑΡΑΙΟΙ

Ένα ακόμα έθιμο της Θράκης είναι και οι “Μπαμουσιαραίοι”. Το έθιμο των Μπαμπουσιαραίων στο Ρήγιο της επαρχίας Διδυμοτείχου αναβιώνει την δεύτερη ημέρα των Χριστουγέννων. Δυο παλικάρια μεταμφιέζονται, το ένα σε Μπαμπούσιαρο και το άλλο σε γυναίκα του Μπαμπούσιαρου. Το πρώτο φορά μια νεροκολοκύθα στο πρόσωπο με τρύπες στα μάτια και στο στόμα, προβιές προβάτων και κρεμά στην μέση κουδούνια και στην ζώνη του ένα μεγάλο μαχαίρι. Ζουρνατζήδες ή Γκαϊτατζήδες συνοδεύουν το ζευγάρι καθώς και έναν Νταουλτζή.

Η άγρια και χαρακτηριστική μουσική των οργανοπαιχτών ξεσηκώνει όλο το χωριό.

 

ΚΟΛΙΝΤΑ ΜΠΑΜΠΩ

Στην Πέλλα, αναβιώνει ακόμα και μέχρι σήμερα το έθιμο της “Κόλιντα Μπάμπω”. Οι κάτοικοι της περιοχής, το βράδυ της 23ης Δεκεμβρίου ανάβουν φωτιές, φωνάζοντας “Κόλιντα Μπάμπω” που σημαίνει “σφάζουν, γιαγιά”. Αυτό είναι ένα έθιμο που αναπαριστά την σφαγή των αρσενικών νηπίων από τον Ηρώδη. Έτσι η φωτιά ενημερώνει τους κατοίκους να προφυλαχθούν όχι μόνο από τον βασιλιά Ηρώδη, αλλά και από τα κακά που ίσως επιφυλάσσει η νέα χρονιά.

 

ΑΝΑΜΜΕΝΟ ΠΟΥΡΝΑΡΙ

Όταν γεννήθηκε ο Χριστός και πήγαν οι βοσκοί να προσκυνήσουν, ήταν μια σκοτεινή νύχτα. Βρήκαν κάπου ένα ξερό πουρνάρι κι έκοψαν τα κλαδιά του. Πήρε ο καθένας από ένα κλαδί στο χέρι, του έβαλε φωτιά και γέμισε το σκοτεινό βουνό χαρούμενες φωτιές και τριξίματα και κρότους. Από τότε, λοιπόν, στα χωριά της Άρτας, όποιος πάει στο σπίτι του γείτονα, για να πει τα χρόνια πολλά, καθώς και όλα τα παιδιά τα παντρεμένα, που θα πάνε στο πατρικό τους, για να φιλήσουν το χέρι του πατέρα και της μάνας τους, να κρατούν ένα κλαρί πουρνάρι, ή ό,τι άλλο δεντρικό που καίει τρίζοντας. Στο δρόμο το ανάβουν και το πηγαίνουν έτσι αναμμένο στο πατρικό τους σπίτι και γεμίζουν χαρούμενες φωτιές και κρότους τα σκοτεινά δρομάκια του χωριού. Ακόμη και στα Γιάννενα το ίδιο κάνουν. Μόνο που εκεί δεν κρατούν ολόκληρο το κλαρί από το πουρνάρι αναμμένο στο χέρι τους αλλά κρατούν στη χούφτα τους μια χεριά δαφνόφυλλα και πουρναρόφυλλα, που τα πετούν στο τζάκι, μόλις μπούνε και καλημερίζουν. Κι όταν τα ξερά φύλλα πιάσουν φωτιά κι αρχίσουν να τρίζουν και να πετάνε σπίθες, εύχονται: «Αρνιά, κατσίκια, νύφες και γαμπρούς!»

 

ΤΟ ΣΠΑΣΙΜΟ ΤΟΥ ΡΟΔΙΟΥ

Στην Πελοπόννησο, έχουν το σπάσιμο του ροδιού. Το πρωί της Πρωτοχρονιάς ο νοικοκύρης του σπιτιού πηγαίνει στην εκκλησία κρατώντας το ρόδι του για να το «λειτουργήσει». Μετά πηγαίνοντας στο σπίτι του, χτυπάει την πόρτα της εισόδου και όταν του ανοίξουν, εκείνος σπάει με δύναμη το ρόδι για να σκορπιστούν οι ρώγες του παντού στο σπίτι. Παράλληλα με το σπάσιμο του ροδιού, δίνουν και την ευχή: «με υγεία, ευτυχία και χαρά το νέο έτος και όσες ρώγες έχει το ρόδι, τόσες λίρες να έχει η τσέπη μας όλη την χρονιά».

 

ΧΡΙΣΤΟΨΩΜΟ

Στην Κρήτη, έχουν ως χριστουγεννιάτικο έθιμο το ζύμωμα του χριστόψωμου. Θεωρείται ολόκληρη ιεροτελεστία, και χρησιμοποιούνται τα καλύτερα υλικά για την παρασκευή του. Οι νοικοκυρές σχηματίζουν με τη μισή ζύμη, μία μεγάλη κουλούρα ενώ με την υπόλοιπη έναν σταυρό για να τη στολίσουν. Διακοσμητικά γύρω γύρω στην κουλούρα αυτή του ψωμιού, χαράζουν με μαχαίρι διάφορα σχέδια όπως καρδιές, αστεράκια, λουλούδια κ.ά. Συνηθίζεται το χριστουγεννιάτικο αυτό ψωμί να κόβει ο νοικοκύρης του σπιτιού την μέρα των Χριστουγέννων και να το μοιράζει σε όλους όσοι κάθονται στο γιορτινό τραπέζι.

 

Η ΣΠΗΛΙΑ ΤΟΥ ΑΪ ΓΙΑΝΝΗ ΣΤΗΝ ΜΑΡΑΘΟΚΕΦΑΛΑ ΚΙΣΑΜΟΥ

Στην σπηλιά του Αι-Γιάννη στην Μαραθοκεφάλα την παραμονή των Χριστουγέννων τελείται Αρχιερατική θεία λειτουργία. Η αναπαράσταση της φάτνης όπου γεννήθηκε ο Χρηστός με πρόβατα, βοσκούς, φωτιές, σήμαντρα και το αστέρι να λάμπει στην κορυφή της σπηλιάς, δίνουν ιδιαίτερο χρώμα. Παλαιότερα, από την παραμονή των Χριστουγέννων οι γεωργοί, οι βοσκοί και οι ναυτικοί έλεγαν «πώς παλεύουν οι καιροί, και οι αέρηδες ποιος θα γεννηθεί και ποιος θα βαπτισθεί».

Όποιος γεννηθεί, όποιος δηλαδή υπερισχύσει και βγει νικητής την ημέρα των Χριστουγέννων, αυτός θα υπερισχύσει μέχρι και τα Φώτα αλλά και ολόκληρο τον καινούργιο χρόνο. Πιο παλιά, το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων έκοβαν κλαδιά και βλαστούς οι νοικοκυρές και τα πήγαιναν στο σπίτι. Τα έβαζαν σε ποτήρι με νερό και πρόσμεναν να ανθίσουν.

 

ΤΟ ΓΛΥΦΟΝΙ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

Τις τελευταίες δεκαετίες το έθιμο αυτό μπορεί να μην τηρείται, υπάρχει όμως στις μνήμες των ηλικιωμένων κατοίκων του χωριού. Το συναντούσε κανείς μόνο στην Κρεμαστή και καταγράφηκε από τον λαογράφο της Ρόδου Αναστάσιο Βρόντη, μαζί με εκατοντάδες άλλα έθιμα και, παραδόσεις και μύθους των χωριών του νησιού.

Η καταγραφή του Αναστάσιου Βρόντη για το γλυφόνι των Χριστουγέννων που αναδείχθηκε από τον δημοσιογράφο-συγγραφέα Κωστα Τσαλαχούρη είναι η εξής:

«Την παραμονή των Χριστουγέννων μαζεύονται πεντέξι κορίτσια, φιλενάδες σ’ ένα σπίτι και βάλλουν πάνω σε ένα τραπέζι, ένα πιάτο γεμάτο σιτάρι. Στη μέση του πιάτου βάλλουν ένα ξερό κλωνάρι γλυφονιού (φλασκούνι, φλισκούνι, μέντα) που το ‘χαν κόψει το Μάιο, αμίλητα και νηστικά. Αρχίζουν τότε να θυμιάζουν το γλυφόνι αυτό και να λέγουν με κατάνυξη διάφορες προσευχές και να κάμνουν μετάνοιες, παρακαλώντας τον Χριστό που γεννιέται εκείνη τη βραδιά. Εκεί τα μεσάνυχτα, στο πρώτο λάλημα του πετεινού, όποια κορίτσια είναι καθαρά και θεοφοβούμενα, βλέπουν να κινιέται, σιγά σιγά και να ζωογονείται το γλυφόνι.

Το βλέπουν να χλωραίνει από κατάξερο που ήτο και να πρασινίζη σαν να το ζωογονεί κάποια αόρατη δύναμη. Γίνεται από κατάξερο που ήταν, καταπράσινο, για να τιμήση την Γέννηση του Χριστού, όπως μου είπαν πολλά κορίτσια της Κρεμαστής, που τες ρώτηξα, σχετικά. Και το πρωί πρωί των Χριστουγέννων, ακούεις τα κορίτσια νά ρωτούν εκείνες που φύλαγαν το γλυφόνι.

-Έννοιξε το γλυφόνι σας;

-“Εννοίξαμέν το”, απαντούν με χαράν.

Απ’ αυτό εγεννήθηκε και η φράση των χωρικών μας “Γλυφόνι έγλεπες;” που λέγουν σε όσους αργούν να επιστρέψουν από κάποια δουλειά που τους ανέθεσαν."

 

Πηγή: neoskosmos.com

maleviziotis.gr